Заом илIыхъужъ. Мы гущыIэхэр зэхэтхы зыхъукIэ, цIыфэу ахэр зыфаIуагъэм лъытэныгъэ пэтэгъохы, ежьыр тымышIэрэми, «тхьауегъэпсэу» етэIо. Опсэу щыIэны- гъэр зэрэтиIэм пае!

Заор тхьамыкIэгъошху, пыищэмэ апэуцущтыгъэ дзэкIолIхэу илъэсиплIырэ ощхи оси хэтхэу, окопмэ адэщтыхьагъэхэу, чэщ мычъыябэмэ къялыжьыгъэхэу, яшъэ­огъухэм апсэ зэрэхэкIырэр анэ кIэкIымэ, ахэр агъэтIылъыжьхэу къызэрахьыгъэр гурыIогъуай, къызшIогъэшIыгъуай. Ары зэрэщытыгъэр. Илъэс къэс Хэгъэгу зэошхом иветеранхэм япчъагъэ хэкIы, ау ащ къикIырэп тарихъыр адэкIодыжьэу. Ар цIыфхэм ащыгъупшэ хъущтэп ыкIи къыкIэлъыкIорэ лIэужхэм анагъэсыжьын фае. Заом илIыхъужъхэм щыIэныгъэ мин пчъагъэ къагъэнагъ. Илъэс къэс жъоныгъуакIэм и 9-м Урысыем ТекIоныгъэм и Мафэ щыхагъэунэфыкIы. ШIэжьыр тэгъэ­лъапIэ, ащ ишыхьат «МыкIодыжьыщт полкыр» заом хэлэжьагъэхэм ясурэтхэр ахэм ялIэужхэм аIыгъхэу урамхэм къызэрарыкIохэрэр. Ахэм тарэгушхо.
ТекIоныгъэр къыздахыгъэр мыгъэ илъэс 80 мэхъу, ащ тефэу тиунагъокIэ заом илIыхъужъэу къытхэкIыгъэм, заом ыкIи IофшIэным яветеранэу, сятэшэу Хьакъуй Абу Къадыр ыкъом икъэбар шъозгъашIэмэ сшIоигъуагъ.
1940-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ имэфэ ошIухэм ащыщ илъэс 18 зыныбжьыгъэ кIэлакIэу Теуцожь районым ит къуаджэу Пщыкъуйхьаблэ щыщыр Дзэ Плъыжьым хэхьанэу ятэрэ янэрэ агъэ­кIуатэщтыгъ. Ятэу Хьакъуй Къадыр Сэлым ыкъор чылэм иапэрэ колхоз тхьамэтагъ, янэу Нэгые Хьашъхьажъыкъо ыпхъур колхозым 1929-рэ илъэсым щыублагъэу хэтыгъ. ЛIакъор, унагъор къымыгъэу­кIытэжьынхэу нымрэ тымрэ кIэлакIэм еушъыищтыгъэх. Зэшищырэ зэшыпхъуиплIырэу къызхэкIыгъэхэм письмэхэр ренэу къыфатхызэ ашIынэу гущыIэ пытэ къыратыгъ. Джащ фэдэу Пщыкъуйхьаблэ икIыгъэ кIалэм Октябрьскэ революциер къызщежьэгъэ къалэу Ленинград дзэ къулыкъур щихьынэу хъугъэ. Я 123-рэ щэрыокIо дивизием ия 245-рэ полк минометчикхэр зыщырагъэджэрэ курсэу иIэхэм ар агъэкIуагъ. Пэнэжьыкъое еджапIэм икIэлэегъаджэхэу езыгъэджагъэхэр къымыгъэукIытэжьхэу Абу курсхэм дэгъоу ащеджагъ ыкIи плIырэ тфырэкIэ къыухыгъ. Старшэ сержантыцIэр къыфагъэшъошагъ, я 46-рэ щэрыокIо полкым ия 22-рэ взвод икомандир иIэпыIэгъоу агъэнэфагъ.
Курсантхэр къызчIагъэкIыгъэ мафэр заор къызщежьагъэм тефагъ — мэкъуогъум и 22-рэ 1941-рэ илъэс.
Финляндием игъунапкъэу Ленинград пэблэгъагъэм Хьакъуй Абу апэрэу зэуа­пIэм щыIухьагъ. Бэдзэогъум и 3-м 1941-рэ илъэсым нэмыц авиациер къашъхьарыбыбагъэу къяозэ, Абу хьылъэу къауIагъ ыкIи Кексгольм пэгъунэгъоу щытыгъэ госпиталым ащагъ. Зэхъужьым дзэкIолIыр зэуапIэм Iухьажьыгъ. Шы­шъхьэIум и 24-м 1941-рэ илъэсым джыри уIэгъэ хьылъэ Абу къытыращэ — Iэ сэмэгум щэр къытефэ. Джыри госпиталым чIафэ, мэхъужьы, нэмыкI зэуапIэ агъакIо.
