2024-рэ илъэсым псэупIэ квадрат метрэ мин 565,6-м ехъу Адыгеим щашIи щатыгъ, фэтэ­рыбэу зэхэт уни 170-рэ агъэкIэжьыгъ, щагу 31-рэ ыкIи общественнэ чIыпIи 8 зэтырагъэпсы­хьагъ, гъогухэм яшIын ыкIи ягъэцэкIэжьын ­лъагъэкIуатэ. Ахэр АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат блэкIыгъэ илъэсым министрэхэм я Кабинет Iофэу ышIагъэр къызэфихьысыжьзэ зигугъу къышIыгъэхэм ащыщых.

— УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Марат Хуснуллиныр блэкIыгъэ илъэсым иIоныгъо мазэ республикэм къызэкIом а зэпстэумэ татегущыIагъ. ПсэолъэшIыным ылъэныкъокIэ проектыкIэхэр зэрэпхырытщыхэрэм ащ зыщи­гъэ­гъозагъ ыкIи осэ ин къыфи­шIыгъ. Джащ фэдэу псэупIэхэм яшIын, инженернэ ыкIи гъогу инфраструктурэм игъэпсын, «Щы­Iэныгъэм пае инфраструктурэр» зыфиIорэ лъэпкъ проектым къыдэлъытагъэхэм ягъэцэкIэн алъэныкъокIэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр къытфишIыгъэх. Урысыем и Правительствэ, ежь Марат Хуснуллиныр ышъхьэкIэ, къызэрэддеIэхэрэм ишIуагъэкIэ пшъэрылъхэр игъом ыкIи икъоу дгъэцэкIэнхэ тэлъэкIы, — къы­Iуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.
ГъэрекIо псэолъэшIыным ылъэ­ныкъокIэ сомэ миллиард 28-рэ ауасэ IофшIэн республи­кэм щызэшIуахыгъ. Шъолъырым ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, 2019-м къыщегъэжьагъэу ашIи атыгъэ квадрат метрэ миллиони 2-рэ мин 420-м щыщэу 565,6-р, нахьыпэкIэ къызэрэ­тIуагъэу, гъэрекIо атыгъ. Пстэ­умкIи фэтэ­рыбэу зэхэт уни 188-рэ, ар квадрат метрэ мин 809,1-рэ мэхъу, блэкIыгъэ ­илъэсым ­ашIыгъ.
ПсэупIэу атырэм ипчъагъэ нахьыбэ хъуным фэIорышIэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэхэр ягъэшIыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ проектэу пхыращыхэрэр. Ащ фэдэу зэкIэмкIи 12 республикэм щагъэцакIэ. Ахэм ащыщэу 6-р — Мыекъуапэ, 5-р — Тэхъу­тэмыкъое районым, зыр — Адыгэкъалэ ащыпхыращы. Проектхэм район псаухэр къагъэпсых, унэхэм анэмыкIэу кIэлэцIыкIу джэгупIэхэр, зыгъэ­псэфыпIэ чIыпIэхэр, щапIэхэр, шхапIэхэр ахэм къадыхэлъы­тагъэх.

Мыекъуапэ ащ фэдэу щагъэ­псыгъэ комплексыкIэу «Яблоневый» зыфиIорэм фэтэр 1558-рэ, ар квадрат метрэ мин 67-м ехъу, щатыгъ. Ащ нэмыкIэу къалэм ирайон цIыкIоу Михайловым «Предгорье Лаго-Наки» зыфиIорэ комплекс щашIы, ащи фэтэр 346-рэ, квадрат метрэ мин 16-м ехъоу щатыгъах.
А зэпстэумэ яшIуагъэкIэ жъы хъугъэу, зэхэоным нэсыгъэ унэ­хэм ачIэсхэр агъэкощынхэу, кIэлэцIыкIу ибэхэм псэупIэхэр арагъэгъотынхэ амал яIэ зэрэ­хъурэм республикэм ипащэ къыкIигъэтхъыгъ. ГущыIэм пае, блэкIыгъэ илъэсым кIэлэцIыкIу ибэхэм фэтэри 150-рэ аратыгъ. 2023 — 2024-рэ илъэсхэм жъы хъугъэ унэхэу квадрат метрэ 9800-рэ зэрылъхэм ачIэсхэр агъэкощынхэ фэягъэмэ, 11400-рэ фэдизмэ къачIащынхэ алъэ­кIыгъ. ПсэукIэ амалэу иIэр нахьышIу зышIыгъэр нэбгырэ 841-рэ мэхъу. Ащ сомэ миллион 846,4-рэ пэIуагъэхьагъ.
Фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ачIэсхэм зэдагъэфедэхэрэм ягъэкIэжьын фытегъэпсыхьэгъэ шъолъыр программэр илъэс 11 хъугъэу республикэм щыпхыращы. Ащ зэкIэмкIи унэ 1652-рэ хэхьагъ. КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым къыщыублагъэу унэ 959-рэ гъэкIэжьыгъэ хъугъэ. Ахэм пстэ­умкIи сомэ миллиардрэ миллион 525-рэ атефагъ. Гъэ­рекIо ащ фэдэу агъэкIэжьыгъэ уни 170-мэ сомэ миллион 312-рэ апэIухьагъ. Мы илъэсым джыри 160-рэ агъэцэкIэжьынэу агъэнэфагъ. Сомэ миллион 365,5-рэ ащ тефэщт.
ЧIыпIэхэм язэтегъэпсыхьани ЛIышъхьэр къыщыуцугъ. 2019 — 2024-рэ илъэсхэм фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ящагу 204-рэ ыкIи общественнэ чIыпIэ 97-рэ рес­публикэм щагъэкIэжьыгъ е кIэу щашIыгъ. КъызэрэтIуагъэу, ащ щыщэу щагу 31-р ыкIи чIыпIи 8-р гъэрекIо зэтырагъэпсы­хьагъэх.
Къуаджэхэм, поселкэхэм, къутырхэм ятеплъэ нахьышIу зэрэхъурэр нэрылъэгъу. АР-м и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, бюджет ахъщэмкIэ цIыфхэр кIэ­щакIо зыфэхъухэрэр зэрагъэцакIэхэрэр (инициативное бюд­жетирование) ащ зэу фэIоры­шIэрэ шIыкIэхэм ащыщ. БлэкIыгъэ илъэсым ащ сомэ миллион 50,5-рэ пэIуагъэхьагъ. Ащ ишIуагъэкIэ къоджэ псэупIэхэм адэсхэр кIэщакIо зыфэхъугъэхэ проект 30 пхырыщыгъэ хъугъэ.
Псым епхыгъэ Iофыгъохэм ядэгъэзыжьыни лъэшэу ыуж зэритхэр ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ. Аужырэ илъэсихым ащ епхыгъэ псэолъэ 33-у агъэпсыгъэм, сомэ миллион 769,3-рэ ащ пэIухьагъ, щыщэу 6-р блэкIыгъэ илъэсыр ары зашIыгъэр. Республикэм исым ипроцент 88-мэ шапхъэхэм адиштэрэ псы къабзэ непэ аIэкIэхьэ. Мыгъэ джыри Шэуджэн районым водозабори 2, Джэджэ районым зы ащагъэпсыщт. Сомэ миллион 98,7-рэ ахэм атефэщт.
Джащ фэдэу республикэм икъэлэ шъхьаIэ псым икIуапIэхэр игъорыгъоу щагъэкIэжьых. Мыекъуапэ чIыпIэ анахь дэеу иIэхэм ащыщэу 14 мыгъэ зэ­блахъун гухэлъ яI. Ар пстэумкIи километри 10 мэхъу, сомэ мил­лиони 124,2-рэ тефэщт.
Коммунальнэ IофшIэнхэр лъагъэкIуатэзэ, Адыгэкъалэ блэ­кIыгъэ илъэсым фабэм икIуапIэу километрэ 14,5-рэ щагъэкIэ­жьыгъ. Ащ сомэ миллион 276-м ехъу пэIухьагъ.
