Урысыем хэгъэгу кIоцI Iофхэм­кIэ и Министерствэ епхыгъэу зыныбжь имыкъугъэхэм яIоф- ­хэм­кIэ подразделениер загъэ­псыгъэр мыгъэ илъэс 90-рэ мэхъу. Мы къулыкъум иинспек­торхэм яIофшIэн зы­фэ­дэм, Iэтахъохэр ыкIи ахэм яунагъохэр къиныгъоу зэуталIэхэрэм, ныбжьыкIэхэм бзэджэшIагъэу зэрахьэхэрэр зыфэдэхэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иучастковэ уполномоченнэхэм ыкIи зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэмкIэ отделым ипащэу Сергей Баклановым.

— Зыныбжь имыкъугъэхэм бзэджэшIагъэу зэрахьэхэрэм сыд фэдэ уаса афэпшIын плъэ­кIыщтыр?
— ГъэрекIо зыныбжь имыкъугъэхэм бзэджэшIэгъи 100-м ехъу зэрахьагъэу Адыгеим щагъэунэфыгъ. БлэкIыгъэ илъэс­хэм а пчъагъэр бзэджэшIэгъэ 70 — 80-м кIахьэщтыгъ. Iэтэхъо нэбгыритIумэ бзэджэшIагъэу зэрахьагъэхэм пчъагъэм лъэшэу хагъэхъуагъ. НэмыкI шъолъыр щыщ пшъэшъэжъыем наркотикыр гъэтIылъыпIэхэм ащигъэбылъызэ изакъоу бзэджэшIэгъи 10-м ехъу зэрихьагъ. Ащ нэмыкIэу Тэхъутэмыкъое районым щыщ студентым компьютерым иамалхэмкIэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIэгъэ 20 фэдиз зэрихьагъ.
Зыныбжь имыкъугъэхэм бзэджэшIагъэу зэрахьэхэрэм алъэныкъокIэ Iофхэм язытет уасэ зэрэфашIырэр кIэлэцIыкIу мини 10-м телъытагъэу ары. АдыгеимкIэ мы лъэныкъом изытет дэеу пфэIощтэп. БлэкIыгъэ илъэсым къэралыгъомкIэ я 36-рэ чIыпIэр тыубытыгъ, ащ ыпэкIэ я 20-рэ чIыпIэм тыщытыгъ.
— Сыда анахьэу щынагъо къэзытырэр?
— Банкым икартэ къызфагъэфедэзэ тыгъон бзэджэшIагъэхэр зэрэзэрахьэ­хэрэм тегъэгумэкIы. Банкым икартэ къызагъотыкIэ е ар зием ымышIэу къызызIэкIагъахьэкIэ, рыщэфэн гухэлъ яIэу ахэр къаубытых. БэмышIэу Адыгеим щыщ хъулъфыгъэм икартэ кIэлэцIыкIухэм аритыгъ зыфэе цIыкIу-шъокIухэр къыращэфынхэу, мыдрэхэм ар къызфагъэфеди, картэм илъыгъэ сомэ мини 100-р къызIэкIагъэхьагъ.
Ащ нэмыкIэу телефонхэр, тхьакIумэм Iуалъхьэрэ пкъыгъо лъапIэхэр атыгъух. Iэтахъохэм къызэраIорэмкIэ, кIэу къе­жьэгъэ гаджетхэр янэ-ятэхэм къащэфынхэ зэрамылъэкIырэм къыхэкIэу мэтыгъох.
Автомобилыр зэрэрафыжьэрэм ипчъа­гъи хэхъуагъ. Водительхэми ащ ялажьэ хэлъ. Сыда пIомэ яавтомобильхэр Iухыгъэхэу къагъанэх. ГущыIэм пае, зы­ныбжь имыкъугъэхэм Мыекъопэ районым ит базэм дэтыгъэ хьылъэзещэ машинитIу Iуафыгъ. Зым ипчъэ Iухыгъагъэти, Iэтахъохэм машинэр рафыжьи къырачъы­хьагъ, нэужым зыдэщытыгъэ чIыпIэм агъэуцужьыгъ. ЧIыпIэр къабгынэным пылъхэу ятIонэрэ машинэми ипчъэ зэрэIухыгъэм гу лъати, ащи къырачъы­хьагъ.
Гукъау нахь мышIэми, Къэралыгъо автоинспекцием егъэунэфых Iэтахъохэр ешъуагъэхэу е наркотикыр агъэфеда­гъэу рулым Iусхэу. Ахэр комиссием иучет хагъэуцох, Нэужым къэралыгъо ыкIи хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм ахэм Iоф ащашIэн алъэкIыщтэп.

