ЦIыфмэ ягъусагъ, цIыфмэ апае щыIагъ. Къалэу Шъачэ хэхьэрэ поселкэу Шэхапэ щыпсэущтыгъэу, культурэм щылажьэщтыгъэу, общественнэ IофхэмкIэ зэлъашIэщтыгъэ Гъуашъо Зое Щамилэ ыпхъум идунай ыхъожьыгъ.

Къихьащт илъэсым ишэкIогъу мазэ Шэхапэ дэт тхылъеджэпIэ цIыкIур зыщыIэр илъэс 75-рэ хъущт. ПсэупIэхэу Ахынтамэ, ШэхэкIэй ыкIи ШэхэкIэй ЦIыкIум ащызэблэкIыгъэ лIэужыбэхэр тхылъеджэным, литературэм афэзыщагъэхэр мыщ щылэжьагъэхэр ыкIи непэ къызнэсыгъэм щылажьэхэрэр ары.
Учреждением итарихъ щыщ Iахьы­шхо — илъэс 35-рэ фэдиз — Гъуашъо Зое епхыгъ. Апэ ар IофышIэ къызэрыкIоу тхылъеджапIэм Iутыгъ, етIанэ ПсышIопэ тхылъеджэпIэ гупчэ системэм икъутамэу N 2-м ипащэу Iоф ышIагъ. Ар зэкIэми — кIэлэцIыкIухэу тхылъым ишъэф хьа­лэмэтхэр къызэIузыхыхэрэм къащегъэ­жьагъэу нахьыжъхэу гъэзетхэм е журналхэм ахэплъэнхэу къычIахьэхэрэмэ анэсыжьэу — шIу алъэгъущтыгъ. ЗэчIыгогъумэ Зое лъытэныгъэшхо фашIы­щтыгъ, ащ ицIыфыгъэ шэн дахэхэр, джащ фэдэу иIофшIэн ыпсэ зэрэхэтIагъэр ренэу къы­хагъэщыщтыгъ. ЦIыфмэ апае ущыIэныр, ахэм уадэIэпыIэныр, обществэм шIуагъэ къыфэпхьыныр — ищыIэныгъэ гъогу джа пстэумэ афэгъэхьы­гъэн фаеу ежь ылъы­тэщтыгъ. ИцIыкIугъом къыхихыгъэ сэнэхьатым зыкIи епцIыжьыгъэп, игъашIэм ащ фэшъыпкъэу къы­хьыгъ. Пшъэдэ­кIыжьышхо зыпылъ Iоф­шIэнэу ыгъэцакIэрэм кIуачIэ къыритыщтыгъ ыпэкIэ лъыкIотэнэу, пэрыохъухэм апэшIуекIонэу.
— КъэпIон хъумэ, сэ сынасыпышIу! — гъэзетэу «Шапсыгъэм» икорреспондент дэгущыIэзэ зэ къыIогъагъ Зое. — Мафэ къэс цIыфмэ сызэрящыкIагъэр, сэнэхьатэу сызэрылажьэрэм шIуагъэу къытырэр зэхэсэшIэ. Анахьэу сызыт­хъэжьырэр цIыфэу къысэолIагъэм сыдэIэпыIэшъумэ ары. ТхылъеджэпIэ закъом епхыгъэу арэп — ащ фэ­шъхьафкIи. Джащ фэдэ уахътэм къыбгурэIо: зэрэхъурэмкIэ, хьаулыеу ущыIэп!
ЦIыфышIоу, гущыIэным фэIазэу Зое щытыгъ нахь мышIэми, ар ищыIэныгъэ къытегущыIэным фэсакъыщтыгъ, бэп къыIуатэщтыгъэр. ИгукъэкIыжьхэм ахилъэ­сагъэми, хэо-хапкIэу хъугъэ-шIагъэмэ ягугъу къышIыщтыгъ. Ар Шэхапэ къыщыхъугъ. Хахъомэ ясабый нэбгыриймэ яящэнэрэу къэхъугъагъ. Ятэу Щамилэ ышыхэу Рэщыдэрэ Долэтрэ игъусэхэу Хэгъэгу зэошхор къызщежьэгъэ апэрэ мафэ­хэм заом кIогъагъэх. Лейтенант званиер иIэу ротэм ар ипэщагъ. ЗэлъашIэрэ операцием хэлэжьагъ — советскэ десантэу Новороссий- скэ дэжь ЧIыгу Залэм тырагъэтIысхьагъэм хэтыгъ.

