Илъэс 67-рэ хъугъэу зэдэпсэух къуаджэу Джэджэхьаблэ щыщ Зэрамыку Казбекрэ Нуриетрэ. Мыхэм афэдэхэр ныб­жьыкIэхэмкIэ щысэте­хыпIэх, фэдэ унэгъо гъэпсыкIэм къэралыгъом уасэ щыфашIы. Джырэблагъэ зэ­шъхьэ­гъусэхэм адэжь тыщыIагъ, гущыIэгъу тафэхъугъ.

Тикъуаджэ анахьыжъэу къыдэнагъэу, зэкIэми сIоми хэгъэ­хъуагъэу къэIуагъэ хъущтэп, шIу алъэгъоу, алъытэу, шъхьэкIэ­фэныгъэшхо зыфашIэу, чылэм иIофхэм сыдигъокIи агъэгумэкIыгъэу, къин зиIэм, тхьамыкIагъо зыщыхъугъэм апэ нэ­сыщтыгъэ Казбек къызэхъум фау­сыгъагъэу зэрэтхыгъэр Едыдж, ау Казбек зэкIэми зэрашIэрэр. Ежьыми ар нахь ыгу рехьы, аущтэу къэттхыми цIыф­хэм нахь къашIэщт. Ащ ыныбжь мазэу тызхэтым илъэс 90-рэ зэрэхъугъэр ары ядэжь тыкIоным ушъхьагъу шъхьаIэ фэхъугъэр. Ау ежь имызакъоу, илъэ­сипшI пчъагъэ зыдигъэшIэгъэ Нуриет игъусэу гущыIэгъу та­фэхъугъ. КъызэрэчIэкIыгъэмкIи, ащ ыныбжь илъэс 88-рэ зэрэхъурэм тефэу теблэгъагъ.
Казбек «жъыгъор къекIу» зыфаIорэ цIыфхэм ащыщ. Ныбжьыр хэкIотагъэу, ащ иIахь псауныгъэм хихыгъэми, ынэгу къычIэщырэп, пкъым зыкъыригъэуфагъэп, егъашIэм зэрэтшIэщтыгъэу, тызэрэригъэсагъэу занкIэу ар ыIыгъыным ынаIэ тет, адыгэ паIоу щыгъым зэрифэшъуашэу, ышъхьэ Iэтыгъэ. ИгъашIэм Iэдэбныгъэу, шъхьэ­кIэфэныгъэу цIыфхэм афыри­Iагъэр химынагъэу, тызехьэм къытфэтэджыгъ.
УедэIугъэ зэпыткIи уезэщыщтэп Казбек. Непи ишIэжь къыщыкIагъэ щыIэп пIоми ухэу­къощтэп, ищыIэныгъэ хэхъухьагъэхэр гъэшIэгъонэу, сэмэр­къэур ригъэбэкIымэ, гущыIэ щэрыохэр ыгъэфедэхэзэ къе­Iотэшъух. Ау гущыIэныр къы­фэкъин хъугъэ. Арэу щытми, Нуриет къытфиIуатэрэм къыхэдгъэлэжьагъ, ышъхьэ къыры­кIуагъэхэм ащыщхэр ыгу къедгъэгъэкIыжьыгъэх.
Зэгорэм игугъу къашIэу зэ­хэсхыгъагъ цIыфхэм IэпыIэгъу афэхъуным пае мыл зытелъ псыхъом хахьи зэпырысыкIы­гъагъэу.