— О уишIошIыкIэ, Iэтахъохэм бзэджэшIагъэхэр зэрахьанхэр сыда къызхэкIырэр?
— Лъэхъанэу тызхэтым ифэмэ- бжьымэхэр ныбжьыкIэхэм къатекIох. Зыныбжь имыкъугъэ кIэлэцIыкIухэм бзэджэшIагъэхэр зэрахьанхэм лъапсэ фэхъурэр янэ-ятэхэр ыкIи хабзэм илIыкIохэр икъоу ахэм зэралъымыплъэхэрэр, хэбзэукъоныгъэ зезыхьэгъэ ыкIи лъыплъэн зимыIэ Iэтахъохэм защылъыплъэ­хэрэ учреждениехэм, къулыкъухэм икъоу пэшIорыгъэшъ IофшIэнхэр зэращызэхамыщэхэрэр ары. Мыщ фэгъэзэгъэ уполномоченнэ къулыкъухэм мы лъэныкъомкIэ яIофшIэн агъэлъэшын фае. Джащ фэдэу къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм пIуныгъэ тэрэз ятыгъэнымкIэ нэбгырэ пэпчъ пшъэдэкIыжьэу ыхьырэр гъэлъэшыгъэнэу щыт.
— Сергей, зыныбжь имыкъу­гъэхэм ыкIи ахэм яунагъохэм сыдэущтэу IэпыIэгъу шъуа­фэхъура?
— Инспекторым пшъэрылъ шъхьаIэу иIэхэм ащыщ хэбзэукъоныгъэ зезыхьэгъэ ыкIи лъыплъэн зимыIэ Iэтахъохэм пэшIорыгъэшъ IофшIэнхэр адызехьэгъэн­хэр. Ащ пае Iофтхьабзэм къыхагъэлажьэх зыныбжь имыкъугъэхэм яIофыгъохэмкIэ ыкIи ахэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ комиссиер, гъэсэныгъэмкIэ гъэIорышIапIэр, псауныгъэр ыкIи цIыфхэр социальнэу къэухъумэгъэн­хэмкIэ къулыкъухэр, нэмыкIхэри. ГущыIэм пае, кIэлэцIыкIум ифитыныгъэхэр зэраукъуагъэм епхыгъэ бзэджэшIагъэ зэрахьагъэу макъэ къызагъэIукIэ, къулы­къум иIофышIэхэр Iэтахъор зыщыпсэурэ чIыпIэм макIох, кIэлэцIыкIум ищыIэ­кIэ-псэукIэ зыфэдэр зэрагъэлъэгъу, уна­гъом гъотэу, щыIэкIэ амалэу иIэхэм защагъэ­гъуазэ. Унагъор мытэрэзэу: янэ-ятэхэр ешъуакIохэу, унэ кIоцIым изытет санитар шапхъэхэм адимыштэу, ашхын ыкIи ащыгъын ямыIэу къызыхагъэщыкIэ, ны-тыхэм пшъэдэкIыжь арагъэхьы. Джащ фэдэу зыныбжь имыкъугъэхэм яIофыгъохэмкIэ ыкIи ахэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ комиссием къырагъэблагъэх, адэгущыIэх. Ясабыйхэм икъоу анаIэ атырамыгъэтэу ыкIи япшъэ­рылъхэр амыгъэцакIэхэу къызыхагъэщыхэкIэ, административнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьы, унагъор учетым хагъэуцо. Ясабый апIунымкIэ фитыныгъэу яIэр къызэтегъэуцогъэнымкIэ пшъэдэкIыжь анахь пхъашэу щыIэр ны-ты фитыныгъэ­хэр аIыхыгъэныр ары. Хьыкумым иунашъо хэлъэу ары ны-тыхэм яфитыныгъэ­хэр зыIахын алъэкIыщтыр. Ащ нэмыкIэу, сабыим ипсауныгъэкIэ зэрар къыфэзыхьыщт зекIуакIэхэр ны-тыхэм зэрахьагъэхэмэ, унашъом къызэригъэнафэрэм тетэу, зыныбжь имыкъугъэхэм алъыплъэ­рэ ыкIи къэзыгъэгъунэхэрэ къулыкъухэм сабыир къаIахын алъэкIыщт.
