(ДзэкIолIхэм ягукъэкIыжьхэу АР-м и Лъэпкъ музей щыухъумагъэхэм къахэхыгъ)

Оркъыжъэкъо
Рэмэзан:
«ЖъоныгъуакIэм и 9-р къызихьэгъэ чэщыр дэгъоу сыгу къэкIыжьы. Сыхьатыр 3-м щэрыокIо-радистым сыкъыгъэу­щыгъ ыкIи куозэ къысеIо: «Товарищ командир, заор аухыгъ!» Апэ къызэрэсшIошIыгъэр тиунэ къытебэнагъэхэу ары — тыдэкIи шIункIыгъэ ыкIи Iэшэ зэфэшъхьафхэм яомэкъэшхо къэIущтыгъ. Радистым хъурэр къызыгурегъаIом сы­рэхьатыжьи, шъхьаныгъупчъэм сиукIэу сыублагъэ. Польскэ чылысым иодыджын макъи ахэм къахэхъожьыгъ. Жъоныгъуа­кIэм и 9-м 1945-рэ илъэсым ипчэдыжь сщымыгъупшэжьынэу сыгу къинагъ.
Хэгъэгу зэошхор ыкIэм фэкIогъагъ шъхьае, жъоныгъуакIэм и 9-м ыужи цIы­фыбэ зэрэхэкIодэжьыгъэм сыришы­хьатыгъ. Разведполкэу сызхэтыгъэм жъоныгъуакIэм и 10-м къыщыхъугъэ тхьамыкIагъор зыщыгъэгъупшэгъуай. Пшъэрылъ зыфагъэуцугъэ экипажыр дэбыбыкIи, къыгъэзэжьыгъэп. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу капитанэу Ивановыр усэхэм къяджэу, гушIом зэрихьэу ТекIоныгъэм и Мафэ къытхэтыгъ ыкIи зэкIэми ариIощтыгъ: «Скъошхэр! Заор тыухыгъ, тибынхэм тахэхьажьыщт! Шъу­гушIу!» Пщынэр зэIищыти, къешIэщтыгъ. КъыкIэлъыкIорэ мафэм ащ къыгъэзэжьыгъэп. Гукъэошхо ар къытщыхъугъ, лыуз зэрэтфэхъугъэр къиIотыкIыгъуай».
Абадзэ Аюб:
«Чэщым артиллерием иомакъэ къэ­Iугъ (ар ТекIоныгъэм иошъотэпыгъ). Тыкъэу­щыгъакIэти, хъурэ-шIэрэр къыдгурыIощтыгъэп. Апэ тыкъаIэтынэу макъэ къаты тшIошIыгъ, ау етIанэ полкым иинженерэу Жиленковыр къытхэлъади, гушIом хэтэу кIэрахъомкIэ озэ къытиIуагъ: «Летчик лъапIэхэр, заор аухыгъ!» Тэри тыкъэтэджыгъ шъхьае, гушIом тыхэтэу тшIэщтыр тшIэщтыгъэп. Полкым икомандир пчэдыжьым къэбар гомыIу къытлъи­гъэIэсыгъ — тэ тиучасткэ заор щылъэ­кIуатэ, пыим зыкъытырэп. Ар къин къызэрэтщыхъугъэр къэIогъуай».
Павел Соломко:
«ЖъоныгъуакIэм и 9-м 1945-рэ ­илъэсым чэщым сыхьатыр 3-м заор зэраухыгъэр телефонкIэ къаIопщыгъ. Ар зэришIэу радисткэу Тосе связистхэм адэжь чъагъэ. «КIалэхэр! Заор аухыгъ! ШIэхэу шъукъэтэдж!» ЗэрэгушIогъащэхэм къыхэкIэу зыгорэхэр къэмыгущыIэжьы­шъухэу зэданэщтыгъэх, нэмыкIхэм псын­кIэу зафэпэжьышъущтыгъэп, аIэхэр зэ­рэкIэзэзыхэрэм къыхэкIэу гимнастеркэхэр агъэупкIэпкIэжьышъущтыгъэп. Нэ­ужым дзэкIолIхэу къэбар гушIуагъом зэлъиштагъэхэм япаIохэр жьым дадзые­хэу, IаплI зэращэкIэу, зэбэухэу аублагъ, «Ура!» аIозэ куощтыгъэх. ШIошъгъэхъу­гъуаеу тызэпIэскIужьыщтыгъ — тыпсауа, къытшIошIа… Рейхстагым благъэу тыкъызекIуалIэм, цIыфыбэ Iутыгъ. Нэмыц Рейхым итамыгъэу, гъашIэм хэхьажьыгъэм фэдэу, ащ сеплъыщтыгъ. Бэ зэпэпщэчырэр: уатекIонымрэ къыпте­кIонхэмрэ, гушIуагъомрэ пщыны­жьымрэ, кIэухымрэ пэублэмрэ!
Унэ ныкъостыр хъураеу къакIухьэщтыгъ, кIэсэнхэм, дэпкъхэм яIэщтыгъэх… Рейхстагым къекIолIагъэхэр ащ идэпкъхэм атетхэгъэ лъэкъоцIабэхэм, адресхэм ашIогъэшIэгъонэу яджэщтыгъэх, нэужым ежьхэми тхыгъэхэр къытырагъанэщтыгъ… Тэри ащ идэпкъхэм атеттхагъ: «Адыгеим, къутырэу Городскоим тыщыщ, Соломкохэу ятэрэ ыкъорэ. Жъоны­гъуакIэм и 13, 1945-рэ илъэс».