Заом иилъэс фыртынэхэм апхырыкIыгъ, гъогогъуитфэ къыщауIагъ, ау зэуапIэм сыдигъуи ыгъэзэжьыщтыгъ, Хэгъэгу зэошхом ЛIыхъужъэу къыхэкIыжьыгъ, мамырныгъэ щыIакIэм изэтегъэуцожьын хэлэжьагъ… «ЛIыхъужъым илIэуж» зыфиIорэ проектэу «Адыгэ макъэр» зыдэлажьэрэм инепэрэ нэкIубгъо зыфэгъэхьыгъэр Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Нэхэе Даут.

Уигугъу ашIыфэ упсау
— Чылэм тыдэсыфи, тыдэ сыщыIэми къызэрэсаджэщтыгъэхэр «ЛIыхъужъым ыкъу», — еIо Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Нэхэе Даутэ икIалэу Юрэ.
Тыр дунаим зехыжьым, Юрэ илъэсий ыныбжьыгъэр. Ары нахь мышIэми, кIэлэцIыкIу шIэжьэу ятэ къызыхэнагъэр непи IупкIэ. Ар зыфэдагъэр, ишэныгъэхэр сшIогъэшIэгъонэу сыIоупчIыхьэ, ежьыми игуапэу а илъэс чыжьэхэм афегъэзэжьы.
— Фабэу сыгу къэкIыжьырэмэ ащыщ кушъхьэфачъэ къызэрэсфащэфыгъагъэр. Пчэдыжьым жьэу, сятэ еджапIэм мыкIозэ, щэрэхъхэр сфигъэпщыхи, сытыригъэтIысхьанэу тыкъыдэкIыгъ урамым. Нэхэе Руслъан, тхакIощтыгъэр, тигъунэгъугъ, ащ къеджи, «моу убыт» ыIуи сыригъэубыти, ежь тятэ къысэIункIи сечъэжьагъ, — ыгу къэкIыжьы ащ.

Лъэхъаныр къыхахырэп
Нэхэе Даути къыхихыгъэп. Зэман хьылъэу къызхэхъухьагъэм анахьышIум фэдэу щыпсэугъ. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ 1917-рэ илъэсым шэкIогъум и 27-м къуаджэу Очэпщые къыщыхъугъ. Илэгъу шъэожъые къызэрыкIохэм афэдэу ичылэ урамхэм къащичъыхьэзэ къэтэ­джыгъ. Сэнэхьатым икъыхэхын уахътэр зынэсым, кIэлэегъэджэнэу рехъухьэ. Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр къеухы ыкIи зы илъэсрэ Iоф ышIэнэу игъо ефэ. 1939-рэ илъэсым дзэм къулыкъу щихьынэу макIо. Белоруссием икъалэу Пуховичи дэтыгъэ лъэсыдзэ еджапIэр илъэситIум къеухы. Джащ фэдиз гъогур Даутэ къыдикIугъ, ренэу игъусэу зы гъогу къырыкIуагъэх ышнахьыжъэу Нэшъэрдин. Ари ежь фэдэу кIэлэегъэджагъ. НэбгыритIум илъэсищ азыфагугъэми, зэкIэрыпчынхэ умылъэкIынэу зэпэблэгъэ дэдагъэх. Зым зыр лъыплъэжьэу къэзэрэгъэгъунэжьыщтыгъэх.
— Зэшищ хъущтыгъэх шъхьаем, Даутэрэ сятэрэ, — къеIуатэ Даутэ ышнахьыжъ Нэшъэрдинэ ыпхъоу Тхьаркъохъо Сафыет, — нахь зэпэблагъэхэу щытыгъэх. Джэгущтхэми, еджэщтхэми зэгъусагъэх. ЗэкIыгъухэу кIэлэегъэджэ техникумри къызэдаухыгъагъ.
Джащ фэдэу зэгъусэхэу зэшитIур зэуапIэм Iухьагъэх. 1941-рэ илъэсым, мэкъуогъум лейтенантыцIэхэр яIэу еджа­пIэр къаухыгъэу, Ленинград къулыкъур щылъагъэкIотэнэу агъэкIуагъэхэу мэфитIукIэ заор къежьагъ.
