2012-рэ илъэсым къыщыублагъ мэлылъфэгъум и 27-р хэгъэгум ихэбзэгъэуцу къулыкъу шъхьаIэ и Мафэу зыхэдгъэунэфыкIырэр.

Тарихъым къызэрэхэнэжьыгъэмкIэ, 1906-рэ илъэсым ащ фэдэ имафэ Урысые Империем и Къэралыгъо Думэ иIофшIэн ригъэжьэгъагъ. Ащ ипащэу хадзыгъагъ Петербург университетым ипрофессорэу Сергей Муромцевыр.
Ащ ыпэкIэ илъэскIэ узэкIэIэбэжьмэ, 1905-м, революциеу щыIагъэм ыуж Николай II-м хэбзэихъухьэ къулыкъу шъхьаIэу ар зигъэнэфэгъагъэр. Законхэр зэрэзэхигъэуцощтхэм имызакъоу, непэ къызэрэтIоу, къэралыгъо бюджетым игъэзекIони ащ ипшъэрылъыгъ.
Нэужым мыщ иIофшIэн лъэпсэ шъхьа­Iэу фэхъугъэр 1905-рэ илъэсым аштэгъэгъэ Манифестыр ары. Къэралыгъо Думэр хэмыплъэу ыкIи дыримыгъа­штэу сыд фэдэрэ закони кIуачIэ иIэ мыхъунэу ащ шапхъэ къыгъэуцугъагъ. Ащ тетэу ар хэбзэихъухьэ къулыкъу шъхьаIэ хъу­гъэ.
1917-рэ илъэсым нэс Къэралыгъо Думэм зэIугъэкIэгъуиплI иIагъ, ау ащ ыужым пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зэхащэгъэ Правительствэм (Временное правительство) зэбгыритIупщыжьыгъагъ. А илъэс дэдэм щыIэгъэ революцием ыуж лIыкIо къулыкъу шъхьаIэу хъугъэхэр советхэр ары.

Урысые парламетаризмэм зэхъокIыныгъэ анахь инэу фэхъугъэхэм ащыщ Конституцием диштэу 1993-рэ илъэсым Федеральнэ ЗэIукIэ зэрагъэпсыгъэр ары. Непэ Урысыем ихэбзэгъэуцу ыкIи лIыкIо къулыкъоу ар щыт, империем илъэ­хъан фэдэу, палатитIоу, УФ-м и Къэралыгъо Думэ ыкIи ФедерациемкIэ Советыр, зэтеутыгъ. УФ-м и Конституцие, федеральнэ хэбзэгъэуцугъэ зэфэшъхьаф­хэм ыкIи Регламентым адиштэу ащ иIофшIэн зэхещэ.
Къэралыгъо Думэм ыштэгъэ хэбзэгъэу­цугъэхэм ФедерациемкIэ Советыр ахэплъэ, адырегъаштэ е зэкIегъэкIожьых. Ащ зиштэрэм ыуж Президентыр кIэтхэжьынэу зыфагъакIорэр.
Джащ фэдэу сенаторхэм япшъэрылъхэм ащыщ Президентым къызэригъэлъэ­гъуагъэм тетэу Конституционнэ ыкIи Апшъэрэ хьыкумхэм ятхьаматэхэр, ахэм ягуадзэхэр, хьыкумышIхэр гъэнэфэгъэнхэр.
УФ-м и Къэралыгъо Думэ федеральнэ конституционнэ хэбзэгъэуцугъэхэм Iоф адешIэ, ештэх, УФ-м и Правительствэ иIофшIэн лъэплъэ. Джащ фэдэу УФ-м и Президент къызэригъэлъэгъуагъэм тетэу, УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ, ащ игуадзэхэр, федеральнэ министрэхэр, Гупчэ банкым, ЛъытэкIо Палатэм япащэхэр, цIыфхэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ Уполномоченнэр егъэнафэх, бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм апае амнистие щыIэщтмэ рехъухьэ, дунэе парламентариехэм адэлажьэ.
ФедерациемкIэ Советымрэ Къэралыгъо Думэмрэ гощыгъэхэу зэхэсыгъохэр зэхащэх, ау ахэр зэIухыгъэх. УФ-м и Президент и Джэпсалъэ едэIунхэм пай палатитIури зызэхахьэрэр.
УФ-м и Къэралыгъо Думэ ия VII-рэ зэIугъэкIэгъу мы уахътэм Iоф зышIэрэр. Ащ депутат 450-рэ хэт.
Къэралыгъо Думэм фэгъэзагъэхэм ащыщых УФ-м и Правительствэ иIофшIэн лъыплъэгъэныр, ащ и Тхьаматэ хъунымкIэ кандидатурэу къэралыгъом ипащэ къыгъэлъэгъуагъэм игъэнэфэн.
Правительствэм и Тхьаматэ игуадзэ хъущтхэм, министрэ IэнатIэм Iухьащтхэм якандидатурэхэр къегъэлъагъохэшъ, Къэралыгъо Думэр ахэплъэ, ештэх. Гупчэ Банкым ипащэ, ЛъытэкIо Палатэм и Тхьаматэ, цIыфхэм яфитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэр ыгъэнэфэныр е тырищыныр, амнистие щыIэщтмэ рихъухьаныр, Дунэе Парламент зэфыщытыкIэхэм япхыгъэ Iофхэр УФ-м и Къэралыгъо Думэ иIофшIэн щыщых.
УФ-м и Къэралыгъо Думэ ия VIII-рэ зэIугъэкIэгъоу мы уахътэм Iоф зышIэрэм хэхьэх партиехэу «Единэ Россием», Коммунистическэ партием, «Справедливая Россия — За правду», «Новые люди» зыфиIохэрэм, Либерал-демократическэ партием яфракциехэр.
Федеральнэ ЗэIукIэр зыкI парламент къулыкъоу щыт, ау ащ къикIырэп палатитIуми зэхэтхэу Iоф зэдашIэнэу. УФ-м и Конституцие къызэрэщиIорэм тетэу, ФедерациемкIэ Советымрэ Къэралыгъо Думэмрэ зэхэдзыгъэхэу зэхэсыгъохэр зэхащэх. ПалатитIур зыщызэхэхьанэу Хэбзэгъэуцугъэ шъхьаIэм къыгъэнафэрэр УФ-м и Президент ыкIи Конституционнэ Хьыкумыр яджэпсалъэхэм къызщяджэрэр, IэкIыб къэралыгъохэм ащыщ псалъэ къешIымэ ары.
УФ-м ФедерациемкIэ и Совет хэтынэу шъолъыр пэпчъ сенаторитIу къегъакIо, УФ-м и Президентыгъэу, ипIалъэ зеухым е ар къэмысызэ иIэнатIэ зыгъэтIылъы­жьыгъэр хэхьэ ыкIи УФ-м и Президент къыгъэнэфагъэхэу нэбгырэ 30 хэт. Ахэм ащыщэу нэбгыриблыр, къэралыгъом ипащэ иунашъокIэ, щэIэфэкIэ ФедерациемкIэ Советым исенаторыщтых.
Зыгъэхьазырыгъэр ХЪУТ Нэфсэт.