— Илъэс 50 фэдиз тешIэ­жьыгъ, — ыIуагъ Казбек чы­жьэу IукIыгъэм игугъу ешIы фэдэу IэутIэ ышIызэ, ащ апэу сызыкIэупчIэм. — Арэу щытми, шъукъыкIэлъэIугъэшъ къэс­Iотэн, мыхъуми сипхъорэлъфымэ, ахэм къакIэхъухьэрэмэ алъыIэсыжьын. Щылэ мэзагъ, и 28-рэ мэфагъ, дэгъоу къэсэшIэжьы. Пэнэжьыкъуайи, тичыли ащыщхэу, бэкIэ тэщ нахьыжъхэу бзылъфыгъи, хъулъфыгъи тигъусэхэу, тэри кIэлэ заулэ тыхъоу Адэмые джэгум те­жьагъ. Ащыгъум паромкIэ псыхъоу Шъхьэгуащэ зэпыпчын фэягъ. Ощхышхо къещхы, нэпкъым тыIухьагъ шъхьаем паромыр щыIэп, чэщи тыхъугъ. Къэдгъэзэжьыми шъофэу зэпытчыгъэм псыр иуцуагъэшъ, бэу пкIушъущтэп. Псыр къиугъ, мыл къутагъэхэри къехьых. СызэпырысыкIынышъ паромыр къызэпырысфынэу сшъхьэ къихьагъ. ТыкIэ­лагъ, гушхо тиIагъ, етIани сигъусэ нахьыжъхэм сыгу афэузыщтыгъ. КIалэу сигъусэхэм сямыдэIоу, «нахьыжъхэм сы­къя­шъумыгъашI» сIуи, зыстIэкIи псым сыхэпкIагъ. Мыл къутагъэ­хэр къыптехьэхэшъ, урагъэсырэп, псыхъор зы чIыпIэ итэпышъ, урехьакIы. Жьыбгъэр ащ хэт. ШIункIы. Паромым пае сызэсылIэн фэе будкэм сыбли­хыгъ. Хьылъэзещэ автомашин а лъэхъаным зэрэзекIощтыгъэ­хэр. Тэри ащ фэд тызэрэкIуагъэр, Къунчыкъохьаблэ щыщ МэщлIэкъо Рэщыдэ водителыгъ. Ащ къысфигъэнэфынэу мэгу­Iэшъ, фарэхэр къегъэнэкIаох шъхьаем пкIэ яIэп. Зы шIуцIэшхо горэм сырихьылIагъ. Отэбэ кошэшхоу къычIэкIыгъ. Ар сыубыти, нэпкъым сыдэкIоягъ. Ащи псы ит, ау ущызекIоныр нахь IэшIэх. Мэзахэм сыздэкIощтыр слъэгъурэпти, бэщ горэ къыз­IэкIэзгъэхьагъ. Арэу щытми, лъэ­ныкъоу зыдэзгъэзэн фаер хэслъэгъукIырэп. Сыкъэуцуи псыр зыдачъэрэр, сыкъызщы­хэпкIагъэр, сыздихьыгъэн ылъэ­кIыщтыр зэпэсщэчыгъэх, къызэрэзгурыIуагъэу бэщыр сапэ изгъэуцуи, псы куумрэ чIыгумрэ ащ «къысфызэхифызэ» сежьагъ. Сыдми, будкэм секIолIагъ. Къэ­рэгъулыр къэзгъэущи, «тиза­къоу паромыр тфызэпырыфыщтэп» ыIуи ар уцугъэти, къуашъокIэ къызэпырызгъэкIи, кIалэу си­гъусэхэр къызэпырезгъэщыхи, тызэдеIэзэ паромыр зэпырытфыгъагъ.
«ШIу шIи псым хадз» аIуагъ. Казбек ар ышIи, ащ фэдэхэр ары лIыхъужъыцIэр зыфагъэ­шъуашэхэрэр, щыгъупшэжьыгъ, ау игъусагъэу, лIыблэнагъэу зэрихьагъэр зылъэгъугъэхэм бэрэ къаIотэжь икъугъ, тэри къытлъыIэсыжьыгъ.