— ГурытымкIэ, илъэс къэс зыныбжь имыкъугъэ нэбгыри 150-рэ ыкIи ны-ты 200 фэдиз тиучет хэтых. Полициер, гъэсэныгъэмкIэ ыкIи социальнэ ухъумэнымкIэ, медицинэмкIэ къулыкъухэр зэгъусэхэу мыщ фэдэ унагъохэм Iоф адашIэ.
Гъунэгъухэм, еджапIэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм, нэмыкI учреждениехэм ып­шъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ унагъохэм якъэбар къытIэкIагъахьэ. ГущыIэм пае, кIэлэеджакIом тыркъохэр тещагъэхэу еджапIэм кIуагъэмэ, макъэ къытагъэIу. Ны-тыхэм апкъ къикIэу шъобжхэр ащ тещагъэ хъумэ, ядэжь тэкIо, тадэгущыIэ. Ащ нэмыкIэу, еджапIэр бэрэ блигъэкIы хъумэ тынаIэ тетэдзэ. ИщыкIагъэу тлъы­тэмэ, зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэмкIэ комиссиер хэплъэнэу Iофыр фэтэгъэхьы.
— Бэрэ къыхэкIа кIэлэцIы­кIухэр унагъохэм къаIахыхэу?
— Зы хъугъэ-шIагъэ къыхэкIыгъ ным сабыитIу къыIахыгъэу. Бзылъфыгъэр ешъогъагъ, гъыщтыгъэ исабыйхэр Iамыхынхэу, а уахътэм унэр къызаплъы­хьэм, гъомылапхъэ илъыгъэп. Ащыгъум гурыдгъэIуагъ сабыйхэр сымэджэщым зэрэтщэхэрэр ыкIи ахэм алъыкIон зэрилъэкIыщтыр. Тхьамафэ тешIагъэу врачхэм тяупчIыгъ сабыйхэм янэ къа­лъыкIуагъэмэ. «Хьау», джэуап къыта­тыгъ ахэм. ТхьамэфитIу зытешIэми алъыкIуа­гъэп…
КIэлэцIыкIухэр унагъом къыIыхыгъэныр ыкIи ны-ты фитыныгъэхэр атехыгъэныр — аужырэ лъэбэкъу. КIэлэцIыкIухэм ягъэсэныгъэ-пIуныгъэ пшъэрылъхэр икъоу зымыгъэцэкIэрэ ны-тыхэм ащ фэдэ фитыныгъэхэр аIахынэу хэбзэгъэ­уцугъэм къегъэнафэ. Ар зыпшъэ дэкIырэр хьыкумыр ары. Мыщ дэжьым ны-тыхэм уахътэ ареты зекIокIэ дэеу къахафэхэрэр щагъэзыежьынхэу, IофшIапIэ къагъотынэу, псэупIэу зыщыпсэухэрэр зэтырагъэпсыхьанэу. Ау ащи къызимыгъэуцухэкIэ, ны-ты фитыныгъэхэр аIахых.
Къэралыгъом пшъэрылъэу зыфигъэуцужьырэр кIэлэцIыкIухэр яунагъохэм ащягъэпIугъэнхэр ары. Бэрэ къыхэкIы ежь ны-тыхэми IэпыIэгъу ящыкIагъэу. ЧIыпIэ къин ифэгъэ мыщ фэдэ ны-тыхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнхэм Адыгеим лъэ­шэу анаIэ щытырагъэты. Къоджэ псэупIэхэм адэсхэм администрациер ыкIи чIыпIэ къулыкъушIэхэр адэIэпыIэх. Ахэм ренэу ашIэ IэпыIэгъу зищыкIагъэр, анаIэ зытырагъэтын фаер.
— Зыныбжь имыкъугъэхэу хабзэр зыукъуагъэхэр гъогу занкIэм тегъэуцожьыгъэнхэм сыд фэдэ екIолIакIа къыфэжъугъотырэр?
— Ахэм афэдэхэр охътэ гъэнэфа­гъэкIэ зыщагъэпщынэхэрэ гупчэ Мые­къуапэ дэт. Гупчэр чIыпIэ 25-м тегъэ­псыхьагъ, къэIогъэн фае мы аужырэ илъэсхэм мыщ къащэхэрэм япчъагъэ макIэ зэрэхъугъэр.
ЗэфэшIыгъэ шIыкIэм тетэу Красногвардейскэ районым ит хэушъхьафыкIыгъэ училищэу «кIэлэцIыкIу къинхэр» зыщаIыгъым Iоф ешIэ. Мыщ чIэсых зыныбжь имыкъугъэхэу хабзэр зыукъуа­гъэхэр ыкIи гъогу занкIэм теуцожьынхэм дэмыгуIэхэрэр. Мыхэм аныбжь елъытыгъэу, уголовнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьын алъэкIыщтэп.