Республикэм игъогухэм язытет нахьышIу шIыгъэным епхыгъэ Iофышхо зэшIохыгъэ зэрэ­хъурэри ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ. Аужырэ илъэсихым ­гъогу псэолъэ 363-рэ шъолъырым щашIи, щатIупщыгъ. Ар километ­рэ 507-рэ зэкIэмкIи мэхъу. Гъогу фондым къыхэхыгъэ сомэ миллиард 40,4-у апэIухьагъэм щыщэу сомэ миллиарди 6,8-р гъэрекIо гъэфедагъэ хъугъэ.
2020-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу лъэпкъ проектэу «Щы­нэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогухэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытэгъэ IофшIэнхэр пIалъэхэм апэ итхэу республи­кэм щызэшIуахых. Илъэсихым къэлэ гъогоу шапхъэхэм адиштэ­рэр процент 25-кIэ нахьыбэ ашIыгъ, (процент 61,6-рэ хъущтыгъ, 86,7-м нагъэсыгъ). Процент 85-м нагъэсынэу ары гухэлъым къызэрэдэлъытэгъагъэр.
Шъолъыр мэхьанэ зиIэхэр пштэхэмэ, ащ фэдэ гъогоу шапхъэхэм адиштэрэр процент 21,5-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Гухэлъ­хэм процент 63,5-м нагъэсынэу ащыгъэнэфэгъагъ, 70-м на­гъэсыгъ.
ЛIышъхьэм къызэриIуагъэмкIэ, джыри мыгъэ «ЩыIэныгъэм пае инфраструктурэр» зыфиIорэ лъэпкъ проектыкIэу ежьагъэм, къэралыгъо ыкIи муниципальнэ программэхэм къадыхэлъытагъэу, гъогу псэолъэ 40 агъэ­кIэжьыщт. Ар километрэ 84,43-рэ мэхъу.
Къушъхьэ лъэныкъомкIэ щыIэ гъогухэм яшIыни лъагъэкIуатэ. БлэкIыгъэ илъэсым станицэу Дахъом икIэу ДжэгокIо гъэхъу­нэм екIурэ гъогур, километри 8,1-рэ хъоу, аухыгъ. ИлъэситIум ащ сомэ миллиардрэ миллион 600-м ехъурэ пэIуагъэхьагъ.
ПсэупIэу Гъозэрыплъэ икIэу бгы тешъоу «Лэгъо-Накъэ» екIурэ гъогум иящэнэрэ чэзыуи аухы. ГъэрекIо ащ сомэ миллион 626,4-рэ пэIуагъэхьагъ, мыгъэ сомэ миллион 972-рэ фатIупщыгъ.
— Нахьыбэу зытегъэогъэ гъогоу, хъугъэ-шIагъэхэр бэу зытехъухьанхэу щынагъо къэзытыхэрэм япхыгъэ Iофхэми ауж тит. Федеральнэ автомобиль гъогухэм я ГъэIорышIапIэу «Черноморье» зыфиIорэм проектэу дгъэхьазырыгъэм къыдыригъэштагъ ыкIи поселкэхэу Инэмрэ Яблоновскэмрэ азыфагу гъогу зэхэкI щегъэжьагъэ хъугъэ. Ащ мы чIыпIэм те­гъэуагъэр нахь макIэ къышIыщт. Проектым сомэ миллиард 11,5-рэ тефэщт. Ахъщэр зэрэщытэу федеральнэ бюджетым къыхэ­хыгъэщт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Джащ фэдэу илъэситфым къыкIоцI видеокамерэу гъогухэм атетыр 178-м нагъэсыгъ, хьы­лъэ­зещэ автомашинэхэм ары­лъыр зыщэчырэ комплекси 170-м ехъу ащагъэпсыгъ, автомобильхэм якъэуцункIэ ыкIи ящытынкIэ шапхъэхэр зыукъохэрэр зыгъэу­нэфырэ программнэ псэуалъэу «Тайфун» зыфиIорэр Мыекъуапэрэ Тэхъутэмыкъое районымрэ блэкIыгъэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ ащагъэуцугъ.
ЦIыфхэм язещэни анаIэ зытетхэм ащыщ. ГъэрекIо къалэм игъогухэм маршрутхэм кIэу къащэфыгъэ автобус 50 атыратIупщыхьагъ. Ащ республикэм сомэ миллион 500-м ехъу пэIуигъэ­хьагъ.