Ащ фэдэу изакъоу хэкIыпIэр ыпшъэ рилъхьажьэу, къин чIыпIэ ифагъэм IэпыIэгъу ритэу бэрэ къыхэкIыгъ. Ар ежь къы­Iотэжьын имыщыкIагъэу, цIыфэу рихьылIэгъагъэхэм джы къыз­нэсыгъэм къаIожьы. Зэгорэм гъунэгъу Краснодар краим иста­ницэу Северскэм кIуагъэ­хэу, кум кIэшIэгъэ шитIоу щтагъэм къыхэкIэу ар езыхьыжьагъэхэр къыгъэуцужьыгъагъэх. ЦIыфэу апэ къифэрэр аукIыным ищынагъо зэрэщыIэр ары ны-
Iэп ащыгъум зэгупшысэгъагъэр. Автомашинэм ипкIи, ишъэогъу рулым кIэрысыгъ, кум ипкIэжьи шыхэр къыгъэуцугъагъэх. НэбгыритIум яшъхьэгъусэхэри ащ шыхьат фэхъугъагъэх.
Ащ фэдэу бэ Казбек ищы­Iэныгъэ къыхэфагъэр, зэкIэри къэ­Iотэжьыгъуай. ЧIыпIэ къинэу, ошIэ-дэмышIэ Iоф зыхэлъым ри­хьылIагъэми, джау сыдми зэ­кIэмэ ашIэрэм дыригъаштэу «псым зыримыгъахьэу», такъикъ заулэ зэритыжьынышъ, гупшы­сэн, зэпищэчын, хэкIыпIэ къыфигъотын сыдигъокIи ылъэкIыщтыгъ.
Казбекрэ Нуриетрэ 1957-рэ илъэсыр ары къызызэрэщагъэ­хэр. ТIури мы къуаджэм къыщыхъугъэх, зы хьаблэ щапIу­гъэх пIоми хъущт, ягъашIэми дэсых. Нуриет Теуцожьхэм япхъу.
ЯцIыкIугъор Хэгъэгу зэошхом илъэхъан къыхиубытагъэу, гъа­бли, чъыIи, пыим имэхъэджа-
гъи анэгу кIэкIыгъэхэу, зэо уж илъэс къинхэри къызэпачыгъэ­хэу зэрихьылIэгъагъэх. Казбек янэжърэ ятэжърэ акIэлъыры­сыгъ. Ятэ къуаджэу Къэзэныкъуае дэжь мэзыр щытезыхы­хэрэм ахэтыгъ, яни ащ щыIагъ.
Дзэм къулыкъу къыщихьи къызегъэзэжьым ныжъ-тыжъхэр язакъоу къыринэнхэр ымыдэу, ахэм къалъэхэнэгъагъ. Нуриет шъхьэгъусэ фэхъугъахэу станицэу Джаджэм шъоущыгъушI завод щагъэуцунэу зырагъажьэм Казбек агъэкIогъагъ. Ар зышIырэ псэолъэшI бригадэхэм ащыщ ипащэу Iоф ышIагъ. Джащыгъум Нуриети ащ кIожьын амал ­иIагъ, ау нэжъ-Iужъхэм язакъо къызэ­рашIыщтхэр ежь янэ къыфидэгъагъэп. Ащ тетэу Казбек къуа­джэм къыгъэзэжьынэу хъугъагъ.
Апэ колхозым хэхьэгъагъ. Илъэс заулэ хъугъэу зыхэтыр ащыгъум тхьаматэу тетыгъэ ХьэкIэкIо Хьамедэ къеджэ. А уахътэм пенсиехэр цIыфхэм апэрэу афагъэуцунхэу рагъэжьэгъагъ. Ащ игощын, ахъщэу пэ­Iухьащтым изещэн пшъэдэ­кIы­жьышхо апылъыгъ. Казбек ар ыпшъэ рилъхьажьынэу тхьаматэр къелъэIугъ. Ащ тетэу ар почтэм Iухьанэу хъугъэ, Ну­риети ащ илъэсыбэрэ Iутыгъ.
— Ныбжьи ыIорэр исыуты­жьыгъэп, ежьыри сэ сIорэм къыпэшIуекIуагъэп. Аущтэу щы­мытмэ рэхьатныгъэ уазыфагу илъэу узэдэпсэушъущтэп, — ыIуагъ Нуриет ащ фэдиз илъэс пчъагъэм рэхьатныгъэ уазыфагу илъэу узэдэпсэуным шъэфэу хэлъымкIэ тызеуп­чIым. — Ныбжьи шэнынчъагъэ еслъэгъулIагъэп, сыдигъуи шэн гъэтIылъыгъэ иIагъ, зыпкъ ­итыгъ, емыгупшысэу къыдэкIоягъэр къыIуагъэп, гущыIэ мыхъун ыжэ къыдэкIыгъэу зэхэсхыгъэп.
