Къэралыгъо программэу «Къоджэ доктор» зыфиIорэр къызщежьагъэм къыщыублагъэу врач ныбжьыкIэхэр фэчэфхэу къуаджэм щылэжьэнхэу макIох. Непэрэ мафэм ехъулIэу ныбжьыкIитIумэ мы программэмкIэ Шэуджэн район сымэджэщым Iоф щашIэ. Специалист ныбжьыкIэхэм программэм къыдыхэлъытэгъэ пIалъэр заухыкIэ, мы сымэджэщым IумыкIыжьынхэу рахъухьэ. Ащ нэмыкIэу, программэм емыпхыгъэхэу врач ныбжьыкIитIу сымэджэщым къыIухьагъ. Республикэ гъэзетым ахэм заIуигъэкIагъ.

Непэ Шэуджэн районым ит сымэджэщыр зэрыгушхон иI, ау джыри пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр зыфегъэуцужьых. ГумэкIыгъо зимыIэ щыIэп, ау федеральнэ ыкIи шъолъыр программэ зэфэшъхьафхэм яшIуагъэкIэ хэхъоныгъэхэр ешIых.
— Гъэхъагъэу тиIэхэм тарэгушхо, ау ащ тыкъыщыуцущтэп, джыри хэхъоныгъэхэр тшIынхэм тыфэхьазыр. Лъэпкъ проектэу «Псауныгъэр къэухъумэгъэныр» зыфиIорэм ишIуа­гъэкIэ Iэмэ-псымэ зэфэ­шъхьафхэр къэтщэфыгъэх, автомобильхэр кIэу къытатыгъэх. Илъэситфым къыкIоцI сымэджэщым иматериальнэ-техническэ зытет нахьышIу тшIыным фытегъэпсы­хьэгъэ планыр зэхэтэгъэуцо. Медицинэ оборудованиер къэтщэфмэ, диагностикэ уплъэкIунхэр гупсэфэу тиIэзапIэ щытшIынхэ амал ти­Iэщт. Сыд фэдэ лъэныкъокIи АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат IэпыIэгъу къытфэхъу, тищыкIагъэр те­гъэгъоты, АР-м псауныгъэр къэу­хъумэгъэнымкIэ и Министерствэ лъэшэу ынаIэ къыттет, — къыIуагъ сымэджэщым иврач шъхьаIэу Боджэкъо Сусанэ.
ЦIыфым анахь лъапIэу иIэр ипсауныгъ, ар бэкIэ зыIэ илъ врачхэм зэрифэшъуашэу япшъэрылъхэр агъэцэкIэнхэм мэхьанэшхо иI.

— Программэу «Земский доктор» зыфиIорэр къызщежьагъэм къыщыублагъэу врач ныбжьыкIэхэр нахь фэчэфхэу тисымэджэщ Iоф щашIэнэу къэкIох. Терапевтэу Айтэч Саидэрэ педиатрэу Азэщыкъ Фатимэрэ къэралыгъо программэм хэлажьэх. Саидэ чанэу зыкъыгъэлъэ­гъуагъ, IэзапIэм пащэу фэдгъэнэ­фагъ. Ащ ипшъэрылъхэр дэгъоу егъэцакIэх. Джащ фэдэу УпчIэжьэгъу Махьмуд педиатр ныбжьыкIэ чанэу къытхэхъуагъ. Зисэнэхьат хэшIыкI фызиIэ врачым лъэшэу тырэгушхо. Ны-тыхэр ащ лъэшэу фэразэх. Врач акушер-гинеколог тисымэджэщ ищыкIэгъагъ ыкIи ар непэ тиI. ЫпэкIэ тибзылъфыгъэхэм зарагъэуплъэкIуным пае гъунэгъу шъолъыр­хэм кIощтыгъэх. Джы нэбгырэ пчъа­гъэу къытэуалIэ хъугъэм къеушыхьаты тиIэпыIэгъу ящыкIагъэу зэрэщытыр ыкIи тиIофшIакIэ осэшIу къызэрэфашIырэр. НэмыкI къа­лэхэм къащяIазэщтыгъэхэмэ, джы чыжьэу кIожьыхэрэп, — къыIуагъ сымэджэщым ипащэ.

«ЦIыфхэм япсауныгъэ изытет лъэныкъуабэхэм япхыгъ», — еIо Айтэч Саидэ.
