Дэтхэнэ лъэпкъми иІэу къыщІэкІынщ езым къехьэлІа тхыдэ Іуэхугъуэхэр, къэхъу­къащІэхэр здызэдигъэлъапІэ щІыпІэ хэхахэр. Апхуэдэщ илъэс къэси, хабзэ зэры­хъуам тету, адыгэ лъэп­къыр, дызыхэс нэгъуэщІ ­лъэкъхэри къытхэту, дыздызэхыхьэ Али-Бэрдыкъуэ къуажапщэм щыІэ, Кавказ зауэм хэкІуэдахэм я ­фэеплъ-сыным и щІыпІэр.

Ар Кавказ зауэм, щІыпІейхэм щикІуэда ди лъэпкъэгъухэм я фэеплъ хъуныр зипкъ къикІа, сыным пэублэ хуэхъуа фэеплъ мывэр зыгъэувауэ щыта Хутэ Михаил, жагъуэ зэрыхъущи, мы гъэми и лъэпкъым къыщІыгъунукъым.
Ди нэгум къыщІоувэж иужь­рейуэ ар а щІыпІэм щытлъэгъуа накъыгъэм и 21 махуэр: адыгэ фащэр и пкъым екІупсу щыкъу­зарэ зэщІэкъузауэ, зыхэплъэ и лъэпкъэгъухэм защимыгъэнщІу… Тхьэм здэкІуам щигъэтынш, ищІа Іуэху угъурлым и фІыр ахърэтым къыщылъигъэсыж. Мыбдеж, щІылъэм, абы и цІэр щыжаІэ, и Іуэхур ящыгъупщэкъым. Абы къикІыр аращи, къытхэтщ Михаил, мыкІуэдыжынщ къигъэна лъэужьыр.
АтІэ, сыт нобэ уи щыІэкІэ, адыгэм и зэхуэсыпэ, и фэеплъ щІыпІэ? Дауэрэ уекІуалІэрэ Кавказ зауэжьыр зэриухрэ мы гъэм илъэси 161-рэ щрикъуну махуэм, блэрэ уи жьэгу мафІэр, щхьэщыт адыгэпсэр уи щІыпІэм?…
Апхуэдэ упщІэхэм я жэуапыр зэхэтхым къыщымынэу, ди нэкІэ зэдгъэлъагъумэ ди гуапэу деблэгъащ щІыпІэм. Сыт щыгъуи хуэдэу, гуапэу къытпежьащ пщІантІэшхуэми, абы дэт музейми я лэжьакІуэ, и зехьакІуэ Хутэ Аслъэн, Али-Бэрдыкъуэ къуажэм щэнхабзэмкІэ и Унэм и уна­фэщІ, адыгэгу, адыгэпсэ нэгъэса Унэгъэс Зэмрэт сымэ.
— Щъыгъуэ-щІэж махуэм и гугъу щытщІкІэ, комплексым къызэщІиубыдэ плІанэпэ, ухуэныгъэ къэс гулъытэ хуэщІып­хъэщ. МузеймкІэ къедгъэжьэнщи, жагъуэ зэрыхъущи, мыбы Кавказ зауэм теухуа хьэпшып щІэлъ­къым, картэ зытІущ къинэмыщІа. Ауэ лъэпкъым и тхыдэм дриплъэжыну гукъыдэж диІэмэ, музейм и хьэпшып къэс абы и псалъэншэ нагъыщэщи, ди бжэхэр хэти хузэІухащ, тцІыхумкIэ дадогуашэ, хэкуихур къызыхуахьауэ щыта лъэпкъ уардэм и джэгукІэу, и псэукІэу щытам я дунейм хыдошэ.
Музейм и къежьапІэ хъуауэ къэплъытэ хъунущ Али-Бэрдыкъуэ къуажэ курыт еджапІэм щІэлъа пасэрей хьэпшыпыжьхэр. МафІэс шынагъуэншагъэ хабзэкІэ ахэр еджапІэм щІэлъ мыхъуну Іуэхур къыщыкъуэкІым, щІыпІэ зэхуэмыдэхэм щаІыгъащ. Апхуэ­дэу зэрыщытыр зэхэзыха къуа­жэдэсхэр зэчэнджэщри, унафэ къахьащ мыбдеж къыщІалъхьэну. Ахэр музей хьэпшыпу тхъумэным папщІэ дызыхуэныкъуэ ашыч тегъэпсыхьа тІощІрэ ирэ хьэрычэтыщІэ Аргун Олег и мылъкукІэ тхуригъэщІащ.
