Хэгъэгу зэошхор заухыгъэм илъэс 80 тешIэжьыгъ, ащ хэлэжьагъэмэ афэгъэхьыгъэ къэбарыбэ нэужым тшIэжьыгъэ. Ау щыIэх джыри зигугъу къэтшIыныр зытефэхэрэр.

БлэнэгъэпцIэ Муратэ иунагъоу Тэ­хъутэмыкъуае щыпсэущтыгъэу пшъэ­шъитIурэ зы шъэожъыерэ зыщапIурэм 1917-рэ илъэсым икIэухым джыри зы шъао къихъухьагъ — Анзаур, мазэ нахь ымыныбжьэу янэ имыIэжьэу къэнагъэр. Ышнахьыжъхэмрэ ышыпхъухэмрэ ар апIущтыгъ, етIанэ нынэпIосыр унагъом къыращагъ. Шъэожъыем ятэжъ динлэжьыгъ, КъурIаным еджэщтыгъ, ащ щыщ пычыгъохэр езбырэу ышIэщтыгъэх. Къоджэдэсхэу IэпыIэгъу зищыкIагъэхэм адэжь кIощтыгъ, адеIэщтыгъэ. Ары лъэ­шэу фэягъэр зэкIэ зышIогъэшIэгъонэу къэтэджырэ Анзаурыр ежь игъогу ригъэкIонэу, ежь фэдэу ащи щыIэныгъэм имэхьанэ цIыфхэм зэхаригъэшIыкIынэу. ЕджапIэр къызеухым, Анзаур Адыгэ кIэлэегъэджэ техникумэу Краснодар дэтыгъэм чIэхьагъ. Ащ ыуж къулы-
къум къеджагъэх, Карельскэ дзэ шъо­лъырым агъэкIуагъ. Бэ темышIэу фин заор къе­жьагъ, ащ Анзаури къулыкъу дэзыхьыхэрэри Iуадзагъэх, заом икуупIэ ифагъэх. ПыитIу Анзаур иIагъэр — зэзаохэрэр ыкIи чъыIэ щтыргъукIыр. Къыблэм къыщыхъугъэ кIалэр ащ фэдэ чъыIэм есэшъущтыгъэп. Пыир агъэта­къощтыгъ, ау чIыопсым сыдэущтэу уфырикъун, ар IэшIэхыгъэп. Осыр бгы­шъхьэм нахь лъэгагъ, ерагъэу щылъэбакъощтыгъэх, ос-хъот зэтехьагъэхэр япэрыохъугъэх.
Фин заом ыуж Карелием къулыкъум щыпидзэжьыгъ.
Ащ къыкIэлъыкIоу Хэгъэгу зэошхор къежьагъ. Анзаур зыхэтыгъэ частыр Ле­нин­град атэкъугъ, блокадэр тырахы­жьыфэ къалэр къагъэгъунагъ.
Ленинград иблокадэ заом инэкIубгъо анахь тхьамыкIагъохэм ащыщыгъ, ащ дакIоу лIыхъужъныгъэшхо зыщызэра­хьэгъэ уахътэу щытыгъ.
Бэрэ рыпсэунхэу къалэм гъомылапхъэрэ гъэстыныпхъэрэ дэлъыгъэп. Ащ гъаблэр къыкIэлъыкIуагъ, нэбгырэ минишъэ пчъагъэмэ ядунай щахъожьыгъ.
Нэмыц-техакIохэм япащэхэм хэу­шъхьафыкIыгъэ екIолIакIэ Ленинград фыряIагъ. Къалэр аштэн закъор арэп япшъэрылъыгъэр, зэрэпсаоу чIышъхьэм тырагъэжъыкIынэу фэягъэх. Джащ тетэу, советскэ цIыфхэу а къалэм рыгушхо­хэрэм агухэр агъэкIодынхэм, лъэгонджэмышъхьэкIэ агъэтIысынхэм кIэхъо­псыщтыгъэх.