Врач ныбжьыкIэр къуаджэу Кощхьаблэ къыщыхъугъ. Медицинэм ищыIэныгъэ гъогу зэрэрипхыщтым къыхэкIэу химиемрэ биологиемрэ нахь игъэкIотыгъэу зэригъэшIагъэх. ЕджапIэр дышъэ медалькIэ къыухыгъ. Янэу Анфисэ медсестра IэпэIасэу Кощхьэблэ район сымэджэщым илъэс 30 хъугъэу щэлажьэ, Саидэ ащ фэдэ хъумэ шIоигъуагъ ыкIи медицинэм ищыIэныгъэ рипхыгъ. Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым медицинэ сэнэхьатыр щызэригъэгъотыгъ. Мыекъопэ къэлэ IэзапIэм терапевтэу щылэжьагъ. Ащ дакIоу Мыекъопэ медицинэ колледжым щыригъэджагъэх. Нэужым АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ идзэ-врачебнэ комиссие имедико-санитарнэ часть терапевтэу щылэжьагъ. Шэуджэн районым дэт сымэджэщым терапевтэу Iухьагъ, мэзиплIэ Iоф ышIагъэу IэзапIэм пащэ фа­шIыгъ.

— ЦIыфым ипсауныгъэ къызызэIахьэкIэ ынэ нурэу кIэлъыр мэкIоды, гуIэзэ IэзапIэм къэкIо. Мыщ дэжьым сымаджэхэм медицинэм иIофышIэхэм мэхьанэу яIэр зэхашIэ, IэпыIэгъум щэгугъых. АпэрэмкIэ, гущыIэ дахэкIэ Iэзэныр сэублэ. Ащ ыуж цIыфым узэу иIэр, узэреIэзэщтыр сэгъэнафэ, — къеIуатэ Саидэ.
Ежь IэзапIэм къекIуалIэхэрэм анэмыкIэу, унэм илъ сымаджэхэм адэжьи участковэ терапевтыр макIо, ящыкIэгъэ Iэзэныр афегъэнафэ. Пэтхъу-Iутхъур къызэузыхэрэм къащегъэжьагъэу гу-лъын­тфэ узхэм ыкIи Iэпкъ-лъэпкъхэм агъэгумэкIыхэрэм анэсэу IэпыIэгъу зищыкIагъэхэр къафытеох.
— Программэу «Земский доктор» зыфиIорэр къысфэфедагъ. ЛэжьэпкIэ тедзэ медицинэм иIофышIэхэм къараты зэрэхъугъэм ишIогъэшхо къэ­кIуагъ, тиIофшIэн нахь тыкIэгушIу, — еIо Саидэ.

ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, исэнэхьат лъэшэу фэщагъ. Анахь шъхьаIэу ащ ылъытэрэр сымаджэм угурыIоныр, ащ гущыIэ фабэхэр пэбгъохынхэр ары. СымаджэмкIэ гущыIэ дахэм мэхьанэшхо иI, сыда пIомэ врачым къыриIорэр ащ ышIошъ мэхъу, ыгу реубытэ.
— Тинахьыжъхэр сищысэтехыпIэх. ЦIыфым игъашIэ зэрэхэдгъэхъощтым тыдэлэжьэщт. Непэрэ мафэм сыдиштэным фэшI сишIэныгъэхэм ахэзгъэхъощт, ащ пае егъэ­джэнхэр сэкIух, — еIо Саидэ.
Терапевтэу зэрэлажьэрэм дакIоу, IэзапIэм иIофыгъохэр зэшIохыгъэнхэм ар пылъ. Саидэ ны дэгъу, ипшъашъэу Асия мыгъэ еджапIэм чIигъэхьащт. Ным илъфыгъэ гугъэпIэшIухэр репхы, янэрэ янэжърэ ясэнэхьат къыхихынэу щэгугъы.

«ЦIыфым ыцIэ ежь зыфешIыжьы» — еIо акушер-гинеколог ныбжьыкIэу Зэфэс Джульетэ.
2011-рэ илъэсым Мыекъопэ медицинэ колледжым ар щеджагъ. 2015-м Мые­къопэ къэралыгъо технологическэ университетым имедицинэ Институт IэзэнымкIэ ифакультет къыухыгъ. 2023-рэ илъэсым Мыекъопэ къэлэ поликлиникэм терапевтэу щылэжьагъ. Пшызэ къэралыгъо медицинэ университетым иординатурэ акушер-гинекологэу щеджагъ. Программэу «Земский доктор» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ Шэуджэн районым ит сымэджэщым къыIухьагъ.