Хьакъуй Абу къулыкъу зэрихьыщты­гъэм фэгъэхьыгъэ тхыгъэм къыхэхыгъ:
«Ленинград шъхьафит шIыжьыгъэнымкIэ зэо зэфэ­шъхьафхэм Хьакъуй Абу ахэ­тыгъ. ПсэупIэу Лисино-Корпус Хьакъуир зипэщэ дзэкIолIхэм пыим илъэсыдзэ ротэ, ипулеметчикхэр, батареем иавтомашинэ щагъэтэкъуагъэх, пыим иминометнэ батарее фырикъугъэх.
Ащ пае Абу Къадыр ыкъом Жъогъо Плъыжьым иорден къыфагъэшъошагъ. Ащ ыуж офицерскэ курсхэр ащ къырагъэухых, младшэ лейтенантыцIэр къыфагъэшъуашэ. Илъэсныкъо зытешIэ­кIэ, лейтенант мэхъу, Ленинград фронтым ия 124-рэ щэрыокIо дивизие, ия 406-рэ щэрыокIо полк иминометнэ взвод икомандирэу агъэнафэ. 1942-рэ илъэсым ВКПБ-м хэхьэ ыкIи псэемыблэжьэу дзэкIолIхэм яапэрэ сатырхэм ахэтэу фашистхэм ябэны. ДзэкIолI шъэогъоу иIэхэм лъытэ­ныгъэ ин къыфашIы­щтыгъ. Бгъэхалъхьэу «За обо­рону Ленинграда» къыфагъэ­шъуашэ.
Выборг щызаохэзэ жъоныгъуа­кIэм и 21-м 1943-рэ илъэсым Хьакъуй Абу ящэнэрэу къауIэ. Пыищэр ыкIыб къытефэ. Ащ емылъытыгъэу, къызеIэзэхэ нэуж ар джыри зэуапIэм Iохьажьы, пыим ебэны».
Хьакъуй Абу къулыкъу зэрихьыщтыгъэм фэгъэхьыгъэу джыри зы пычыгъу:
«Выборг псыдэхьапIэм хэт гъэ­хъунэу Пьейкар Сари пыир тефыгъэнымкIэ щыкIогъэ зэуапIэм Хьакъуим пыим ипулиметитф ыкIи изы орудие, минометнэ батареер, фин лъэсыдзэм ивзводитIу щагъэкIодыгъ.
Я 406-рэ щэрыокIо Краснознаменнэ полкым икомандир, подполковникэу Иванов».
Ащ ыуж Хэгъэгу зэошхом иорденэу я 2-рэ шъуашэ зиIэр Хьакъуй Абу къыфагъэшъошагъ.
Ащ фэгъэхьыгъэ къэбарыр иIахьылхэм Абу алъигъэIэсыгъ.
Ленинград блокадэм имэфэ 900 кIуа­гъэ, ар зэпызычыщт дзэмэ ахэтыгъ я 3-рэ Белорусскэ фронтым ия 124-рэ щэрыокIо дивизие ия 406-рэ щэрыокIо полк иминометнэ взводэу Хьакъуй Абу зипащэр. Ащ пае Хьакъуй Абу Жъогъо Плъыжьым иорден ятIонэрэу къыратыгъ. Дзэ Плъыжьым хэтхэу я 3-рэ Белорусскэ фронтым идзэкIолIхэр тыгъэкъохьапIэмкIэ лъыкIотагъэх, пыир зэкIадзэзэ Хэгъэ­гур шъхьафит ашIыжьыщтыгъ. Тыгъэкъо­кIыпIэ Пруссием, Кенигсберг шъхьафит зышIыжьыгъэхэм Хьакъуй Абу яапэрэ сатырхэм ахэтыгъ.
Я 124-рэ щэрыокIо Мгинскэ Краснознаменнэ дивизием иартиллерие икомандующэу подполковникэу Ильин къытхыжьыщтыгъ:
«Лейтенантэу Хьакъуим зэуапIэм лIыхъужъныгъэ щызэрехьэ, псынкIэу унашъохэр ешIых, теубытагъэ хэлъэу, тэрэзэу мэзекIо. Батарееу зипащэр дэгъоу ыгъэсагъэу яминометхэр псынкIэу агъэзекIох. 18.01-м къыщыублагъэу 02.02.45-рэ илъэсым нэс ивзвод пулеметнэ точки 7, минометнэ батареи 2, нэмыц лъэсыдзэм ивзвод ыгъэ­кIодыгъэх».
Ащ пае Хьакъуй Абу Хэгъэгу зэошхом иорденэу а 1-рэ шъуашэ зиIэр къыфагъэшъошагъ. 1959-рэ илъэсым Кощхьаблэ фининспекторэу щылажьэ зэхъум ар къыратыжьыгъагъ ныIэп.