— НыкъылъфыгъитIур зэгъусэу мэкъу­огъум и 24-м зэуапIэм Iуфагъэх, зы ротэм зэдыхэфагъэх. Зыр пулеметнэ взводым ипэщагъ, адырэр автоматчикхэм якомандирыгъ. Сятэ апэрэ уIагъэр бэдзэ­огъум и 7-м къытыращагъ, зэуапIэм зыIухьагъэр тхьамэфитIу мыхъузэ. Архангельскэ пэблагъэу сымэджэщым чIэфагъ, — къытфеIуатэ Нэхэе Юрэ.
Илъэс пчъагъэхэм зэгъогогъугъэ зэш­хэр джаущтэу, уIагъэм ыпкъ къикIэу зэкIэрычыгъэ мэхъух. Даутэ сымэджэщым къычIэнэ, Нэшъэрдин идзэ хэтэу лъэкIуа­тэ. Заор мэкIофэ зэпэIудзыгъэхэу пыим пэуцужьых. ЗызэIукIэжьыщтхэр ыужыкI, заор аухэу ядэжь загъэзэжькIэ ары.
Зэо илъэсхэр
УIэгъэ ужым Нэхэе Даутэ зызэтеуцожьым, Волховскэ зэуапIэм Iуфагъ. Ащ къыщегъэжьагъэу взводым, ротэм якомандирэу, шхончэо батальоным иадъютант шъхьаIэу, ыужкIэ икомандирэу зэуагъэ. ПстэумкIи заор мэкIофэ фронтитфымэ апхырыкIыгъ: Темырыр, Волховскэр, Гупчэр, Брянскэр ыкIи а 1-рэ Белорусскэр.

— ГурытымкIэ взводым, ротэм якомандирхэм заом мэфитIу-щы къыщагъа­шIэщтыгъэр, къаукIыщтыгъэх. Сэ сшIогъэ­шIэгъоныр зэопIитфымэ апхырыкIи тятэ псаоу къызэрэнагъэр ары. МэзэофэкIэ тфэ къауIагъ. Ары къэс зызэтеуцожьыкIэ, зэуапIэм ыгъэзэжьыщтыгъ. Тятэ зигъэ­пскIы зыхъукIэ, уIэгъэ ужхэр слъэгъущтыгъэх. ЫкIыбкIи, ыгупэкIи ахэр куухэу телъыгъэх. Ылъэкъо лъэныкъоу пымытыжьыгъэм игугъу сшIыжьырэп, — еIо ЛIыхъужъым ыкъо.
Нэхаир зэуапIэм зыIуфагъэм иапэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу лIыгъэ нэшанэу хэлъхэр къыхэщыгъэх.
— Тятэ къыIотэжьыщтыгъ, Даутэ ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу теубытагъэ хэлъэу, шъыпкъэныгъэм рыгъуазэу щытыгъ. Шъэожъые Iэтахъоу хьаблэм хэсхэм тызэдэджэгу зыхъукIэ, зыгорэм имылажьэ тыралъхьанэу е агъэпщынэнэу зыфежьэхэкIэ, апэуцужьыщтыгъ, хыем ренэу къоуцощтыгъ, — къытфиIотагъ Тхьаркъохъо Сафыет.
А инэшанэхэр щыхалъэгъуагъэх дзэми. Ипхъэшагъэ гукIэгъур голъэу, иакъыл чанэу, щэIагъэрэ пытагъэрэ зыхэлъэу, цыхьэ зыфэпшIын дзэкIолIэу щытыгъ. Анахь мэхьэнэ ин зиIэ дзэ пшъэрылъхэм ар зипэщэ батальоныр фагъазэщтыгъ ыкIи сыдигъокIи зэрэщыгугъыхэрэр къы­гъэшъыпкъэжьыщтыгъ. Ащ фэдэу къулыкъум, Хэгъэгум афэшъыпкъэ дзэкIолIыр 1943-рэ илъэсым тыгъэгъазэм а 1-рэ Белорусскэ зэуапIэм хэт офицер купым щыщэу еджакIо агъакIо. Ар къызеух ужым, 1944-м ижъоныгъуакIэ майорыцIэр иIэу я 312-рэ Смоленскэ шхончэо дивизием ишхончэо батальон икомандирэу агъакIо. Нэхэе Даутэ идзэ гъогу игъэкIотыгъэу, документальнэу къытхыжьыгъ полковникэу Сыджыхь Хьазрэтбый. Ащ итхылъ къыщеIо:
«Пчэдыжьым сыхьатыр 6-м ыныкъом, 1944-рэ илъэсым бэ­дзэогъум и 18-м Нэхаим ибатальон, танкхэмрэ артиллериемрэ иIэпыIэгъухэу Ковель икъыблэкIэ пыим техьэу ыублагъ. Метрэ 204-рэ хъурэ лъэгапIэр ыубытын фэягъ. Батальоным иилъыгъо илъэшыгъэрэ иошIэ-дэмышIагъэ­рэ емыжэгъэ пыир къапэуцужьышъугъэп ыкIи ыкIуачIэ пхыратхъугъ».
Берлин гъогур тидзэхэм къафызэIузыхыгъэ Висло-Одерскэ операциемкIи Нэхаим къырапхыгъэ гугъапIэхэр джащ фэдэу IэнэкI ышIыгъэхэп.

Заомрэ шIулъэгъумрэ зэгъусэх
Ары, Нэхэе Даутэрэ ишъхьэгъусэу Мария (НаташэкIи еджэщтыгъэх) Шатохинамрэ заом щызэрэгъотыгъэх. 1944-рэ илъэсым я 312-рэ щэрыокIо дзэу Нэхаир сымэджэщ ужым командирэу зыдагъэкIуагъэм имедицинэ къулыкъу бзылъфыгъэр хэтыгъ. НэбгыритIум анаIэ зэтырадзагъ, ау язэфыщытыкIэ зэкIэми ашIуаушъэфыщтыгъ. Ащ фэдэм заом илъэхъан имыгъоу алъытэщтыгъ, къычIагъэщыгъэхэмэ, зэбгыращынхэ алъэкIыщтыгъ. Ау зэпэуцужь лъэшэу пыим дыряIагъэм ыуж зэпыугъоу къыдэфагъэр Даутэ къызфигъэфеди, дивизием икомандирэу, генерал-майорэу Александр Моисеевскэм дэжь кIуагъэ. КъэзэрэщэнхэмкIэ Iизын къаритынэу елъэIугъ ыкIи къафидагъ. ЫужкIэ зэшъхьэгъусэ ныбжьыкIэхэр зэгъусэхэу зэпэуцужь пэпчъ лIыблэнагъэрэ псэемыблэжьныгъэрэ ахэлъэу пыим езэуагъэх.
— Сянэ къыIотэжьыщтыгъэба, чIытIыгъэхэм адэсхэу ящыгъынхэр чIыгум ещтылIэщтыгъэх, къатещхэщтыгъ, къатесэщтыгъ. Анахь къиныгъэу ыгу къэ­кIыжьыщтыгъэр дзэкIолIхэр пыим техьэхэ зыхъукIэ окопым зыкъыдэпщэикIыныр ары. УIагъэхэр зэуапIэм къыIупхыжьыщтхэм имызакъоу, медсестрам дзэкIолIым иIаши къыздихьыжьын фэягъ, армырмэ, пшъэдэкIыжь арагъэ­хьыщтыгъ, — къыддэгуащэ Юрэ.
Зэпэуцужь ужхэм зэшъхьэгъусэхэм ябгъэхалъхьэхэм зэфэдэу къахахъо­щтыгъ. Марие къыфагъэшъошагъэх Хэгъэгу зэошхом иорденэу апэрэ шъуашэ зиIэр, Жъогъо Плъыжьым иорден, «Блэнагъэм пай» (тIогъогогъо), «За боевые заслуги», Варшавэ шъхьафит зэрашIыжьыгъэм ыкIи Берлин зэраштагъэм апае бгъэхалъхьэ­хэр. Нэхэе Даутэ орденитф къылэжьыгъ, бгъэхалъхьэм ябагъэ къэпчъыгъуай.