IэпэIэсэныгъэ зыIэкIэлъ Джульетэ бзылъфыгъэ узхэм яIэзэгъэнымкIэ пшъэ­рылъ къинхэр зэшIуехых.
— IофшIэнэу дгъэцакIэрэр къызэрыкIоп. Бзылъфыгъэ ныбжьыкIэхэм сабый къапыфэным пае тэрэзэу уяIэзэным мэхьанэшхо иI. Бзылъфыгъэ ныбжьыкIэхэри, зыныбжь хэкIотагъэхэри къытэуалIэх. НыбжьыкIэхэр анахьэу зыгъэгумэкIыхэрэм ащыщ ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм апкъ къикIыкIэ сабый къазэрапымыфэрэр. Ныбжьыр хэкIуатэ къэс нэмыкI узхэми агъэгумэкIых. Арышъ, ахэм атемыукIытыхьэхэу, хамыгъэужъыныхьэу игъом врачым зыфагъазэмэ, агъэхъужьынхэ алъэ­кIыщт,— къеIуатэ Джульетэ.
ШIыкIакIэу медицинэм къыхахьэхэрэм уишIэныгъэ адиштэжьын фаеу непэ щыIэныгъэм къегъэнафэ. Джульетэ узи— диагностикэм феджэжьыгъ, ащ рылэ­жьэнэу зегъэхьазыры.
— IэпыIэгъу сызэрафэхъурэм гухахъо хэсэгъуатэ. Сыда пIомэ узэряIазэрэм икIэух, уишIуагъэ зэрякIыгъэр охътэ кIэкIым къэлъагъо. ЕтIанэ, къыздэхъугъэм сыкъыщыуцурэп, зэпымыоу сишIэныгъэхэм ахэзгъэхъоным ыуж сит. Узи-диагностикэр нахь куоу згъэфедэным зыфэзгъасэ сшIоигъу, — къыIуагъ врач ныбжьыкIэм.
Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъэ УпчIэжьэгъу Махьмуд я 6-рэ классым исыгъ врач сэнэхьатым феджэнэу гухэлъ зешIым. Ащ зы такъикъи ехъырэхъышагъэп, сыда пIомэ, янэу Мариет ицIыкIугъом щегъэ­жьагъэу сымэджэщым зэрэщылажьэрэр ынэгу кIэтыгъ. Халат фыжь щыгъэу лэжьэным кIэхъопсыщтыгъ. Мафэ къэс гухэлъэу иIэм пытэу факIощтыгъ. Я 8-рэ классым щыублагъэу медицинэ институтым щикIущт предметхэр нахь гъэлъэшыгъэу зэригъэшIагъэх. Гурыт еджапIэр къызеухым Ставрополь дэт медицинэ университетым щеджагъ. Ставрополь дэт сымэджэщым реанимацием, ащ ыуж еджэзэ хирургием Iоф ащишIагъ. Нэужым Шэуджэн районым ит сымэджэщым педиатрэу Iухьагъ. Москва лор-врачэу щеджэнэу зегъэхьазыры.
— Медицинэр цIыфхэм IэпыIэгъу зэрафэхъурэр, ащ шIогъабэ зэрэхэ­лъыр зэхасшIэщтыгъ. Мы лъэны­къор зэрэсшIогъэшIэгъоныр джыри сыцIыкIузэ къызгурыIуагъ. Игъом цIыфым ищыкIэгъэ фэIо-фашIэр фэбгъэцакIэу, ащ уишIуагъэ ебгъэ­кIымэ, уиIофшIэн гухахъо хэогъуа­тэ. КIэлэцIыкIур ныбжь зиIэм фэдэп, узырэр тэрэзэу къыIошъурэп. Ащ ипсауныгъэ пIэ зэрилъыр зызэхапшIэрэм пшъэдэкIыжьэу уиIэри къыбгурыIощт, — еIо Махьмуд.