АкъылышIоу, гъэсэпэтхыдэ къыуиIон зышIэщтыгъэ ныжъэу иIагъэм ащ фэдэ шэн-зекIуа­кIэхэр хилъхьагъэхэу еIо. Ау ежь Нуриет игущыIакIэ, идунэееплъыкIэ, тикъуаджэ дэсхэм игугъу зэрашIырэм хъулъфы­гъэу зэрихьылIагъэм осэ ин сыди­гъокIи зэрэфишIыгъэм, зэрилъы­тагъэм, ащ къекIущтым тетэу зэрэзекIуагъэм, янэжъ-ятэжъэу зэрихьылIагъэхэм хабзэу унагъом ралъхьагъэм зэрэдэмыхыгъэм, ыгу римыхьын ылъэгъугъэ­ми, зэхихыгъэми къызэрэзыхимыгъэщыгъэм, щыIэгъэшхо зэриIагъэм ишъхьэгъусэ гушхуа­гъэ зэрэхилъхьэщтыгъэр, зэригъэу­шъэбыщтыгъэр нафэ къашIы.
Казбекым ныжъ-тыжъхэм ыпсэ зэрахэтIагъэр зэхишIы­кIыгъ, ахэм агу химыгъэкIыным пылъыгъ, къадекIокIыгъ, ыIыгъы­жьыгъэх. Янэжъ илъэси 122-рэ, ятэжъ илъэси 109-рэ къагъэшIагъ. Ащ фэдэ ныбжьым нэсы­гъэхэм язещэн, уакъыдекIокIыныр къызэрыкIомэ римыхьы­лIагъэхэми къагурэIо. Янэрэ ятэ­ри къызагъэзэжьыми Нуриет кIуачIэрэ щыIагъэрэ къафигъотыгъ. Казбек а зэпстэур зэ­хишIыкIыгъ, уасэ афишIыгъ, унэгъо IофшIэнымкIэ зыщищыкIагъэм IэпыIэгъу афэхъугъ. Джа зэпстэур арын фае анахь шъхьа­Iэ хъурэр унагъор пытэнымкIэ.
— Унагъор пытэным зыр иза­къоу фэбанэкIэ пкIэ иIэп, тIуми узэдеIэжьын фае, — еIо Нуриет. — ГукIэгъу зэфытиIагъ, зэфэдгъэкIотагъ, къиныгъохэр зэфэдэу зэдэдгощыгъэх нахь, шъхьадж ышIэрэр нахь шIуабэу, ежь ыпэ итын фаеу ылъыта­гъэп. Хъулъфыгъэм ичIыпIэ сыдигъо­кIи сэ сщыгъупшагъэп, сызэрэ­бзылъфыгъэу, зэпстэур скIуачIэ къызэримыхьыщтыр ежь къыдилъытагъ.
Казбекрэ Нуриетрэ къуитIурэ пхъуитIурэ зэдапIугъ, пхъорэлъфэу, къорэлъфэу 8 яI. Ахэм къа­кIэхъухьажьыгъэхэм, ахэр мэшэллахьэу нэбгыри 9 мэхъух, анахьыжъыр якIалэу Юрэ ыпхъу ипшъэшъэ цIыкIу. Ащ фармацевт сэнэхьат зэригъэгъотыгъэу Крас­нодар Iоф щешIэ. Ар къызэралъэ­гъужьыгъэр, гъэшIэ кIыхьэ къы­зэрагъэшIагъэр, жъыгъо дахэм зэрэзэдынэсыгъэхэр зэшъхьагъусэхэм насыпыгъэу алъытэ. Джыри илъэсыбэрэ зэдыщыIэнхэу тыгу къыддеIэу тафэлъаIо!
ХЪУТ Нэфсэт.