Ленинград блокадэу 1941-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 8-м къыщыу­благъэу мэфэ 900-рэ телъыгъэр 1944-рэ илъэсым ищылэ мазэ аухыгъ. А мафэхэр зэкIэ БлэнэгъэпцIэ Анзаур ынэгу кIэкIыгъэх. Ащ ищыIэныгъэ еухыфэ Ленинград щыпсэущтыгъэмэ къинэу алъэгъугъэр, тхьамыкIагъоу зыхэтыгъэ­хэр ыгу къэкIыжьыщтыгъэх.
— Хьадэу тынэгу кIэкIыгъэм ипчъа­гъэ къэIожьыгъуай. ЦIыфмэ яIахьылхэр агъэтIылъыжьынхэу игъо ифэщтыгъэхэп, зыгъэтIылъыжьын щымыIэжьэуи къы­хэ­кIыщтыгъ. Сабыймэ янэ-ятэхэм яхьа­дэ­хэр жэжъыекIэ дащыжьыщтыгъэх. Гъаблэр къалэм дэлъыгъ. Тыдэ тыкIуагъэми, гъаблэм ыгъэлIэрэ нэхэр къыткIэлъыплъэщтыгъэх, анахьэу сабыйхэм анэхэр, ары пэпчъ тэ къытатырэ дзэкIолI гъомы­лэ такъырыр чыим тенэщтыгъ. Ащ ина­хьыбэр кIэлэцIыкIумэ афэдгощыжьы­щтыгъ. Ау тэри тышхэн фэягъ, армырмэ, пыим тезэошъущтыгъэп. А гъаблэм ыгъэлIэрэ нэхэр заом сыхэтыфэ сауж итыгъэх, ащ ыужи бэрэ самытIупщэу къэсхьыгъ.
БлэнэгъэпцIэ Анзаур мыщ къыщыратыгъэх Хэгъэгу зэошхом иорденэу ятIонэрэ шъуашэ зиIэр ыкIи медалэу «Ленинград шъхьафит зэришIыжьыгъэм фэшI» зыфиIорэр.
Блокадэр зыпхыратхъум ыуж частэу Анзаур зыхэтыгъэр заом икуупIэ хэфагъ. Псэемыблэжьэу зэрэзаорэм фэшI ащ къыкIэлъыкIорэ лейтенантыцIэр къыфагъэшъошагъ, рэзэныгъэ тхы­лъи къыратыгъ. Ау ошIэ-дэмышIэу зэо-зэутэкIхэм ащыщ горэм къыщауIагъ. Санитарнэ мэшIокум ар Свердловскэ нигъэсыгъ. Загъэхъужьым, Анзаур фельдшермэ якурсхэр ыкIунхэу агъэ­кIуагъ. Ау еджэныр Маньчжурием щы­хъурэ-щышIэхэрэм зэпагъэугъ, ащ агъэ­кIуагъэхэм ахэфагъ советскэ офицерэу БлэнэгъэпцIэ Анзаури.
Хэгъэгу зэошхор мэкIофэ къокIыпIэ гъунапкъэхэм хэгъэгум дивизие 40-м ехъу ащиIыгъыгъ, ахэр хьазырыгъэх японскэ дзэ машинэу къэощтым пэуцужьынхэу. Япониер СССР-м къызэреощтыр зэтезыIажэщтыгъэр дзэ купэу а шъолъырым щаIыгъыгъэр ары.
Маньчжурскэ операциер стратегическэ операциеу советскэ-монгольскэ дзэхэм КъокIыпIэ Чыжьэм щызэхащагъ, ятIонэрэ дунэе заор ыкIэм зыщыфэ­кIуагъэм тефэу ар кIуагъэ: 1945-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ и 9-м къыщыублагъэу Iоныгъом и 2-м нэс. Пшъэ­рылъэу операцием иIагъэхэр японскэ Квантунскэ армиер зэхагъэтэкъоныр, Темыр-КъокIыпIэ Китаир (Маньчжуриер) ыкIи Темыр Кореер шъхьафит шIыжьыгъэнхэр, нахь псынкIэу ятIонэрэ дунэе заор ухыгъэныр.