Врач ныбжьыкIэр иIофшIэн фэшъыпкъ. Сымаджэхэм зэряIазэрэм дакIоу, ахэм гущыIэгъу афэхъу. Врач къодыеу щымытэу, цIыфыгъэрэ гукIэгъурэ хэлъэу иIофшIэн къекIуалIэ. УпчIэ е лъэIу иIэу зыгорэ къыфытеуагъэми, ащ икъэбар нэужым зэрегъэшIэжьы.
— ПшъэдэкIыжьышхо зэрэпылъыр къыгурыIозэ цIыфым врач сэнэхьатыр къыхихын фае. ШIэныгъэ куу зэриIэн фаем нэмыкIэу, врачым гукIэгъу хэлъын, сымаджэхэм агу къыIэтын ылъэкIэу щытын фае. Медицинэм илъэныкъуакIэхэм зэпымыоу уафеджэмэ, лъэхъаным удиштэщт. Iэзэгъу уцыкIэу къыдагъэкIыхэрэм уалъыплъэн фае. НахьыбэмкIэ узырэр къэзымыIошъу­рэ сабыйхэм ялажьэ псынкIэу къы­хэбгъэщыныр пшъэрылъ шъхьаI, — къеIуатэ Махьмуд.
Анахь лъапIэу ащ ылъытэрэр цIыфхэм цыхьэ, лъытэныгъэ къыпфашIыныр ары. А пшъэрылъыр зэрифэшъуашэу ыгъэцэкIэным пылъ.
Махьмудрэ ишъхьэгъусэу Азэрэ унэгъо дахэ зэдашIагъ. Иуахътэ на­хьыбэр медицинэм текIуадэми, унэгъо ныбжьыкIэм ылъапсэ агъэпытэным тIури фэбанэ.
«КIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ икъэухъу­мэн анахь пшъэрылъ шъхьаI, лIэужыкIэр хэгъэгум инеущрэ маф» — еIо педиатрэ ныбжьыкIэу Азэщыкъ Фатимэ.
Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым имедицинэ Институт IэзэнымкIэ ифакультет къызэриухэу Шэу­джэн районым ит сымэджэщым педиатрэу Iу­хьагъ.
ТигущыIэгъу врач сэнэхьатыр къызэрэхихыщтым бэрэ егупшысагъэп. Анахь шъхьаIэу ащ ылъытэрэр сымаджэм угурыIоныр, Iэзэгъоу фэбгъэнафэрэм ишIуа­гъэ къэкIоныр ары.
— Сэнэхьатым икъыхэхын мэхьанэшхо иIэу сэлъытэ. МыщкIэ лъэшэу сафэраз сянэу Анжелэрэ сятэу Хьазрэтрэ, ахэм аужкIэ сипщэу Айдэ­мыррэ сигуащэу Неллэрэ. Мыхэр пкъэу пытэу къыскIэтхэу седжагъ, — къеIуатэ Фатимэ.
— IофшIэнэу дгъэцакIэрэр къызэрыкIоп, арышъ, медицинэм къыфакIохэрэр зисэнэхьат шIу зылъэгъухэрэр ары. Узыр къызхэкIыгъэм нахь куоу укъекIолIэн фае. Анахь шъхьаIэр гу фабэ уиIэу IофышIэ укъэкIоныр, гущыIэ дахэкIэ сымаджэхэм уапэгъокIыныр ары. Апэрэ зэIукIэгъум къыщегъэжьа­гъэу кIэлэцIыкIум цыхьэ къыпфи­шIын фае, нэмыкIмэ, узэригъэплъыщтэп, — еIо врач ныбжьыкIэм.
IэзэнымкIэ шIыкIакIэхэр, Iэзэгъу уцхэр, узхэм якъыхэгъэщынкIэ амалыкIэхэр медицинэм ренэу къыхэхьэх. Ахэм адакIоу врачми ишIэныгъэхэм ахигъэ­хъон фае. Ар къызгурыIорэ IофышIэхэм Фатимэ ащыщ. Ренэу еджэным ыуж ит, зэригъэгъотырэ шIэныгъэхэр егъэфедэх.
— Сэ зэрэслъытэрэмкIэ, медицинэм гъунапкъэ иIэп. ШIэныгъа­кIэхэр зэмыгъэгъотэу непэрэ медицинэм удэ­лъэбэкъошъущтэп. Ащ пае джыри седжэн мурад сиI, — къы­Iуагъ Азэщыкъ Фатимэ.
Лъэпшъыкъо Фатим.