ЛIыхъужъым и Дышъэ Жъуагъу
1945-рэ илъэс, щылэ маз. Курошув дэжь пыидзэ лъэшым пхырытхъугъэн фэягъ. Ау ащ игъэкIотыгъэу утехьаным ыпэкIэ нэмыцым ыкIуачIэ уплъэкIугъэн фэягъэ. Ар зыгъэцэкIэщт дзэм бэ елъы­тыгъагъэр. Щынэ ымышIэу, дзэкIолIхэр зылъызыщэшъущт командир ищыкIэгъагъ. Ащ дэжьым дивизием икомандирэу, генерал-майорэу А.Г. Моисеевскэм Нэхаим къырегъаджэх. Сыджыхь Хьазрэтбый итхыгъэ къызэрэщытыгъэмкIэ: «офицер нэпцэ шIуцIэ лъэпэ-лъагэу, шъхьац Iужъу зытелъэу, зынэпэбгъу бгъэжъыр угу къэзыгъэкIырэр» ыпашъхьэ къиуцуагъ. Къызфеджагъэхэр зыраIом, зэкIэкIуагъэп, пыим ыкIуачIэ зэрэпхыритхъущтымкIэ гущыIэ къаритыгъ.
Щылэ мазэм и 14-м къегъолъэхыгъэ ошъуапщэм къухьэлъатэхэм заримыгъэ­Iэтыгъэми, зэрэрахъухьагъэу, Нэхаим идзэкIолIхэр илъыгъэх. Батальоным танкыдзэр, лагъымэдзыр, самоходнэ- артиллерийскэ установкэхэр ягъусэхэу пыим жэхэхьагъэх. Зым ыуж зыр итэу апэрэ, ятIонэрэ чIытIыхэр аштагъэх. А пстэумэ апэ итэу, ищыкIагъэмэ джэпса­лъэхэр ышIыхэзэ, адэзэуагъ Нэхэе Даутэ. Пчэдыжьым сыхьатыр 8-м къыщегъэжьагъэу 11-м нэс псэупIэхэу Анелин ыкIи Клин тидзэхэм аштагъ, зэуапIэм икуупIэ километрэ 12-кIэ хэхьагъэх. Я 69-рэ армием икомандующэу, генерал-полковникэу В.Я. Колпакчи майорэу Нэхаим ибатальон зэшIуихыгъэ дзэ пшъэрылъым осэшхо къыфишIыгъ, дивизиемкIэ мэхьэнэ ин зиIэ текIоныгъэ чIыпIэм къыщыдахыгъэу ылъытагъ. Адыгэ дзэкIолIым Жъогъо Плъыжьым иорден ащ дэжьым къыфигъэшъошагъ.
Пыир афызэ дивизиер къэлэ-пытапIэу Познань къекIолIагъэх. Берлин екIурэ гъогур Дзэ Плъыжьым къыфызэIухыгъэнымкIэ ащ иштэн мэхьанэшхо иIагъ. Ащ икъыдэхынкIэ зэпэуцужь лъэшхэми Нэхаим илIыгъэ къащыхэщыгъ. Апэрэхэм ащыщэу темыр лъэныкъомкIэ къалэм дэхьагъ Нэхэе Даутэ ыкIи иквартал 36-рэ къызIэкIиубытагъ. Унэхэр зырызэу нэмыцым къытырахыщтыгъэх. Пыим итхьагъэпцIыгъэ къычIигъэщызэ, фэIазэу изекIуакIэ ыхъожьызэ, адыгэ дзэкIолIым къалэм Iахь-Iахьэу пыир диукъэбзыкIыщтыгъ. Ащ фэдэ зэуакIэм ихьатыркIэ пыидзэ лъэшым ыкIочIэшIу зыпкъыритхъын зэрилъэкIыгъэм, лIыгъэм, псэемыблэжьныгъэм афэшI Нэхэе Даутэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэ къыфагъэ­шъуашэ. ЛIыхъужъым и Дышъэ Жъуагъо ежь ышъхьэкIэ ащ къыритыжьыгъ генерал-майорэу А.Г. Моисеевскэм.