— Хэгъэгу зэошхом илъэ­хъан къэхъугъэ тянэ щыIэныгъэ хьы­лъэм ыпсыхьагъ, иеплъыкIэхэр зэблихъугъэх, — къеIуатэ Зое ипшъашъэу Чэтыжъ Маринэ. — Ахэм щыIэныгъэр лъэш дэдэу шIу зэралъэ­гъурэмкIэ, яшэн пытэкIэ, ягукIэгъу­гъэкIэ, япат­риотизмагъэ­кIэ ыкIи япсэемыблэжьныгъэкIэ нэ­мыкIхэм къахэщыщты­гъэх. Тянэ топыщэ чIэгъмэ къачIэхъухьагъ, шэкIогъум и 16-м 1941-рэ илъэсэу ар дунаим къызщытехъуа­гъэм ПсышIуапэу кIэлэцIыкIухэр къызыщагъэ­хъурэ унэ зыдэты­гъэм нэмыц самолетхэм топыщэхэр къытыритакъощтыгъэх, мэшIокугъогу лъэмыджэу Шапсыгъэ (джырэкIэ ПсышIопэ) ыкIи ТIопсэ районхэмрэ къалэу Шъачэрэ зэзыпхыхэрэр зэхакъутэныр япшъэрылъыгъ. Тянэжъэу Айщэт а уахътэм Тхьэм зызакъу зэрелъэIущты­гъэр: исабый псаоу къы­гъэнэныр, насыпышIоу къэ­хъуныр…
Пшъашъэр псаоу сымэ­джэщым къызчIатхыкIыжьхэм, Айщэт ишъхьэгъусэ письмэ фит­хыгъ, къэбар гушIуагъор фиIопщыгъ. Мэфэ заулэ тешIагъэу джэуапыр фронтым къикIыгъ. Советскэ цIыфхэм афэдэу Хэхъо Щамилэ ыгу лъэшэу хэкIыгъ комсомолкэу Зоя Космодемьянскаям фа­шист-техакIохэр хьэкIэ-къокIагъэкIэ зэрэдэзекIуагъэхэр, зэраукIыгъэр, ежь ипшъа­шъэ къызэхъум ыуж тхьамэфитIу нахь ащ тешIэгъагъэп, шэкIогъум и 29-м 1941-рэ илъэсым, джащ пае шъхьэгъусэм къыфигъэпытагъ пшъэшъэжъыем Зоя фиусынэу…
— Зоя — ар щыIэныгъ. Нэнэжъым итхьэлъэIу къыдэхъугъ: ипшъашъэ псаоу къэнэгъэ къодыеп, ащ щыIэныгъэ гъогу шIагъо къыкIугъ, — къыкIигъэтхъыгъ Маринэ. — Ары, къиныби зэпичыгъ — сабыйхэу тыр зышъхьащымытхэр (ар заом щыIагъ, янасыпкIэ заоми къи­кIыжьыгъ, ащ ыуж сабыитф къафэ­хъужьыгъ — А.Н.) Айщэт ихьатыркIэ псаугъэх, изакъоу алъэ тыригъэуцуа­гъэх, къоджэдэсхэри къыдеIагъэх, ежьыри колхозым щылэжьагъ, текIоныгъэ къызэрэдахыщтым ицыхьэ пытэ телъыгъ, ау джащ фэдэу щыIэныгъэм лъагъуи щыхихын ылъэкIыгъ, дэкIуагъ, пшъэшъитIу къыфэхъугъ (зыр — Светланэ игъонэмысэу, илъэс 22-кIэ узэкIэIэбэжьмэ дунаир ыхъожьыгъ. — А.Н.), цIыфмэ афэлэжьагъ, пхъо­рэлъфищ ыпIугъ, ахэр къыфэразэх, шIукIэ агу къэкIыжьы.
1968-рэ илъэсым имэзэе мазэ Гъуа­шъо Зое Шэхапэ дэт къоджэ тхы­лъ­еджэпIэ цIыкIум IофшIэныр щыригъэ­жьагъ. Илъэсибгъу тешIагъэу, 1977-рэ илъэсым культурэмкIэ Краснодар дэт къэралыгъо институтыр къыухыгъ. Илъэс пчъагъэхэм къакIоцI игупсэ дэдэ хъугъэ тхылъеджапIэм изэтегъэпсыхьан ар дэлэжьагъ, тIэкIу-тIэкIоу ифонди ыугъоигъ, къыухъу­магъ.
Зое IофшIэнышхоу ыгъэцэкIагъэм ишIуагъэкIэ тхылъеджапIэ цIыкIур егъэ­джэпIэ клуб шIагъоу, Шэхапэ исоциокультурнэ гупчэу хъугъэ. Джырэ лъэхъа­нэу интернетымрэ социальнэ хъытыу­хэмрэ дунаир зыщаубытыгъэми мыщ цIыфхэр жъотэу щыплъэгъущтых.
