«БэшIагъэ ар зыхъугъэр…» Ащ фэдэу къырегъажьэ Къуекъо Налбый итхыгъэу «Абдзахэмэ ян» зыфиIорэр. Урысыем изаслуженнэ, Адыгеим инароднэ артисткэу Уджыхъу Мариет ащ къызэреджэрэр Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» тырихыгъэу хъарзынэщым къыхэнагъэу хэлъ, дунэе хъытыум рагъэхьагъэу хэти еплъышъущт. Такъикъ пшIыкIух хъурэ фильм кIэкIым кIуачIэу хэлъыр зыфэбгъэдэн умышIэу лъэпкъ тарихъыр нэм къыкIегъэуцо.

Мариет итворчествэ тырыгущыIэзэ, Амдэхъан абдзахэмэ янэ зэрэдэлэжьагъэр зэ къыIотэнэу къыригъажьи, нэмыкIхэм татехьажьыгъагъ, ау гущыIэ заулэу ролым фэгъэхьыгъэу къыIуагъэхэр сыгу хэтIысхьагъэу, ащ фэгъэхьыгъэ зэдэгущыIэгъу шъхьаф шIыгъэн зэрэфаер къызгурыIуагъ.
— Тилъэпкъ итарихъ джэрпэджэжьэу къытэнэсыжьы, лъапсэр ащ къыщежьэ. «Аб­дзахэмэ янэ» тарихъ кIуачIэу хэлъыр къэбгъэлъэгъоныр сыдэущтэу къыбдэхъугъ? – сеупчIы Мариет.
— Тарихъыр пшIэ зыхъукIэ хъугъэ шъыпкъэм техыгъэу Къуекъо Налбый ар зэритхыгъэр къыбгурэIо. Амдэхъан фэдэ бзылъфыгъэ пчъагъэхэм ар къарыкIуагъ, заом ишъхьэгъусэрэ икIэлиблырэ хэкIодагъ. ТхьакIумэщэ Налбый къысфытеуи ащ седжэнэу апэ къыси­Iуагъ, нэужым Iоф зэрэдэтшIэщтыр къызгуригъаIоу. СшIэщтыгъэп къызтегущыIэрэр.
Налбый итхыгъэхэм ащыщыбэ сшIэщтыгъ, иусэхэм, итхыгъабэхэм сяджагъэу щытыгъ, Ленинград сыщеджэзэ зэзгъашIэщтыгъэх. Сянэшэу Хъут Щамсудинэ иныбджэгъущтыгъ. Зызгъэпсэфынэу Мыекъуапэ сыкъызыкIожьыкIэ ар ахэтэу слъэгъущтыгъ, цIыф гъэшIэгъоныгъ.
ТхьакIумащэм къысиIуагъэр згъэцэкIэнэу сыфежьагъ. НэкIмэзэ маф, седжэнэу сытIысыгъ. Сишъхьэгъусэу Биданэкъо Аднан икIэсагъ зыгорэм сыкъыфеджэнэу. «Биданэкъор къэтIыс, сыкъыпфеджэщт» зысIокIэ, «сигуапэ» ыIоти, къэтIысыщтыгъ. Сыкъеджэ, текстымкIэ сыкъехы.., тхьамыкIагъу сыкъы­заджэрэр, сфэмыщыIэу гъыныр къыхэсыдзагъ. А рассказыр нэкIубгъо заул зэрэхъурэр, ау лъэпкъым тхьамыкIа­гъоу къехъулIагъэр куоу къыриIотыкIышъугъ. Амдэхъан икIалэхэр заом зэкIэ зэрэхэ­кIодагъэхэр къыраIонэу нахьыжъхэр икъэ­лапчъэ къыIухьагъэх зеIом, нэпсыр къысшIокIуагъ. Зэпызгъэугъ еджэныр, ау сызэгоутыба, къэсштэжьыгъ, сыухын фэягъ.
— Анахь къиныгъэр анахьыкIэу илъэс 16-м зыныбжь итыгъэм зэуапIэм дащынэу къызылъэкIохэр ары. Iашэ зыштэн зылъэкIынэу унагъо пэпчъ къинагъэ щыIэмэ дащыщтыгъэх. Амдэхъан ар зэригъэкIотэжьыгъэр, — Мариет ынэмэ нэпсыхэр къатехьагъэх, — кIалэм ышъхьэ Iэ щифэ шIоигъоу ыщэи шъхьаем, зэкIихьажьыгъ. «А сикIал, зэуапIэм къыщыуажэхэмэ лIы ухъугъ». Пчэгъу анахь иныр чэум къыхилъэшъуи, Амдэ­хъан икIалэ ритыгъ.

