«ЛIыхъужъэу къэхъухэрэп, лIыхъужъ мэхъух». Мы гущыIэхэр фэгъэхьыгъэх Афганистан дзэ къулыкъур щызыхьыгъэу, Чэчэн заом иветеранэу, илъэс 25-рэ милицием щылэжьагъэу, полковникэу Шъоджэ Налбый. Ар зыхэлэжьэгъэ зэхахьэ КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр Кавказ къутамэу Мыекъуапэ щыIэм мы мафэхэм щызэхащагъ.

Iофтхьабзэр къызэIуихыгъ музеим иIофышIэу ХъокIо Ларисэ.
— Советскэ цIыфхэр фашизмэм зытекIуагъэхэм ия 80-рэ илъэс мыгъэ хэтэгъэунэфыкIы. ТекIоныгъэшхор къытфыдэзыхыгъэхэм ячIыфэшхо ттелъ. Уихэгъэгу шIу зэрэплъэгъун фаемкIэ ахэр ренэу тищысэтехыпIэщтых. ТекIоныгъэм и Мафэ лIыхъужъныгъэм, зыкIыныгъэм, къэралыгъом узэрафэшъыпкъэн фаем ятамыгъ, — къыIуагъ ащ.
— Уихэгъэгу, укъызщыхъугъэ чIыпIэр шIу плъэгъунхэ фае. Сыд фэдэрэ зауи тыркъохэр къегъанэх. Адыгеим щыщ нэбгырэ мин 80 Хэгъэгу зэошхом хэлэ­жьагъ, мин 33-рэ хэкIодагъ. Непэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэрэ тидзэкIолIмэ Урысыем ищынэгъончъагъэ къаухъу­мэ, ахэм тарыгушхон фае, — къыIуагъ Шъоджэ Налбый.
Афган заом зэрэхэлэжьа­гъэр, ащ епхыгъэ хъугъэ-шIагъэхэр нэужым ныбжьыкIэхэм къафиIотагъ.
Афган заом къикIыжьыгъэу мамыр щыIакIэм щыгушIукIыгъо имыфэзэ Армением къыщыхъугъэ чIыгусысыным къыздихьыгъэ гумэкIыгъохэм ядэгъэзыжьын хэлэжьэнэу ежь ишIоигъоныгъэкIэ Адыгеим икIыгъэ нэбгырэ 50 хъурэ купым хэтэу кIогъагъэ. Сабыйхэр къызщагъэхъу­рэ отделением иунэ зэхэтэкъуагъэ зэбгырахыжьыгъагъ. ЛIыхъужъым зэрэхигъэ­унэфыкIыгъэмкIэ, псаоу зы нэбгырэ къычIэкIыжьыгъэп. Ар Налбый ушэтыпIэ шъыпкъэ фэхъугъ.
1994-рэ илъэсым ОМОН-м иотряд Налбый хэхьагъ. 1996-м лIыхъужъым джыри зы ушэтын хьылъэ щыIэныгъэм къыфигъэхьазэрыгъ, Чэчэн заом хэлэ­жьагъ. Ипшъэрылъхэр щытхъу хэлъэу зэригъэцэкIагъэхэм афэшI медальхэу «За отличие в охране общественного порядка», «За отвагу» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.
— Ти УIэшыгъэ КIуачIэхэу къэралыгъом ишъхьафитыныгъэ, исуверенитет къэзыухъумэхэрэм сызэрахэтыгъэм сэр­кIэ мэхьанэшхо иI. Чэчэн заом фэдэ тхьамыкIагъо сыдигъуи къэрэмыхъужь, — еIо Шъоджэ Налбый.
Хэгъэгум узэрэфэлэжьэн, узэрэфэ­шъыпкъэн, цIыфыгъэ напэм икъэухъумэн узэрэфэбэнэн фаем лIыхъужъыр къатегущыIагъ. Сыд фэдэрэ лъэхъани дзэкъу­лыкъушIэм ихэгъэгу шIу ылъэгъуныр, къыухъумэным фэхьазырыныр анахь шъхьаIэу зэрэщытхэр ныбжьыкIэмэ къа­гуригъэIуагъ. ИщыIэныгъэ гъогу зэрэрыразэр хигъэунэфыкIыгъ.
Ащ дакIоу Налбый унэгъо дахэ ышIагъ, ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ сабыитIу зэдапIу.
— Сиунагъо, сигупсэхэм ящыIэныгъэ, ярэхьатныгъэ, тихэгъэгу ищынэгъончъагъэ къэсыухъумэнхэм сыдигъуи сыфэхьазыр. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием щыIэ тидзэкIолIхэм ягъэхъагъэхэм сарэгушхо. ТекIоныгъэр къызэрэдэтхыщтым сицыхьэ телъ, — къыIуагъ Шъоджэ Налбый.
ЗэIукIэм къекIолIагъэхэм лIыхъужъым упчIабэ ратыгъ, игъэкIотыгъэ джэуапхэри агъотыжьыгъ.
— Непэрэ зэхахьэм мэхьанэшхо иI. ЛIыгъэр цIыфыгъэм къызэрыхэкIырэр апэрэу къызгурыIуагъ. ЩэIагъэр, еплъыкIэ тэрэзхэр уиIэнхэр, цIыфыгъэкIэ тызаджэхэрэ шэнхэр уилъэпкъ, уихэгъэгу, уичIыгу афыуиIэнхэр анахь шъхьаIэу зэрэщытхэр непэрэ зэIукIэм гупшысэ шъхьаIэу къыхэсхыгъ, — къыIуагъ дзэкIолIэу Родион Пуховым.
ЛIыхъужъым исыхьат къагъэбаигъ «Ошъадым» иартисткэу Хъурэнэ Азэрэ орэдыIоу ХьацIэцIэ Миланэрэ.
Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтыр: Iэшъынэ Аслъан.