Илъэс пчъагъэхэм Зое япащэу тхылъеджапIэм иIофышIэхэр краеведением пылъыгъэх — Шэхапэ ыкIи псыхъоу Шахэ япхыгъэ хъарзынэщ къэбархэр, сурэтхэр къаугъоищтыгъэх, зэлъашIэрэ ячIыгогъу­хэм афэгъэхьыгъэ гукъэкIыжьхэр зэрагъэзафэщтыгъэх. Анахьэу зыпылъыгъэхэр фронтовикхэр, ахэм яунагъохэр ары.
— Заом исабймэ щыIэныгъэм хэшIыкIышхо фыряI, ягукIуачIэ IофшIэным, ежьхэм ыкIи заом хэлэжьэгъэ ятэхэм ыкIи ятэжъ пIашъэхэм зэпачыгъэ илъэс фыртынэхэм къахэкIыгъ. Зое Щамилэ ыпхъум ахэр ыгу къэкIыжьыщтыгъэх, лIыхъужъныгъэу зэрахьагъэр тхылъеджэмэ гуфэбагъэ хэлъэу къафиIуатэщтыгъ, щысэ къафихьыщтыгъэх, — къыщыхагъэщыгъ ПсышIопэ район тхылъеджапIэм. — Ежь ышъхьэкIэ ар ахэлэжьагъ «Хы ШIуцIэ Iушъо Шапсыгъэ и ШIэжь Тхылъ» ыкIи «Шэхапэ и ШIэжь Тхылъ» Iоф адэшIэгъэным.
ЗэкIэми ар игъо афифэщтыгъэм фэ­дагъ. 2002-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ зигъэпсэфынэу Зое тIысыжьыгъэ, ау ащ пае къымыгъанэу чанэу общественнэ Iофхэм ахэлажьэщтыгъ. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 80-рэ илъэсхэм Адыгэ Хасэм изэхэщэн апэ итэу фэбэнагъэхэм ар ащыщыгъ. Я 90-рэ илъэсхэм апэрэ бзылъфыгъэу ыкIи джы къызнэсыгъэми а зыр ары Шэхапэ и «Чылэ Хасэ» тхьаматэ фэхъугъагъэр, гъэзетэу «Шапсы­гъэм» иредколлегие хэтыгъ.
Сэ щыIэныгъэ гъогоу къыхэсхыгъэм Зое Щамилэ ыпхъум иIахьи хэлъ. Джыри сыкIэлэеджакIоу сыхьат пчъагъэхэм тхылъеджапIэм сычIэсыщтыгъ. ТхакIохэм, тхылъхэм, зэлъашIэрэ цIыфхэу Шэхапэ щыпсэухэрэм афэгъэхьыгъэ къэбар гъэ­шIэгъонэу ащ къыIуатэхэрэм сядэIу­щтыгъ. Литературэр ащ шIу сигъэлъэгъугъ, джары нэужым сэнэхьатэу кIэлэегъэджэ-филологыр къызкIыхэсхыгъэр.
СищыкIэгъэ тхылъмэ сызщалъыхъурэ уахътэм сикIэсэ тхылъеджэпIэ IофышIэм сыдэгущыIэнэу хъущтыгъ, темабэхэм танэсыщтыгъ. Адыгэ къэралыгъо университетыр къызысэухым ыуж Гъуашъо Зое ихьатыркIэ гъэзетэу «Шапсыгъэм» Iоф­шIэныр щысыублэгъагъ. Адыгэ Хасэм игъэзет иредакционнэ коллегие хэтыгъэ­ти, 1994-рэ илъэсм иIоныгъо мазэ «Советскэ Адыгеим» къыщыхаутыгъэгъэ сиапэрэ тхыгъэ редакцием афихьыгъагъ, ащ къыщегъэжьагъэу илъэс щэкIым къы­кIоцI ар сиIофшIэн къылъыплъагъ, гъэзет номерэу къыдэкIырэ пэпчъ еджагъ ыкIи игукъэкIхэр, темакIэхэр къысиIощтыгъэх.
Гъуашъо Зое Щамилэ ыпхъур ШэхэкIэй щагъэтIылъыжьыгъ, цIыфыбэм ар иаужырэ гъогу агъэкIотэжьыгъ. КъытфэпшIа­гъэм пае тыпфэраз, тхьауегъэпсэу, Зоя Щамилэ ыпхъур! Тхьэм джэнэт лъапIэр къыует!
Ныбэ Анзор.
Сурэтхэр: Ныбэ А. ихъарзынэщ.