Сымакъэ мыIоу пысыублэжьыгъ, сыхихьагъ, сишъхьэгъуси къыгурыIуагъ. Ыгузэгу сызнэсым, етIани зэпызгъэугъ еджэныр, сIэхэр къэучъыIыгъэх, тхьамыкIагъом ыкIуачIэ зэхэсшIагъ. Заор аухыгъ, псаоу зэуапIэм къыIукIыжьыгъэ тIэкIур чылэм къыдэхьажьыгъэх. АукIыгъэхэр занкIэу къэхалъэм рахьылIагъэх. Ныр изакъоу унэм исэу егупшысэ: шъэо нахьыкIэм гушIоу къызэримыгъэзэжьыгъэм, пчъэм къызэрэтемыуагъэм икъин къызэрэсыгъэр къыгурегъаIо. — «Зызгъэхьазырын», — еIо бзылъфыгъэм. ИкIалэхэм ашъхьагъ рагъэхьа­жьынэу Амдэхъан нахьыжъхэм ялъэIу. Сыд кIуачIа ным хэлъэу мыщ дэжьым Налбый къыгъэлъагъорэр? КIакIохэр атехъуа­гъэу щылъыгъэ ишъхьэгъусэрэ икIэлиблрэ зырызэу якIолIэжьызэ аужырэ гущыIэхэр ариIожьыгъэх. Ишъхьэгъу­сэ уIэгъэшхо телъэу зэуапIэм щызэхафи, аужырэ пыир аукIыфэ ыпсэ зэрэхэтыгъэр Амдэхъан къызыраIом «ащыгъум уикIа­лэхэр зэрэфэхыгъэхэр къэплъэгъу­гъэба, лIыжъ» риIожьыгъ. Шъэо нахьы­жъым екIуалIи ышъхьэ къы­рихыгъ: «УисабыитIурэ уишъхьэгъусэрэ сыд пфясIожьымэ узгъэрэзэн, сикIал?» — Мариет Амдэ­хъан иобраз зыхищэжьыгъэу къыIуатэрэр зэпызгъэурэп.
ЯтIонэрэ кIалэм ышъхьагъ ехьэ. «Уишъхьэгъусэ ятIонэрэ сабыир ышъо хэлъ, шъао къыпфэхъунэу сыпфэлъаIо», — риIожьыгъ. АнахьыкIэм «Iэшэнчъэу удэкIи уузэндыгъэу къэбгъэзэжьыгъ, уилIыгъэ къыпщыухьагъэп» риIожьыгъ. Адыгэ бзылъфыгъэм ищэIэгъэшхорэ иакъылрэ къыхалъхьэгъэ лIыгъэмрэ зекIуакIэмрэ умгъэшIэгъонхэ умылъэ­кIынэу Къуекъо Налбый къетхыхьэх.
ГъэшIэгъонба, Налбый джащ фэдэ гущыIэхэр къыгъотыгъ. Къытхырэр мыбэу, гущыIэ игъэкIотыгъэшхо мыхъоу, ау гум хэтIысхьэу, нэм къыкIигъэуцоу. ЕтIани псы тIэкIу сешъуагъ, зыкъэсшIэжьыгъ. Джащ фэдэу зыщэ-зыплIэ зэпызгъэумэ сыфежьэжьызэ сыджыгъ. Нэужым хы ШIуцIэ Iушъо шапсыгъэхэр къысфытеогъагъэх «Абдзахэмэ янэ» сыкъызэреджэрэр залъэгъум, «лъэш дэдэу гум нэсы» къысаIогъагъ.

Джащ сыкъеджэзэ стырахынэу щытыгъ. Сыдэущтэу? Сыактрис шъхьае, сыцIыф. ЗэкIэ ппкъырыкIын фае. Сизакъоу, сымакъэ Iоу пшIыкIутф фэдизрэ седжагъ. Сыгъымэ-сыгъызэ зэкIэ сыгу дэзгъэкIи, етIанэ нахь сызфырикъужьызэ сыкъеджэнэу зызгъэсагъ. Нэужым езбырэу зэзгъэшIагъ. Сыкъызаджэрэм имэхьанэ, тарихъым икуугъэ цIыфхэм анэзгъэсын фэягъ. Ар псынкIагъэп, ау Тхьэр къыздеIи, къыздэхъугъ, шыкур…
Къызэриухырэми къыбгурегъаIо ным кIэхэкIыгъэм къызэремылыгъэр: Абдза­хэмэ янэ тыгъэу къохьажьырэм дэкIуатэ, ыгъэкIотэжьыгъэхэр нэпIэ зэтемыхэу кIэлъэплъэх. Чылэ хьакIэщым лIыхъужъ орэдым зыкъыщиIэтыгъ. «Хэт ыцIэ къе­шъуIощтми, абдзахэмэ янэ къылъфыгъ шъуIо!» А орэдыр Амдэхъан зэхихыжьыгъэп, — кIэух къыфешIы тхакIом итхыгъэ.
— Илъэс пчъагъэм сценэм къыщысшIыгъ, сыкъыщеджагъ, телевидением тырихыгъ «Абдзахэмэ янэ», режиссерыр — Гъазые Бирамхъан, Ацумыжъ Нурбый фильмым къыздыхэтыгъ, чылэм дэс нахьыжъым ироль къышIыгъ. ТицIыфхэм анэсыгъ, шIэжьыр куоу тхэлъ, — еIо Мариет.
Заохэр зыкIогъэ илъэс зэфэшъхьаф­хэм мыщ фэдэ тхьамыкIэгъуабэ цIыф­хэм, лъэпкъхэм къащышIыгъ. ЛIыгъэ ушэтыпIэр щэчыгъуаеу сыдигъокIи къиныгъэ. ЛIыхъужъныгъэр лъым хэлъэу зетэхьэ.
— УшэтыпIэ зифэхэкIэ «уадыгэба?», етIанэ «улIыба?!» джы нэс аIо, — къы­пегъэхъожьы Мариет къыIуагъэм. Уадыгэнымрэ улIынымрэ зэфагъадэу лIыхъужъхэр лIэшIэгъухэм къарыкIуа­гъэх.
Лъэпкъ тарихъым мыщ фэдэ тхьамыкIагъохэр къыхэмыфэжьынхэу, сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ хэхъонэу, мамыр щыIакIэм тыхэтын, тыщыпсэун тлъэ­кIынэу, лъэпкъым зиужьыжьынэу тэ­лъаIо.
Тэу Замир.