Урысыем и Президентэу В. Путиным иунашъокIэ Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Блащэпсынэ щыщ Къэндаур зэшъхьэгъусэхэм орденэу «Родительская слава» зыфиIорэр джырэблагъэ къафагъэшъошагъ. Ахэм адэжь еблэгъагъ «Адыгэ макъэр».

«Бын-унэгъо Iужъур гъэбэжъу» аIо адыгэхэм. Къэндаур Сэфэрбыйрэ Мариетрэ уяхъопсэнэу унэгъо дахэ зэдагъэ­псыгъ. Нэхъойрэ зэгурыIоныгъэрэ яунагъо илъэу зы щыIэныгъэ гъогу зырыкIо­хэрэр илъэс 37-рэ хъугъэ.
Непэ Къэндаурхэм яунагъо анахь лъытэныгъэ зыфашIэу, зищытхъу аIоу Блащэпсынэ дэсхэм ащыщ. Тхьэм къафишIэрэм рыразэхэу, ялъфыгъэхэр, ахэм къакIэхъухьагъэхэр къятэкъокIыгъэхэу Сэфэрбыйрэ Мариетрэ дахэу мэпсэух, насыпышIоу залъытэжьы. ТIури пенсием щыIэх нахь мышIэми, шэн зэрафэхъугъэу, зэшъхьэ­гъу­сэхэм ашIэн агъоты, шъхьахынагъэр къызтырагъа­кIорэп.
Унагъом ипкъэоу Сэфэрбый автодорожнэ техникумыр къы­ухыгъ. Гъогу-гъэцэкIэжьын псэо­лъэшI участкэм илъэси 10-рэ Iоф­шIэн зэфэшъхьафхэр щигъэцэкIагъэх. ПшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Адыгеянеруд» зыфиIорэм илъэс 38-рэ щылэжьагъ. Унэгъо зэгурыIожь зиIэ Сэфэрбый бын-Iужъур къызэрэщыгугъырэр къыгурыIозэ, уцуи тIыси ымышIэу лэ­жьагъэ.

Мариет илIакъокIэ Пщыжъхьаблэ щыщ, Бзэджэжъыкъохэм япхъу. Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэ кIэлэегъэджэ колледжыр къыухыгъ. Шэуджэн районым ит еджэпIэ-интернатым тIэкIурэ Iоф щишIагъэу, илъэс 21-рэ ыныбжьэу унагъо ихьагъ. Нэужым сабыйхэр къыпыхъуа­гъэх ыкIи ахэм япIун-лэжьын пылъыгъ. КIэлэцIыкIухэр еджэфэ Мариет еджапIэм щызэхащэгъэ ны-тыхэм якомитет хэтыгъ, Iофтхьабзэу зэхащэхэрэм чанэу ахэлэжьагъ. КIэлэцIыкIухэм пIуныгъэ тэрэз зэраригъэгъоты­гъэм, еджапIэм ищыIакIэ чанэу зэрэхэлажьэрэм ыкIи ны пшъэ­рылъхэр щытхъу хэлъэу зэригъэцакIэрэм афэшI щытхъу тхылъхэр мымакIэу къы­фагъэшъошагъэх. Ащ ишыхьатэу 2011-рэ илъэсым «Материнская слава» зыцIэ дипломыр къыфагъэшъошагъ.
Мариет ны пшъэрылъхэр дэгъоу зэригъэцакIэрэм дакIоу бысымгощэ дэгъу. IэшIоу мэпщэрыхьэ, дэн-бзэныр ыгу рехьы, къэгъагъэхэр икIасэхэу ахэм якъэгъэкIын пылъ.
Илъэс 37-рэ хъугъэу зэдэпсэухэрэ Къэндаур Сэфэрбыйрэ Мариетрэ 1988-рэ илъэсым псэогъу зэфэхъугъэх. ЯшэнкIэ зэдиштэхэу, а зы гупшысэр яIэу ахэр шIу зэрэлъэгъугъэх. Адыгэхэм хэбзэ дахэу ахэлъым тетэу ныбжьыкIэхэр къы­зэрэщагъэх, мэшэлахьэу сабыибл зэдагъотыгъ, ахэр рагъэджагъэх. КIэлэ нахьыкIэм нэмыкIырэ (ащ илъэс 20 ыныбжь) нэбгырихмэ унагъохэр яIэх, ахэм къакIэхъухьажьыгъэ къорэлъф-пхъо­рэлъфхэу нэбгыри 10-р тэтэжъ-нэнэжъхэм ятхъагъохэу мэпсэух.