ХэушъхьафыкIыгъэ училищым икIэлэпIухэр гурыт еджапIэм щырагъаджэх. Секциехэм, кружокхэм макIох, гурыт гъэсэныгъэ зэрагъэгъотын, нэужым сэнэхьатэу зыфеджагъэхэмкIэ щыIэныгъэм зыкъыщагъотын алъэкIы. Iэтахъохэм нахьыбэрэмкIэ илъэс 14 — 15 аныбжьэу мы училищым къычIафэх ыкIи аныбжь екъуфэ чIэсых. Нэужым къулыкъум ащэх.
— Ны-тыхэм сыдэущтэу зафэбгъазэ пшIоигъуа?
— Ны-тыхэм къагурыIон фае якIэлэцIыкIухэм ягъэсэныгъэ-пIуныгъэ пшъэ­рылъхэр еджапIэм, кIэлэегъаджэхэм атырагъэкIэнэу зэрэщымытыр. Ныбжь анахь къинэу щытыр илъэс 14 — 16-р ары. КIэлэцыкIухэр еджапIэм мыкIонхэ, чэщыр хэкIотагъэу унэм екIолIэжьынхэ е къемыкIолIэжьынхэ алъэкIыщт. Къыхэ­кIы аныбжь нахь хэкIуатэ къэс, нахьы­шIум ылъэныкъокIэ яшэн зэтеуцоу. Унагъом психологым иIэпыIэгъу ищыкIагъэуи мэхъу.
Iэтахъо пэпчъ дунэееплъыкIэ шъхьаф иI, ащ пае зырызэу ахэм екIолIакIэ къафэбгъотын фае. КIэлэцIыкIухэм ащыщ­хэм гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу уалъып­лъэу, афэбгъэпытэ хъумэ, ежьхэр зэрэфаем фэдэу зекIощтых. КIэлэеджа­кIор секцием кIонэу фаеп, ау егъэзыгъэ Iоф хэлъэу агъэкIонэу зыфежьэхэкIэ, янэ-ятэхэм пцIы афиусынэу регъажьэ, ежь ышъхьэ къихьэрэр ешIэ. Осэ ин зиIэ пкъыгъор къыфэшъущэфынэу кIэлэцIыкIур къызышъолъэIукIэ, шъуеушъы­изэ ешъуIу илъэс еджэгъур дэгъоу къы­зиухыкIэ е нэмыкI гъэхъагъэхэр зишIыхэкIэ илъэIу зэрэфэжъугъэцэкIэщтыр. Мыщ дэжьым анахь шъхьаIэр кIэлэцIыкIум янэ-ятэхэм цыхьэ афишIыныр, игумэкI ариIон ылъэкIыныр ары.
— IофышIэхэм шъуащыкIэрэба?
— Зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэмкIэ инспектор 34-рэ Адыгеим щэлажьэ. Республикэм кIэлэцIыкIу ыкIи Iэтэхъо мини 100-м ехъу зэрэщыпсэурэр къызыдэплъытэкIэ, тиштат цIыкIу.
ТикъулыкъушIэхэр мафэ къэс еджапIэхэм макIох, пэшIорыгъэшъ зэдэгущыIэгъухэр адашIы, чIыпIэ къин ифэгъэ унагъохэм IэпыIэгъу афэхъух, нэмыкI организациехэр ыкIи IофшIапIэхэр къы­хагъэлажьэхэзэ Iофтхьабзэхэр адызэрахьэх.
Инспекторхэм апшъэрэ педагогическэ е юридическэ гъэсэныгъэ яIэн фае. Адыгеим иапшъэрэ еджапIэ къэзыухыгъэхэм, анахьэу бзылъфыгъэхэм, мыщ Iоф щашIэ. КъыхэкIы чэщырэ дэкIыгъо уплъэкIунхэр ашIыхэу, ащ фэдэ зыхъу­рэм, кIалэхэр гъусэ афэтэшIы. ХэшIыкI фыряIэу япшъэрылъхэр дэгъоу агъэцакIэх.
Тикъулыкъу иветеранхэм ыкIи непэ мыщ Iоф щызышIэхэрэм мэфэкIэу къэб­лагъэрэмкIэ сафэгушIо. Псауныгъэ пытэ яIэнэу, ясэнэхьаткIэ гъэхъагъэхэр ашIын­хэу сафэлъаIо.
КIАРЭ Фатим.