ТекIоныгъэм и Мафэ тидзэкIолIхэм хагъэунэфыкIыгъ, ау ащ заор Хьакъуй Абу щиухыгъэп. 1945-рэ илъэсым ижъо­ныгъуакIэ ар артиллерийскэ паркым икомандирэу агъэнафэ, шъышъхьэIум ящэнэрэ Забайкальскэ фронтым агъакIо Манчьжуриер япон милитаристхэм къатырахыжьынышъ, шъхьафит ашIыжьыным пае. Хьалэмэт зэIукIэгъу Манчьжурием Абу щыриIагъ. ПщыкъуйхьаблэкIэ игъунэ­гъоу Шэуджэн Шагир Заурбэч ыкъом щы­рихьылIагъ. Заом иветеранитIум ягукъэкIыжьхэр аухъумэщтыгъэх, шIуры­шIукIэ къаIон щыIагъэп, ау Манчьжурием зэрэщызэIукIэгъагъэхэр къаIотэныр якIэ­сагъ. ТхьамыкIагъоу, зэо-банэу зыхэтыгъэхэм ар гушIогъо нэбзыеу къыхэфагъ.
Блокадэм игъом гъомылапхъэ зыфимыкъущтыгъэ дзэкIолIхэм шъо бгырыпхыхэр агъажъоти, а псым зэрешъощтыгъэхэм фэгъэхьыгъэ гукъэкIыжьхэр къы­зэфаIотэжьызэ зэхэсхыгъагъ.
Японием зытекIохэм, старшэ лейтенантэу Хьакъуй Абу чъэпыогъум и 20-м 1946-рэ илъэсым нэс къулыкъу ыхьыгъ. Хэгъэгу зэошхом иорденитIу, Жъогъо Плъыжьым иорденитIу, «За оборону Ленинграда», «За победу над Германией», «За взятие Кенигсберга», «За победу над Японией» зыфиIорэ бгъэхалъхьэхэр иIэхэу Пщыкъуйхьаблэ ащ къыгъэзэжьыгъагъ, заом ыуж хэгъэгум, народнэ хъызмэтым языкъегъэIэтыжьын чанэу хэлэжьагъ.
МэшIокур зезыщэрэм иIэпыIэгъоу Краснодар щыригъажьи, хьалыгъугъэжъэ заводым ипащэ иIэнатIэ Хьакъуй Абу нэсыгъ. Унашъохэм ягъэнэфэнрэ ягъэцэкIэнрэ азыфагу дэлъ гъунапкъэхэм язэпычынкIэ къыкIугъэ зэо илъэсхэр IэпыIэгъу фэхъугъэх. Къыготхэм сэнэхьат сэнаущыгъэ ягъэгъотыгъэным зэрэпы­лъыгъэм имызакъоу, ежьыри Iоф зыдишIэжьыщтыгъ, ишIэныгъэхэм ахигъэхъо­ным пылъыгъ. Район финотделхэм япащэхэм ясэнэхьат хэгъэхъогъэнымкIэ Ленинград щызэхащэгъэгъэ курсхэр 1954-рэ илъэсым къыухыжьыгъэх. А сэнэхьатым 1974-рэ илъэсым нэс рылэжьагъ. ЩэфакIохэм ярайон обществэ ипащэ игуадзэу, хьалыгъугъэжъэ заводым ипащэу – IэнэтIэ инхэм аIутыгъ. ИIофышIэхэм жабзэ къадигъотыщтыгъ, хэти екIолIакIэ фыриIагъ, шъыпкъагъэ хэлъэу, псэемыблэжьэу лэжьагъэ ыкIи ащ пае щытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр къыфагъэшъуа­шэщтыгъэх. Заом къыщыфагъэшъошэгъэ къэралыгъо тынхэм ахэр афигъадэщтыгъ. Я 80-рэ илъэсхэм зыгъэпсэфыгъом зэтIысыжьым, Хьакъуй Абу Кощхьэблэ районым иобщественнэ щыIэкIэ-псэукIэ чанэу хэлажьэщтыгъ. Ветеранхэм ядвижение ипэрытхэм, райсоветым и Президиум ахэтыгъ, Кощхьэблэ районым иадминистрацие ипащэ дэжь нахьыжъхэм и Советэу щызэхэщагъэм итхьамэтагъ. НыбжьыкIэхэр, хэгъэгур къэзыухъумэщтхэр пIугъэнхэм чанэу хэлажьэщтыгъ. Абу ишъхьэгъусэу Нуриет Нэгъой ыпхъум илъэс 50-м къехъурэ дэпсэугъ. Ыкъоу Казбекрэ ыпхъухэу Розэрэ Симэрэ зэдапIугъэх, къорэлъф-пхъорэлъф щырыщ яIэ хъугъэ.
Илъэс 86-м итэу Хэгъэгу зэошхом иветеранэу Абу Къадыр ыкъом 2007-рэ илъэсым идунай ыхъожьыгъ. Хэгъэгум иухъумакIоу, обществэм ицIыф пэрытэу ыкIи бын-унэгъо Iужъум ылъапсэу ар щытыгъ. Абу текIыгъэхэм ятэ ыкIи ятэжъ пIашъэм ишIэжь агъэлъапIэ, ар зыфэдагъэр къафаIуатэ, заом и ЛIыхъужъэу зэрэщытыгъэр ащыгъупшэрэп.
Хьакъуй Аслъан.
ДзэкIолIым изэуакIэ фэгъэхьыгъэу тхыгъэм хэтхэр УФ-м зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ ихъарзынэщ къыхэхыгъэх.