ЯкIалэхэм унагъохэр яIэх нахь мышIэми, Къэндаурхэм яунагъокIэ хэбзэшIу афэхъугъэу ямэфэкI мафэхэм зыщапIугъэ унэм къыщызэрэугъоих, ны-тыхэм мэфэкIыр адагощы.

— Къэндаурхэм сакъызыхахьэм, пщыр псаужьыгъэп, ау гощэ дэгъу синасып къыхьыгъ. Мыхэри унэгъо Iужъу хъущтыгъэх, пшъэшъи 6-рэ зы кIалэрэ яIагъ. Сипщи сигуащи лъытэныгъэ зыфашIэу къуаджэм дэсыгъэхэм ащыщыгъэх. Сипщ еджэгъэшхоу щытыгъ, офицерыгъ. Сигуа­щэ илъэс 86-рэ къыгъэшIагъ. «Жъы дэгъу зыдэщымыIэм кIэ дэгъу щыIэп» аIо. Лъэшэу ащ сыфэраз, сянэм фэдэу шIу слъэгъущтыгъ. Икъарыу илъэу сабый­хэр къыздипIугъэх. Сишъхьэгъусэ ренэу IофышIэ щыIэщтыгъ. Сигуащэ мыхъугъа­гъэмэ, сизакъоу сабыйхэм сафырикъущтыгъэп, ащ ишIогъэшхо къысигъэкIыгъ, Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет. Тибынхэм янэжъ зыхалъхьан щыIагъэп, непэ къызнэсыгъэм игугъу дахэкIэ ашIы. Джащ фэдэу сипщыпхъуихыми лъэшэу сафэраз, мэшэлахьэу тызэрэлъытэу тызэхэт.
Унэгъо зэгурыIожьым акъылыгъэр ыкIи гукIэгъуныгъэр зэрилъапсэр зэшъхьэгъу­сэхэм къыхагъэщы.
— Илъэсыбэхэм чIыпIэ къинэуи, такъикъ гушIуагъоуи тапэ къикIыгъэр бэ, — къытфеIуатэ Мариет. — Ау сыдигъуи тызэдэIужьыщтыгъ. Шъхьэ­кIэфыныгъэ зэфытиIэу тызэдэпсэугъ. Зым гупшысэу иIэр зэхэтхын, ар къызэрэддэхъущтым тIуми тызэгъусэу тыфэкIоныр тишэныгъ. Амалэу тиIэмкIэ тызэдеIэжьыщтыгъ, тиунагъо ихахъо нахьыбэ зэрэхъущтым тыпылъыгъ. ЛIым ыIорэр исыутыжьыгъэп, сэ сIорэми къедэIугъ. ТызэгурыIоу, тIэ зэкIэдзагъэу унагъор дгъэпсыгъэ, сабыйхэр зэдэтпIугъэх. Тишэнхэр зэте­фагъ, акъылыгъэ тызэфэхъужьыгъ. Джары анахь шъхьаIэр.
— Хэбзэ IофшIэным уIут къодыекIэ унагъор пIыгъыныр къины, сабыйхэр ебгъэджэнхэ фэягъ, зэкIэми гъэсэныгъэ зэрядгъэгъотыщтым тыпылъыгъ. Ащ пае мэлхэр, чэмхэр тIыгъыгъэх, хатэр длэжьыгъэ. Мы уахътэми мэлхэр сиIэх, ащ нэмыкIэу бжьэхъуным сыпылъ. УзэгурыIожьэу, пIэ зэкIэдзагъэу узэдэпсэу хъумэ, IофшIэным зыпари къин хэлъэп. Къин чIыпIэхэм тарихьылIэу хъугъэ, арэу щытми, сишъхьэгъусэ къызэриIуагъэу, сянэ ишIогъэшхо къытэкIыгъ. Сисабыйхэм адыгагъэ, цIыфыгъэ ахэлъэу ыпIугъэх, зекIокIэ тэрэзхэм афигъэсагъэх. Непэ ахэр щыIэныгъэ гъогу тэрэзэу зытетхэр зишIушIагъэр сян ары. Тхьэм джэнэт къырет, — къыIуагъ Сэфэрбый.