Аужырэ уIагъэр
ЫлъэкъуитIу атетэу ТекIоныгъэм пэгъокIынэу Нэхэе Даутэ къыдэхъугъэп. 1945-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 22-м Петерсдорф лъэныкъомкIэ пыим ыуж ыфызэ, ащ пэмы­чыжьэ къэлэ цIыкIум зыщызыгъэбылъырэ фаустникхэр зэхикъу­тэнэу унашъо къыфашIыгъ. ЧIыналъэм лагъымэхэр зэрэщычIэтIагъэхэр зышIэрэ майорым саперхэр ыпэ ригъэшъыгъэх, ежьыри ауж шыоу ихьагъ. ОшIэ-дэмышIэу омэкъэшхо къэIугъ — ылъэкъо лъэныкъо лъыпсыр къечъэхэу комбатыр чIыгум тефагъ.
— Ащ къинэу ылъэгъугъэр, тянэ къы­зэриIотэжьыгъэмкIэ, шIошъгъэхъугъуай. Наркоз уамышIэу плъакъо пахыныр IэшIэхына?! Ащ ычIыпIэ зисэгъэуцошъ, «сэрыгъэмэ, сфэукIочIыщтыгъа?» сэIошъ, сызэупчIыжьы. Сфэщэчыщтыгъэу къысщыхъурэп. — еIо ЛIыхъужъым ыкъо.
«Ар зыхъугъэр пчэдыжьым сыхьатыр 11-хэм адэжь. Пчыхьэм сыхьатыр 11-м джыри сымэджэщ тылъыхъущтыгъ. Ащ дэжьым дзэхэр гузэжъогъум хэтэу Берлин екIущтыгъэх. Сымэджэщ щыIэу къэ­зыгъэлъэгъорэ гъуазэм тытетэу тэкIошъ, госпиталыр кощыгъэу тытефэ», — ыгу къэкIыжьыщтыгъ Нэхэе Даутэ ишъхьэгъусэу, ибатальон медсестрау хэтыгъэ Мария Сергеевнам.
Джащ фэдэзэ, зичэзыу сымэджэщым чэщ кIахэм нэсыгъэх. Пстэуми ауж къи­нэнэу хъугъэ врачыр абгынэрэ сы­мэджэщым къычIаубытагъ, ау наркоз имыIэу ныкъопыут хъугъэ лъакъор пихынэу ар къеуцуалIэщтыгъэп. Ащ дэжьым Марие икIэрахъо врачым тырищайи, иIоф ыуж ихьанэу фигъэпытагъ. Ежьыр IэпыIэгъу фэхъузэ Даутэ операцие ашIыгъ… Ащ ыуж ЛIыхъужъыр бэрэ зэтеуцожьыпIэ итыгъ. Ичылэ гупсэу Очэпщые 1946-рэ илъэсым зэшъхьэгъу­сэхэр къызэдэкIожьыгъэх, адыгэ джэгуи афашIыгъагъ. ЛъфыгъитIу зэдагъотыгъ — Юрэрэ Людмилэрэ.
Ау мэшIуаеу къызхэкIыжьыгъэхэм ыуж бэрэ зэдэпсэунхэу хъугъэп. Илъэсибгъу тешIагъэу, 1955-м илъэс 37-рэ ыныбжьэу Нэхэе Даутэ дунаим ехыжьыгъ. А илъэс макIэу ЛIыхъужъым къыгъэшIэжьыгъэхэри хьаулыеу ыгъэкIуагъэхэп. Мамырныгъэ щыIакIэм изэтегъэуцожьын чанэу хэлэжьагъ. ПчыхьалIыкъое гурыт еджапIэм икIэлэегъаджэу, ипащэу Iоф ышIагъ. Пшызэ шъолъырым инароднэ депутатхэм я Совет ихэбзэихъухьэу хадзыгъагъ, КПСС-м и Адыгэ хэку комитет хэтыгъ. IэпыIэгъу бэмэ афэхъугъэу, ягузэжъогъу атырихыгъэу цIыфхэм агу къэкIыжьы.