Адыгэ Хасэм хэт щІалэхэр, еджакІуэ цІыкІухэр, къуажэдэсхэр — псори зэщІыгъуу делІалІэри, хьэпшыпхэр музейм къэд­гъэкуэшыжащ. Аргуэру Олег къытхуищэхури, картэ, сурэт, къинэмыщІхэр тыгъэ къытхуищІащ. Абы щегъэжьауэ цІыху­хэми хьэпшыпхэр къыдахьэлІэн щІадзащ. Ныбжьышхуэ зиІэхэр яхэтщ абыхэм, апхуэдэщ, пса­лъэм и жыэгъуэкІэ, илъэси 100 ныбжь зиІэ бащлыкъыр.
Мы фэеплъ щІыпІэм, адыгэм и гуауэм и нагъыщэ хъуам, хэхауэ кино трахыну гуп къытхуэкІуауэ щытащ. Нэгъабэ къудейр къэсщтэжынщи, Тыркум къикІа гупиплІ ди хьэщІащ. Иорданым къикІа, Шыбзыхъуэхэ къахэкІа зылІ ди хьэщІащ. Ар зыгъэ ди лъахэм къеблэгъауэ щыта пащтыхьыкъуэ Алий щІыгъут, генералт. Абы лъандэрэ и гум илъащ къытригъэзэжыныр икІи зригъэхъулІащ и хъуэпсапІэр.
Комплексыр цІыхуншэ, гулъы­тэншэ хъукъым. Абы и щыхьэтщ музейм щІэлъ, цІыхубэ псалъэ­хэр зратхэ журналхэр. Апхуэдэ зым из хъури Іуахыжауэ, етІуа­нэм и зэхуэдитІыфІми блахужащ. Дыхуейт иратха псоми дыкъе­джэну, ауэ абыхэм я нэ­хъы-
бэр хамэбзэкІэ тхащи, неІэмал, тхуэ­гъэкъулейкъым. Тхыгъэ­хэм кІэщІэтхахэмкІэ гурыІуэгъуэ мэ­хъу зытхахэр къыздикІар: Гер­мание, Сауд Хьэрып, Эмиратхэр, Йордан, Щам, Сахалин, Москва, Согъум… ГъэщІэгъуэнракъэ, ахэр псори адыгэкъым, яхэтщ урыси, къинэмыщІ лъэпкъи, ауэ псоми щІыпІэр зэрызрагъэщІэгъуэкІыр, тхыдэ къэхъукъащІэм пщІэ хуащІу зэрахъумэм папщІэ фІыщІэ ящІ.
Музейм, комплексым и къе­жьэгъуэ дыдэми дыщагъэгъуэзащ ди псэлъэгъухэм. Апхуэдэу, зы­хузэфІэкІхэм я мылъку хэлъу, Кавказ зауэр зэриухрэ илъэси 150-рэ щрикъум хуэкІуэу, 2014 гъэм къызэІуахауэ щытащ комплексыр, абы дэт псэуалъэхэр. Ауэ Іуэхур зэпыужри, зы зэманыфІкІэ комплекси, музеи мы­лэжьэжу щытащ, къуажэр зэхы­хьэу, Аргун Олег дэІэпыкъуэ­гъушхуэ къахуэхъуу, 2019 гъэм къызэІуахыжыхун.
Иужьрей илъэсхэм комплекс пщІантІэм жыгыщІэхэр къызэрыщыкІым гу лъумытэнкІэ Іэмал иІэкъым. Апхуэдэу нэгъабэ Адыгейм къикІа бзылъхугъэ гуэрхэм щхъуэмчжыг цІыкІуищ хасауэ щытат, адыгэ лъэпкъищым я нагъыщэу. Щхъуэмчжыг­хэм щІагъужащ мыІэрысейхэр. ИужькІи гъэщІэгъуэн къэхъуащ.
— Жыгхэм я гугъу щытщІакІэ, зы сигу къокІыж, — жеІэ Хутэ Аслъэн. — Адыгейм щыщ зы бзылъхугъэ Хьэбэз щыхьэщІэти, комплексым къашэри зыщра­гъэплъыхьащ. КІуэжри, заули текІыжауэ, Хьэбэз, зи хьэщІахэм къысхуаІуэху: ди хьэщІа бзылъхугъэм пщІыхьэпІэ и нэгу щІэ­кІащ, гъэмрэ щІымрэ щызэблэкІ махуэм, гъатхэпэм и 21-м мы щІыпІэм жыгыщІэ цІыкІу, адыгэ лъэпкъищым ди нагъыщэу, хэфсэн хуейуэ, къызжаІэ. ТщІащ апхуэдэу. Мес, дыхьэпІэ дыдэм щытщ, мэкІ жыг цІыкІур.
ТУАРШЫ Ирэ.