Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм литературэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу ШэкIо Мирэ имэфэкI бэмышIэу хигъэунэфыкIыгъ. Илъэс тIокIырэ тфырэ хъугъэу Iоф зышIэрэ шIэныгъэлэжьым адыгэ литературэм, культурэм иIахьышIу ахилъхьагъ.

ИIофшIэн гухахъо хегъуатэ
ЦIыфым ищыIэныгъэ епхыгъэу чIыпIэ гупсэ иI, ШэкIо МирэкIэ ар къызщыхъу­гъэ икъуаджэу Джамбэчый ары. Адыгэ шэн-хабзэхэр зыщызэрахьэрэ лэжьэкIо унэгъо Iужъу зэгурыIожьэу Мирэ зыщапIугъэм, Iо хэмылъэу, шапхъэу лIакъом хэлъыр зыхищэнэу хъугъэ. ЗэшитIурэ зэшыпхъуитфырэ хъухэу, Мирэ ана­хьыкI, ятэу Щэбанрэ янэу Маурэ апIугъэх, рагъэджагъэх, апшъэрэ гъэсэныгъэ арагъэгъотыгъ. ЩыIэныгъэм лъэуж дахэ Мирэ щыпхырищыгъ.
ШэкIо Мирэ зыщапIугъэ унагъомрэ икъоджэгъухэмрэ зэрыгушхонхэ лэжьыгъэу непэ иIэр илъэпкъ шIоу фишIагъэр, фиIуагъэр, фитхыгъэр ары. ШIэныгъэлэжь— литературоведыр бгъэшIагъоу зыхиIэтыкIын-зигъэиныныр зишэнхэм ащыщэп.
Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ IофшIэгъэшIухэр иIэхэми, анахь къахагъэщырэр я ХIХ-рэ лIэшIэгъум щыIэгъэ тхэкIо-шIэныгъэгъуазэхэм ятхыгъэхэр зэриушэтыгъэхэр ары.
Мирэ егъэджэн Iофми иIахьышIу хишIыхьагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым илъэс тIокIырэ Iоф щишIагъ. МузыкэмкIэ факультетым секретарэу Iоф щишIэнэу ригъажьи, урыс филологиемкIэ кабинетэу лабораторнэ сыхьатхэр зыщыкIохэрэм илаборантыгъ. 1993-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2023-рэ илъэсым нэс студентхэм адыгабзэр, адыгэ, урыс литературэр аригъэхьыгъ. Илъэс зэкIэлъыкIохэм методистэу, ассистентэу, кIэлэегъэджэ шъхьаIэу, доцентэу институтым Iоф щишIагъ. А илъэсхэм шIэныгъэ-ушэтын Iофыри гуетыныгъэ фыриIэу дигъэцакIэщтыгъ.
Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр, ас­пирантурэр къыухыгъэх. Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатыцIэр 1996-рэ илъэ­сым къыушыхьатыгъ.
1994-рэ илъэсым иапэрэ тхылъэу «Фольклоризм писателей-просветителей» зыфиIорэр Адыгэ къэралыгъо университетым къыщыдагъэкIыгъ. Мы тхылъым къыкIэлъыкIуагъ монографиеу «Писатели-просветители ХIХ века и национальный фольклор», «Антология. Адыгэ тхэкIо-шIэныгъэгъуазэхэр», я 8-рэ классым пае «Адыгэ литературэр» зыфиIорэ хрестоматиер тIогъогогъо Шъхьэ­лэхъо Асхьадрэ Хъут Щамсэдинрэ игъусэхэу къыдагъэ­кIыгъ. ШэкIо Мирэ IофшIэгъэ 500-м ехъу къыхиутыгъ.
ЦIыфым зыдимышIэжьэу кIочIэ гъэтIылъыгъэ иIэу шIэныгъэлэжьхэм алъытэ. КIуачIэ зыпкъырылъым ренэу Iоф зыдишIэжьмэ, иамалхэр икъоу къызэIуихымэ, къыготмэ ахигуащэмэ, Iоф аригъашIэмэ федэ мэхъу, ежь ыкIуачIи хэхъо, ригъаджэхэрэми шIуагъэ къафехьы. Мирэ бзэмрэ литературэмрэ анахьэу зэрэригъаджэщтыгъэхэр. Къы­хэкIыгъ уахътэ зэлъашIэрэ кIэлэегъаджэу Бузэрэ Кимэ икафедрэ Iоф щишIэуи. Джащыгъум педагогикэмкIэ диплом Iоф­шIэнэу я 4–5-рэ курсхэм арыхьэгъэ студентхэм аригъэтхыщтыгъэ­хэми IэпэIэ­сэныгъэ гъэнэфагъэ ежь ышъхьэкIи ахихыгъ.
Гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иштат хэ­мыт корреспондентэу 2000 — 2006-рэ илъэсхэм Iоф ышIагъ. Гъэзетхэм («Гъуа­зэм», «Адыгэ макъэм», «Советскэ Адыгеим»), журналхэм («Зэкъошныгъ», «Литературная Адыгея») истатьяхэр, очеркхэр, рецензиехэр къарэхьэх. Ахэр анахьэу зыфэгъэхьыгъэхэр адыгэ литературэм иIофыгъо зэфэшъхьафхэр ары. Мыекъуапэ, Москва, Налщык, Черкесскэ, нэмыкI чIыпIэхэми къащыхаутырэ шIэныгъэ академическэ журналхэм итхыгъэхэр къадэхьагъэх.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым шIэныгъэмкIэ ипащэ игуадзэу Биданэкъо Марзият, Мирэ иIофшIэгъу шIэныгъэлэжьхэу Тыгъужъ Гощсымэ, Шъхьэлэхъо Дарико, Цуекъо Нэфсэт, Галина Луганскаяр, Анцокъо Сурэт, институтым ишIэныгъэ тхылъеджапIэ ипащэу Бэгъушъэ Нэфсэт, нэмыкIхэри шIэныгъэлэжь-литературоведэу ШэкIо Мирэ гущыIэ дэхабэ къыфаIуагъ, къызыхъугъэ мафэмкIэ фэгушIуа­гъэх. Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым литературэмкIэ иотдел ишIэныгъэлэжьэу ШэкIо Мирэ иIофшIагъэхэр лъэпкъымкIэ зэрэпшъхьапэхэр, ащ ипублицистическэ статьяхэр, очеркхэр IэпэIэсэныгъэ инкIэ, гупшысэ куухэмкIэ зэрэпсыхьагъэхэр, лъэпкъ литературэм фэгъэхьыгъэ тхыгъэу иIэр зэрэбэр къаIуагъ. Гуманитар Iофыгъохэм афэгъэхьыгъэ симпозиумэу, конференциеу, Iэнэ хъураеу институтым щызэхащэхэрэм М. ШакIор ыгу етыгъэу зэрахэ­лажьэрэр, ащ ишIэныгъи, игулъыти, ыкIуачIи адыгэ литературэм зэрэфигъэ­IорышIэрэр иIофшIэгъухэм къыхагъэ­щыгъ.
ШIэныгъэлэжьэу ШэкIо Мирэ ипсауныгъэ, иакъыл, игъот зэдиштэхэу зэрэ­псэ­урэмкIэ, ар насыпышIу. Ащ нэхъой хэлъ, шIэныгъабэрэ гукIэгъу инрэ хэгощагъ, шIэныгъэлэжь-литературовед, публицист, зэдзэкIакIу, кIэлэегъадж, методист.
НЭХЭЕ Саид, филологие шIэныгъэ­хэмкIэ кандидат, гуманитар ушэтынхэмкIэ адыгэ республикэ институтым IорIуатэхэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаI.
ТIэ зэкIэдзагъэу тызэдэлажьэ
Нафэу зэрэщытымкIэ, лъэпкъым икультурэ, иэкономикэ, хэхъоныгъэу республикэм ышIыхэрэр анахьэу зэлъы­тыгъэр лъэпкъым ыбз, итарихъ ыкIи цIыф пэрытхэм гуетыныгъэ фыряIэу Iофэу агъэцакIэрэр, ашIэрэр ары.
Мирэ ышнахьыжъэу Абрек усакIу, гурыт еджапIэхэу Улапэрэ Джамбэчыерэ адэтхэм япащэу Iоф ышIагъ. Абрек зэкIэми анахьыжъ, Мирэ анахьыкI.
Комсомолым ихэку комитет Iоф щызэдэтшIагъ. Мирэ рэхьатэу, ишэнкIи ихабзэкIи гъэтIылъыгъэу, IокIэ-шIыкIэр ышIэу къытхэтыгъ. ИлъэсипшI пчъагъэу тызызэдэлэжьагъэм сыд фэдэрэ IофкIи уеолIагъэу «хьау» ыIуагъэп, джащ фэдэу дахэу непи тызэхэт, тIэ зэкIэдзагъэу джы АРИГИ-м Iоф щызэдэтэшIэ.
Тятэжъ «гъатхэм тыдэкIэжьыщт» ыIо­щтыгъ, мыщ фэдэу гъэтхэ дахэм Мири къэхъугъ. ЦIыфым сыд ыгъашIэми, зыгъэрэхьатынрэ зыгъэтынчынрэ щыIэныгъэм щыриIэмэ, нахь гупсэф мэхъушъ, Мирэ шIэныгъэ-гъэсэныгъэм фэгъэхьыгъэу ытхыхэрэр, ылэжьыхэрэр цIыфмэ къашъхьапэнхэу, ежьыми ащ гупсэфыпIэ хигъотэнэу, гъатхэм дэкIэжьынэу, куп дахэу, IэшIоу джаущтэу тызэхэтынэу Тхьэм селъэIу.
Къуекъо Асфар, филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.