— Сятэ къыIотэжьыщтыгъ, — къыддэгуащэ Нэхэе Нэшъэрдинэ ыпхъоу Тхьаркъохъо Сафыет, — «Зэо ужым лъэкъо лъэныкъор пымытыжьыгъэми, ежь ышъхьэкIэ зыпари Даутэ зыфигъэ­кIотэжьыщтыгъэп. ПчыхьалIыкъое еджапIэм ежь ипэщагъ, сэ — Очэпщые еджа­пIэм. ТишIуагъэ цIыфхэм зэрядгъэ­кIыщт амалхэм тызэдяусэщтыгъ. Сабыйхэр зиIэ шъузабэхэм пхъэкIи, гъомылапхъэкIи тынаIэ атедгъэтыщтыгъ, ар типшъэрылъ лъапIэу тлъытэщтыгъ».
Тым ыкъошIу
— Сятэ дунаим зехыжьым, сищыIэныгъэ тIоу гощыгъэ хъугъэ: ар зыпсэугъэмрэ зысимыIэжьымрэ. Ащ ыуж зэкIэ зэхъокIыгъ. Сыд сшIэщтми, сыд сIощтми, сызлъыплъэжьын фэягъ. УцIыкIу зыхъукIэ ар къиныба?! Джэгуным тыхэтэу хьэблэ кIалэхэмкIэ зыгорэм ищагу тыдахьэу мыIэрысэ къыпытчымэ, «ЛIыхъужъым икIалэ бзаджэ» аIощтыгъ. Сятэ ыцIэ IаекIэ рясамыгъэIоныр сянэрэ сянэжърэ ренэу къыстырагъэпытыхьэщтыгъ. Арышъ, жьыкIаеу къызгурыIуагъ ЛIыхъужъым урикIэлэным пшъэдэкIыжьэу къыптырилъхьэрэр. Арыти, еджапIэми, ащ ыужи хъущт-мыхъущтыр къыдэслъытэщтыгъ. Лэжьыгъэ, хъырбыдзтыгъу зэныбджэгъу­хэм тыкIуагъэмэ, ащ щыщ тиунэ къисхьан сыфитыгъэп, — еIо Нэхэе Юрэ.
ИщыIэныгъэкIэ ЛIыхъужъым ыкъо джары зэрыгъозагъэри – ты ЛIыхъужъыр мыукIытэжьынэу игъэшIэ гъогу къырэкIо. Мыекъопэ еджжпIэу-интернатыр къыу­хыгъ. Ленинград политехническэ институтэу М.И. Калининым ыцIэ зыхьырэм щеджагъ. Комсомолым, партием ахэ­тыгъ. Комсомолым и Адыгэ хэку комитет иятIонэрэ, етIанэ иапэрэ секретарыгъ. Мыекъопэ къэлэ гъэцэкIэкIо комитетым итхьаматэ игодзагъ. Илъэс 40 ыныбжьэу СССР-м хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ и Академие къеухы, майорыцIэр подполковниккIэ зэблехъу. Адыгэ Респуб­ликэр гъэпсыгъэ зэхъуми IэнэтIэ инхэр къырапэсыгъ: хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ Министерствэм, къэралыгъо къулыкъухэм ащылэжьагъ. Непэ ыныбжь хэкIотагъэми, IофшIэныр зэпигъэурэп. АР-м иветеранхэм IэпыIэгъу ягъэкIыгъэнымкIэ фондэу «ТекIоныгъэм» ипащ. Ащ дакIоу ныбжьыкIэхэр хэкупсэу пIугъэнхэм чанэу дэлажьэ. Ишъхьэгъусэу Людмилэрэ ежьыррэ пхъурэ (янэжъ фэдэу ащ Наташа фаусыгъ) къорэ (тыжъ ЛIыхъужъым цIэу ратыгъ) зэдапIугъэх. Ахэм ялъфыгъэхэр къалъэгъужьыгъэх.