Квантунскэ армиер зэхакъутагъ, Японскэ империем зыкъытыгъ, ятIонэрэ дунэе заор аухыгъ (Iоныгъом и 2-м 1945-рэ илъэсым Японием зыкъызэритыгъэр къэзыушыхьатырэ актым кIэтхагъэх).
А хъугъэ-шIагъэхэр Анзаур ыгу къэ­кIыжьыщтыгъэх, темэн-орыжъхэу ерэгъэ дэдэу зыхэпшыщтыгъэхэр, жъалымы­гъэшхо зыхэлъыгъэ зэо-зэутэкIхэр щыгъупшэжьыщтыгъэхэп. Операциер заухым ыуж БлэнэгъапцIэм медалэу «Японием зэрэтекIуагъэхэм фэшI» зыфиIорэр къы­фагъэшъошагъ.
1946-рэ илъэсыр къихьагъэу Анзаур икъоджэ гупсэ къэкIожьыгъ. Мыщ медалэу «Германием зэрэтекIуагъэхэм пае» зыцIэр къыщыратыжьыгъ.
Ащ иIофшIэгъу уахътэ Щынджые къы­щежьэ, мэзэ заулэрэ пионер лагерым пэщэныгъэ щыдызэрихьагъ, зэоуж ­илъэс къинхэм ар Тэхъутэмыкъое еджапIэм ипэщагъ. КIэлэеджакIомэ апае лIыгъэм идесэхэр ыхьыщтыгъэх. Фашист Германием къытишIылIэгъэгъэ зэо жъалымым щилъэгъугъэхэмкIэ ар адэгуащэщтыгъ.

ЕджапIэр 1947-рэ илъэсым къэзыу­хыгъэхэр мы сурэтым итых, зэкIэмкIэ пшъэшъэжъыиплI БлэнэгъапцIэм дитхэр. Сыда ахэр зыкIэмакIэхэр? Енэгуягъо 1940-рэ илъэсым народнэ комиссархэм я Совет къыдигъэкIыгъэгъэ унашъоу гурыт еджапIэхэм яапшъэрэ классхэм ащеджэрэмэ ыпкIэ атыным фэгъэхьыгъэм ар къыкIэлъыкIуагъэкIэ е гъаблэу а уахътэм щыIагъэм къыхэкIэу кIэлэцIыкIухэр еджэшъущтыгъэхэп.
Зэоуж гъаблэр нэмыц-техакIохэм хэгъэгум зэрарэу рагъэшIыгъэм къы­хэкIыгъ. Мэкъумэщ хъызмэтыр зэхэзыгъагъ: узэрэжъон, чылапхъэр зэрэп­пхъын, ежь чылапхъэри щыIагъэхэп, былымхэр агъэкIодыгъагъэх. ЕтIани 1946-рэ илъэсым огъу дэдэ хъугъагъэ. ЕджапIэм ипащэ Iофыгъуабэмэ ауж итын фэягъ, гумэкIыгъуабэ а лъэхъаным щыIагъ. Гъаблэм ыгъэлIэрэ сабыйхэр ахэм зэу ащыщыгъэх.
А зэманым къуаджэм итхакIохэм ащыщыгъэ Пэрэныкъо Махьмудэ мыщ фэдэу ыгу къэкIыжьыщтыгъ:
— 1946-рэ илъэсым ибжыхьэ къыщыублагъэу 1947-рэ илъэсым лэжьыгъакIэ къахьыжьыфэ гъэблэшхо щыIагъ, ар къэпIотэжьын плъэкIынэу щытыгъэп. Гъаблэм ыхьырэ цIыфхэр пщыхэти, лIэщтыгъэх. Гъомылапхъэ унагъоми колхозми яIагъэп. Соем хэшIыкIыгъэ хьаджыгъэ е натрыф тIэкIу колхозым къызащэкIэ, Iоф зышIэрэмэ апае хьантхъупс агъажъощтыгъ. А хьантхъупсым щыщ Iахь къыздахьыжьыным унэм исхэр ежэщтыгъэх. ЗиIоф дэй дэдагъэхэр лIыжъхэмрэ сабыйхэмрэ. КIочIаджэ хъугъагъэх. Зидунай зыхъожьы­гъэхэр зыгъэтIылъыжьынхэ щыIагъэп. Хьадэр зыхьырэмэ анэмыкI къэхалъэм зи адэкIошъущтыгъэп.