ИIофшIэн фэшъыпкъ
ШэкIо Мирэ ышыпхъу нахьыжъэу Нуриет зысшIэрэр бэшIагъэ, ар Адыгэкъалэ иадминистрацие культурэмкIэ иотдел илъэс пчъагъэрэ ипэщагъ. Сянэ-сятэхэр а къалэм щыпсэущтыгъэхэти, сыкIощтыгъ. Зэшыпхъухэр слъэгъущтыгъэ, Мирэ ащыгъум къэлэ тхылъеджапIэм Iоф щишIэщтыгъ. ЗэшыпхъуитIумэ Iэдэбрэ шъхьэкIэфэныгъэрэ зэрахэлъым фэшI ренэу ягугъу шIукIэ ашIыщтыгъ. Илъэсхэр тешIагъ. Мирэ Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъ. Аспирантурэми щеджагъ. Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат хъугъэ. Непэ а зы институтым тыщэлажьэ. ИIофшIэн фэшъыпкъ Мирэ, щэIэгъэшхо иI, Iэдэб хэлъ.
Мирэ имэфэкI мафэкIэ сыфэгушIо ыкIи сыфэлъаIо шIуфакIо хъунэу, узи бзаджи щаухьанэу.
Цуекъо Нэфсэт, филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.
ИIофшIагъэхэр лъэпкъ литературэмрэ тари­хъымрэ афэлажьэх
ШэкIо Мирэ сыздэлажьэрэр илъэс 25-рэ хъугъэ. Тисэнэхьатхэр зэфэшъхьаф­хэми, конференциехэм, Iэнэ хъураехэм тызадыхэлажьэу бэрэ къыхэкIыгъ. Ащ идокладхэм IупкIагъэ ахэлъ, къызтегущыIэрэ Iофыгъом хэшIыкIышхо зэрэфыриIэр къэлъагъо.
Мирэ ежь исэнэхьаткIэ адыгэ литературэм дэлажьэ. Анахьэу шIэныгъэ лъапсэ иIэу литературоведым зэхифыгъэмэ, ыушэтыгъэмэ ащыщых я XIX-рэ лIэшIэгъум лъэпкъым итарихъи, илитератури, иIорIуати лъэпсэ пытэ афэзышIыгъэхэр. Ахэр тхакIохэу С. Хъанджэрый, С. Адылджэрый, КIэшъ Адылджэрый, С. Къазджэрый, С. Къырымджэрый, Ахъмэтыкъо Юр, нэмыкIхэри. Мыхэм афэгъэхьыгъэу республикэм къыщыдэкIырэ гъэзет ыкIи журнал нэкIубгъохэм бэ къаригъэхьагъэр. ШэкIо Мирэ иIоф­шIагъэхэр адыгэ лъэпкъ тарихъымрэ литературэмрэ афэлажьэх.
Мирэ шэн гъэтIылъыгъэ иI, удэлэжьэн­кIэ IэшIэх. Коллективэу зыхэтым шъхьэ­кIэфэшхо фешIы, егъэлъапIэ, тэри лъы­тэныгъэ фэтэшIы. Псауныгъэ пытэ иIэ­нэу, игухэлъхэр къыдэхъунхэу сыфэлъаIо.
Пэнэшъу Аскэр, тарихъ шIэныгъэ­хэмкIэ доктор.
Узыумэхъырэ псалъ
ЩыIэх цIыфхэр гум илъыр зыжабзэ къымыхьэу, шIоу щыIэр къыуиIолIэнэу фежьэми, фызэпымыгъафэу, укIытэу игущыIэ зэкIихьажьэу. ЩыIэх бэIоныр дэхагъэкIэ зыфэзылъэгъужьэу, ау гущыIэм мэхьанэ зэрэримытырэм къы­хэкIэу къыIорэр гум имытIысхьэу, мыжъуакIэм псыр зэрэкIэчъырэм фэдэу къыIуагъэм щыщ лъэпкъи къыпкIоцIымытIысхьэу…
ШэкIо Мирэ инасып къыхьыгъ Iушэу къэхъуныр, еджэныр, дэхэIуалэ хъуныр. ИгущыIакIэ фэд итхакIи — къытхыхьэрэм псэ хэлъ, итхыгъэкIэ занкIэу къыбдэгущыIэ. УпчIэу ахэм къащиIэтыхэрэр зэхэмыфыгъэу къыгъанэрэп. Бзэ псынкIэкIэ, ау бзэ дахэкIэ, куоу, имыщыкIэгъэ гущыIэхэмкIэ мыгъэхьылъа­гъэу матхэ. Адыгэбзэ тхыбзэ дахэ плъэгъунэу уфаемэ Мирэ иIофшIагъэхэм ядж, дахэ цIыфым епIонэу зыбгъэсэнэу уфаемэ ытхыгъэхэм нэIуасэ зафэшI. Джащ фэдэ сэнаущыгъэ ин хэлъ Мирэ. ЫпэкIи а насыпыгъэм къымыбгынэнэу, узыумэхъырэ псалъэр икъэлэмыпэ джыри бэрэ къычIэкIынэу тыфэлъаIо!
Сихъу СултIан.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат.