Тщыгъупшэхэрэп
ТекIоныгъэр къызыдахыгъэр илъэс 80 зэрэхъурэр мафэ къэс нахь къэблагъэ. Ар къэс, тыгу ренэу къэкIыжьых тигупсэ цIыфхэу, тиIахьыл-лыщыщхэу, цIыф хые миныбэу хэкIодагъэхэр. Непэ силIакъоу Мамырыкъохэм хъулъфыгъэхэр тимэкIэ дэд: сятэш закъоу, сятэ нахьыкIагъэу Саусэрыкъо къыщэгъэкIэ къодыеу, ишъэ­ожъые мэзитIу нахь мыхъугъэу (ныри лIи) къыгъани, заом кIуагъэ ыкIи къыгъэзэжьыгъэп, хэкIодагъ. Тиунэкъощэу, кIэлэ зикъэмыщэ дахэу Мамырыкъо Рэмэзани кIуагъэ заом, къыгъэзэжьыгъэп. Хэгъэгу зэошхоу 1941 — 1945-рэ илъэсхэм щыIагъэм хэкIодагъэхэм шъхьэ­кIэфэ-лъытэныгъэ афашIэу, район гупчэу Хьакурынэхьабли, ащ къыкIэрыс Мамхыгъи саугъэтхэр къадэтэджагъэх, тIуми зэфэдэу мыкIосэрэ машIор сыдигъуи ащэблэ.
Мы мемориалитIум лъэкъуацIэу, цIэу атетым ибагъэ, унагъо пэпчъ ихъулъфыгъэ заом зэрэхэтыгъэр пшIошъ егъэ­хъу.
Андырхъое Хъусен имузееу Хьакурынэхьаблэ дэтым фондымкIэ иIофышIэ шъхьаIэу Хъут Фатимэ зэрэтигъэшIагъэм­кIэ, Шэуджэн районым, анахьэу къуа­джэхэу Хьакурынэхьаблэрэ Мамхыгъэрэ цIыфыбэ адащи заом зэращэгъагъэхэр, ахэм янахьыбэм, гухэкIми, къызэрамыгъэзэжьыгъэр, ау хэти ТекIоныгъэшхор къыгъэблагъэу, ыпсэ зэритыгъэр яматериал угъоигъэхэм къаIуатэ.
Ары. Зы унэгъо закъуи Адыгеим къикIыщтэп ицIыфышъхьэ заом хэмытыгъэу, ау анахь гухэкI хъурэр, кIогъуи, плъэгъуи имыфэгъэ кIэлэкIэ анахь дэгъухэр ащ зэрэхэкIодагъэхэр ары.
Сикъоджэгъоу Наныу
Зигугъу къэсшIыщтыр сикъоджэгъоу, зэо жъалымым ылыпкIыгъэу, ныбжьыкIабзэу хэкIодагъэу Боджэкъо Наныу Алый ыкъор ары. Наныу 1919-рэ илъэсым гъэтхапэм къуаджэу Мамхыгъэ къыщыхъугъ, мэкъумэщышIэ унагъо щапIугъ, шыпхъоу Кадет ыкIи ежь нахьыжъхэу шыхэр иIагъэх, янэ гупси чэщи мафи Тхьэм елъэIущтыгъ, икIэлэпIугъэ сурэт къыгъэзэжьынэу паплъэщтыгъ.
Наныу Мамхыгъэ гурыт еджапIэм щеджагъ, Андырхъое Хъусени а уахътэм мыщ чIэсыгъ, щеджагъ. Классиблыр къаухи, нэбгыритIури еджакIо Адыгэ педучилищым кIуагъэх. Наныу дэгъоу еджэщтыгъ, кIэлэ дэхагъ, Iэдэби хэ­лъыгъ. Педучилищыр дэгъоу къыухыгъ, мэзищэ Iоф ышIагъэу, дзэм кIуагъэ. Къулыкъур ымыухыгъэу фашистскэ Германием зао къытишIылIагъ, Хэгъэгу зэошхор къе­жьагъ. Джащыгъум советскэ цIыфхэр зэблэжьыгъэхэп: ини цIыкIуи пыижъ бзаджэм пэуцужьыгъэх. Ахэм Боджэкъо Наныуи ащыщыгъ. Родинэм фыриIэ шъхьэкIафэм, шIулъэгъум атегъэпсыхьагъэу, фашистхэм гухьэгужъ ин афыриIэу мэзао, къызэкIакIорэп, щтапхэп, цыхьэ иI зэфагъэр фашизмэм зэрэтекIощтым, командованием пшъэрылъэу къыфишIырэр дэх имыIэу егъэцакIэ.
Зыгъэпсэфыгъо уахътэ къызыхэкIырэм, Iашэр пытэу зэриIыгъ Iэ дэдэмкIэ икъоджэ гупсэу къызщыхъугъэм, зыщапIугъэм Наныу письмэ къетхы. Охътэ жьыкъэщэгъу пэпчъ пIоми хъунэу зэпымыоу янэ, ыш-ышыпхъухэм, лIакъом хэт нахьыжъхэм, икъуаджэ къафэтхэ. Ежь зэуапIэм щыIэми, лъэшэу иехэм къафэгумэкIы. Къетхы ыгу ихъыкIырэр, шIоигъор, зыкIэхъопсырэр; тхьаусыхэрэп, щэIурэп — щэIагъи лIыгъи хэлъ.
Наныу иписьмэ тхьапэхэр лIыгъэ-цIыфыгъэ инкIэ зэлъыпкIагъэх, исатыр пэпчъи зэхэшIэ къодыер арымырэу, кIуачIэ къыозытырэ фэбэгъэ ин хэлъ.
Зэо письмэ щэнэбзхэр
Хэти ышIагъэп, ежь дзэкIолIэу Бо­джэкъо Наныуи ышIагъэп, мы тхыгъэ щэнэбзхэу гу къабзэм къикIыхэрэр ныбжьырэу къэнэнхэшъ, лIэшIэгъухэм апкъырыкIыхэзэ, шIум фэлэжьэщтхэми. ДзэкIолI письмэхэр Хэгъэгум илIыгъэ хабзэ къызщыIотагъэх, лIэужыкIэм ипIун-гъэсэнкIэ щысэшIух.
Псэм ифаб
КъызэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, Наныу ут тырадзагъэм фэдэу, сыд фэдэрэ лъэныкъокIи зэкIэупкIэгъэ-гъэшкъыгъагъ. Итхьэпэ тхыгъэхэми дэхэ дэдэу, къабзэу зэрэтхэщтыгъэми, игулъыти, игупшыси зэпэщачэу, иныбжьыкIагъэ емылъытыгъэу иилъэс 20 — 24-р ригъэжъыкIыжьыгъэу, Iушэу, щыIэныгъэр гъунэнчъэу илъапIэу зэрэщытыгъэр къыуагъашIэ.
Ышыпхъу, янэ, ышхэр, къуаджэр зажэщтыгъэ Боджэкъо Наныу зэожъ мэхъаджэм хэкIодагъ, ау пыим жэхэ­хьагъ нахь, къащтэу къызэкIэкIуагъэп… Иписьмэ сатырхэр гъэшIэ тхыгъэ-нэпэ­еплъхэу, щысэтехыпIэхэу иадыгэ лъэпкъ къыфэнагъэх.

…Сэламэу щыIэмэ анахь лъа­пIэр шъосэхы, тян, Кадет, тиIахьылхэу сыкъызкIэупчIэн фаехэр! Сыпсау, сыузынчъ. Шъуи­щыIэкIэ-псэукIэ сыкъыкIэупчIэ. Шъуиписьмэ сыкъыпаплъэ…
ШъукъэмыгумэкI. Заор тыухыни, гушIуагъокIэ къэдгъэзэжьыщт. Заом ыпэкIэ къулыкъур зыщысхьыщтыгъэ чIыпIэм тыпэмычыжьэу мы сыхьатым тыщытыгу. ЧIыунэхэр тшIыгъэхэу мэзым тыхэс, зытэгъэпсэфыгу.
1944-рэ илъэс. Наныу.

Уимафэ шIу, лъытэныгъэшхо зыфэсшIырэ сшэу Хьэтал. Фронтым къикIэу къош сэлам къыпфясэгъэхьы, псауныгъэ шъуиIэнэу, IофшIэным гъэхъа­гъэхэр къыщыдэшъухынхэу сышъуфэлъаIо. СызэрыпсаумкIэ макъэ къышъосэгъэIу. Сыдигъо уахъти сикъоджэ гупсэ къи­кIыщт письмэмэ сыкъяжэ. ШъуищыIакIэ зэрыт тхыгъэ къысIукIэмэ, дунаир сфикъужь­рэп, гушIом сызэрехьэ, кIуа­чIэ къысхэхъо. Джыри къэ­сэIо, сэщ пае шъумыгумэкI. ТекIоныгъэу Дзэ Плъыжьым къыдихыхэрэм ягугъу къышъуфэсшIырэп, сыда пIомэ шъори ахэм шъуащыгъуаз.
Тиколхоз губгъохэр сыдым тетха, сыд шъуищыIакIэр? Ситхыгъэ къызщысыухыным дэжь, Хьэтал, шъушIоигъо пстэури къыжъудэхъунэу сышъуфэлъаIо. Рэхьатэу шъулажь, ти Родинэ кIасэ ибаиныгъэ хэжъугъахъоу, фашист мэхъаджэхэм къызэрамыгъэзэжьыщтым шъуицыхьэ те­жъу­гъэлъ.
ЗэкIэм сэлам къясэхыжьы.
Пшэу Боджэкъо Наныу.
1944-рэ илъэс, декабрь.

ШIу слъэгъурэ сиIахьылхэр, сян ыкIи сшыпхъу цIыкIоу Катя, шъуимафэ шIух! ЗэкIэми сэлам шъосэхыжьы.
Нан! Сэщ пае укъэмыгу­мэкI. Псауныгъэ пытэ сиI. ЧIыунэ зэтегъэпсыхьагъэхэм тарыс. Непэ Советскэ Конституцием и Мафэ хэтэгъэунэфыкIы.
Синэнэ дахэу ЦIыкIу! Укъыс­фэмызэщ, укъысэмыгупшыс — тызэIукIэжьыщт, сыхьат гушIуагъор чыжьэжьэп. Шъопсэу, шъотхъэжь.
Пкъоу Наныу.
1944-рэ илъэс.

Такъикъыпэ зигъотыкIэ Наныу икъуа­джэ, ащ дэсхэм афэзэщыгъэу, афэгумэкIэу, агу къы­дищаемэ шIоигъоу къафатхэщтыгъ, сурэти къафаригъэхьэуи къы­хэкIыгъ, зыхэтхэм ацIэ, лъэкъуацIэхэр хэзынчъэу къытыритхэщтыгъ, ышIэщтыгъэм фэдагъ а зэкIэ гъэшIэрэ нэпэ­еплъэу къызэрэнэщтыр.

Уимафэ шIу, сшыпхъу кIасэу Кадет! Къош сэлам къыпфэсэгъэхьы. Ащ нэужым уиписьмэ къызэрэсIукIагъэмкIэ макъэ къыосэгъэIу. Уиписьмэ седжэшъ – гукIэ сыкъыжъудэгущыIэ…
Шъыпкъэ, сэ тIэкIу згъэгу­жъуа­гъэу джэуапыр къэсэтхы­жьы, къысфэгъэгъу. Фронт щыIакIэр о зэрэпIоу щытэп, узыщыфаем уахътэ хэбгъуа­тэрэп. ХьакIэ-къо­кIэ уIагъэр къызэрыкIыгъэ хэгъэгум (бым) идгъэзыхьажьыгъэу иIоф гъунэм нэтэгъэсы…

Джащ фэдэ письмэ фабэхэр фронтым къыритхыкIыщтыгъэх сержантэу, Адыгэ педучилищым икIэлэ пIугъэу Боджэкъо Наныу Алый ыкъом. ТекIоныгъэм имэфэ гушIуагъо иныбджэгъухэм, иIахьылхэм, къыпэблэгъэ цIыфхэм Наныу адигощынэу хъугъэп. 1945-рэ илъэсым щылэ мазэм и 31-м пый мэхъаджэм ищэжъ къытефи, игутео зэпыугъ.
Хэти ащыгъупшагъэп, сыди ащыгъуп­шагъэп. ЛIыхъужъхэр лIэхэрэп: ахэм тагъэлъэшы, такIырэплъы, шIэжь лъапIэ афытиI.
Мамырыкъо Нуриет.