Къоджэ ефэндыщтыгъэ Мэзыужьэкъо Иляс ипшъашъэ къызэритхыжьыгъэмкIэ, 1946 — 1947-рэ илъэсхэм чылэм щыщэу гъаблэм нэбгырэ 50 ыгъэлIэгъагъ. Джащ фэдэ охътэ хьылъэм хэтэу Анзаур ла­жьэщтыгъ.
ТIэкIу тешIагъэу БлэнэгъэпцIэ Анзаур Муратэ ыкъор къуаджэу Нэтыхъуае агъэкIуагъ. ШъэуапцIэкъомэ ащыщ пшъэ­шъэжъые Анзаур шъхьэгъусэкIэ къыхихыгъ. Рабихьат зипхъур ШъэуапцIэкъо Сэфэрбыеу тIогъогогъо репрессиемэ ахэфагъэр ары. Сэфэрбый апэ 1928-рэ илъэсым аубытыгъагъ, Казахстан ращыгъагъ. Зэфагъэ зыхэлъ пащэ горэ ыпэ къикIынэу инасып къыхьи, охътабэ темышIэу къырагъэгъэзэжьыгъ. Ау щыIэныгъэм хэгъозэжьынэу игъо имыфэзэ, хьыкумым Iофыр къызэIуихыжьыгъ, иунагъо зэрэпсаоу Сыбыр агъэкIуагъэх. ЧIыунэм чIэсыгъэх, илъэситIурэ мэзыр тезыупкIыхэрэм ахэтыгъэх. Япащэ игуа­щэ гуфэбагъэу иIэм ихьатыркIэ къатIупщыжьхи, чылэ гупсэм къагъэзэжьын алъэкIыгъагъ. Анзаур зэо илъэсхэм нахь къин щымыIэу ылъытэщтыгъ, ау шъхьэгъусэ фэхъугъэм игукъэкIыжьхэм за­хэ­даIом, бгъуитIури тхьамыкIагъом зэрэщымыкIагъэхэр къыгурыIуагъ.
Зэшъхьэгъусэхэм пшъэшъищ апIугъ — Аминэт, Мариет ыкIи Мерэм.
Аминэт техническэ IофышIэу еджапIэм щылэжьагъ, джырэ уахътэм пенсием щыI. Мариет ищыIэныгъэ гъогу зэпхыныгъэхэм (связым) фигъэхьыгъ, илъэс 40-рэ эфирым къихьагъ. Мерэм ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу сэкъатныгъэ иIагъ. Янэу сымаджэ хъугъэр зыIыгъы­-жьыгъэр Мариет ары. ШъэуапцIэкъохэр Сыбыр зыщэIэхэм къинэу зэпачыгъэр. Рабихьат а уахътэм ипшъашъэ къыфиIотэжьыгъэх. Ау ар нэмыкI къэбар.
Анзаур Муратэ ыкъом илъэс 76-рэ ыныбжьэу идунай ыхъожьыгъ. Ишъхьэгъусэ ащ ыуж илъэсиблырэ щыIэжьыгъ. ТекIоныгъэм и Мафэ лIэужхэм гъэ къэс ялIэкъо унэ щыхагъэунэфыкIы, унэгъо хъарзынэщым хэлъ сурэтхэм яплъыжьых, ны-тыхэр шIукIэ агу къагъэкIыжьых.
АкIэгъу Разиет.
Тэхъутэмыкъуай.
Сурэтхэр: БлэнэгъапцIэхэм яхъарзынэщ.