Юрэ ышыпхъоу Людмилэ ным исэнэхьат къыхихыжьыгъэу медицинэм щэлажьэ. Зэш-зэшыпхъухэм ялъфыгъэхэм ныжъыр ашъхьащытэу къэхъугъэхэми, амылъэгъужьыгъэ тыжъым икъэбар зэхахызэ къэтэджыгъэх. Унэм ренэу игугъу щашIы, илIыхъужъныгъэ, изэо илъэсхэр къафаIуатэх, исурэтхэр Iэнэ темыхых.
Анзэрэкъо Наташ — Нэхэе Юрэ ыпхъу:
— ТицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу тятэжъ зыфэдэр тшIэзэ тыкъэтэджыгъ. Ащ сыдигъокIи тырэгушхо. ЛIыхъужъым тыкъызэрэтекIыгъэм ренэу тызкIэлъегъэ­плъэжьы. Нэнэжърэ тэтэжърэ афэдэ дэдэ тызэрэмыхъушъущтыр къызгурыIощтыгъ, ау къэсымыгъэукIытэжьынхэр сыгукIэ зыдэсIыгъ. Ахэм яшIэжь тэ дгъэкIодыщтэп, тэркIэ лъапIэх. КъыткIэхъухьэхэрэми ятэгъашIэх. Ахэм къапыфэщтхэми анагъэсыжьыным фэтэпIух.
Тхьаркъохъо Сафыет — Нэхэе Нэшъэрдинэ ыпхъу:
— Тиунагъо ЛIыхъужъ къызэрихъухьагъэм ренэу сырэгушхо. ТицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу Даутэ исурэт тятэ ипIэшъхьагъ пылъэгъагъ, непэ сызщылэ­жьэрэ кабинетми ар чIэт. Седжэ зэхъум сызкIырыплъын икъун сиIагъ. ЧIыпIэ зэжъу горэм сифэми, Даутэ зесэгъапшэ: «Адэ, хъуна джы зызэрэпшIырэр, Даутэ хьазабэу зэпичыгъэм елъытыгъэмэ, зи арыхэп о узэгупшысэрэр, узгъэгумэкIырэр», — зэсэIожьы. Сятэшэу Даутэ тищысэтехыпI, тыщэIэфэ тыгу илъыщт.
Нэхаихэм хабзэ зэрафэхъугъэу, зэ­гъусэ­хэу ЛIыхъужъри, ыш дзэкIолIхэри зыщагъэтIылъыжьыгъэхэ якъуаджэу Очэпщые мэфэкIым ехъулIэу кIощтых, агу къагъэкIыжьыщтых, яшIэжь агъэлъэпIэщт. ТекIоныгъэшхом ия 80-рэ илъэсэу хэдгъэунэфыкIырэр къытфыдэзыхыгъэхэм джыри зэ «Тхьашъуегъэпсэу» араIощт.
ШIэжьыр
Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Нэхэе Даутэ исаугъэт къызщыхъугъэ къуаджэу Очэпщые дэт. ПчыхьалIыкъое гурыт еджапIэм, Мыекъуапэ, Адыгэкъалэ, Тэхъу­тэмыкъуае, Псэкъупсэ, ПчыхьалIыкъуае иурамхэм ащыщхэм ащ ыцIэ афаусыгъ. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэ республикэ кIэлэегъэджэ училищым иунэ дэпкъ ЛIыхъужъым имыжъобгъу тет.
Дышъэр улъыйрэп, уашъор къефэхрэп…
ЛIыхъужъыныгъэр шIоIурэп, жъы хъу­рэп.
Ар къызхэфагъэр ащымыгъупшэу
Агу елъы бэрэ, щэкIэ агу щапшэу.
«Нэхэе Даут» зыфиIорэ орэдым щыщ пычыгъу, гущыIэхэр: Мэхъош Руслъан.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: Нэхайхэм яхъарзынэщ.