Сэфэрбыйрэ Мариетрэ джыри кIочIэ дэгъу яI, «жъы тыхъугъ» аIоу щысхэп. Шъхьадж иамал елъытыгъэу фэлъэкIыщтыр ешIэ, унэгъо хъызмэтым пылъых. Сыда пIомэ якIалэхэм, япхъорэлъфхэм зэрадеIэщтхэм, дахэ горэ зэрараIощтым пылъых.
— Илъэсэу къызэтынэкIыгъэхэм сафызэплъэкIыжьмэ, насыпышIоу зысэ­лъытэжьы, — игущыIэ лъегъэкIуатэ Мариет. — Хэтрэ бзылъфыгъи ыгукIэ зызфищэирэр иунагъо рэхьатныгъэ илъэу, илъфыгъэхэм шъхьэкIэфэныгъэ къафашIэу ыпIунхэр ары. Тиунагъо ащ фэдэу сэлъы­тэ ыкIи ащ сегъэгушхо. Уибынхэр тынчы хъумэ, жъышъхьэ мафэ уиIэщт.
Къэндаурхэм япшъэшъэ нахьыжъэу Гощэмыдэ илъэс 35-рэ ыныбжь, Кощ­хьаблэ щэпсэу, ЕлъэшIыIэхэм яныс, экономистэу Iоф ешIэ. Ащ къыкIэлъэкIо Адам, илъэс 36-рэ ыныбжь, къыщагъэу Мыекъуапэ дэс, зы пшъашъэ иI, ащи исэнэхьаткIэ экономистэу Iоф ешIэ. Фаризэт Кунайхэм яныс, илъэс 38-рэ ыныбжь, Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ зыхьырэ театральнэ колледжыр къыухыгъ, унагъо ис, сабыищ иI. Зубидэт Хъуажъхэм яныс, илъэс 40 ыныбжь, кIэлэегъадж, зы пшъашъэ иI. Данэ Блащэпсынэ Къушъ­хьэхэм яныс, илъэс 28-рэ ыныбжь, кIэлэпIоу Iоф ешIэ. Хъымыщхэм янысэ Джэнэт илъэс 21-рэ ыныбжь, сабыитIу иI, ящэнэрэм ежэх. АнахьыкIэу Астемыр илъэс 20 ыныбжь, студент.
Сэфэрбыйрэ Мариетрэ якIэлэ нахьыжъ къыщэгъэ нысэ цIыкIум щэгушIукIых, ащкIэ янасып къыхьыгъэу къаIо.
— Адыгагъэм тетэу упсэумэ, унагъом нэхъой ыкIи намыс илъыщт. Тхьэм ишыкуркIэ тинасып къыхьыгъ, къытхэхьэгъэ нысэ цIыкIум, Избашъхэм япхъу, шэн гъэтIылъыгъэ иI. Синысэу сеплъырэп, сипшъашъэхэм афэдэу сыфыщыт, — къы­Iуагъ Марыет. — Джащ фэдэу пшъашъэ­хэм унэгъо дэгъухэр янасып къыхьы­гъэх, блэгъэ дэгъухэр тиIэх. Хъяри, гушIуа­гъуи тызэхэхьэ, тызэрэлъытэ. Пшъашъэхэр унагъо ихьанхэ зэхъуми, ыужыми къа­кIохэ къэс ясIощтыгъ «Шъуипщ-шъуигуащэхэм шъхьэкIафэ афэшъушI, адыгагъэ зыхэжъугъэлъ». ТиунагъокIи джа лъа­гъом тытет, — еIо Мариет.
— Адыгэ хабзэм тетэу нэнэжъ ыкIи ны-тыхэм тапIугъ, цIыфыгъэ тхэлъы ашIоигъуагъ, — къеIуатэ япшъашъэу Данэ. — ЯшэнкIэ ахэр зэдиштэхэу, аIэ зэкIэдзагъэу Iоф зэдашIагъ, унэгъо хъызмэтым пылъыгъэх. Къин алъэгъугъ, зыми тыщымыкIэу тызэрэпсэущтым чэщи мафи ямыIэу пылъыгъэх. ТицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу IофшIэныр шIу тлъэгъоу тагъэсагъ. Сэри унагъо сиI, сянэ-сятэхэр сищысэтехыпIэх, ахэм къысагъэлъэгъугъэ гъогум сырэкIо, лъэшэу сафэраз. ЛIэшIэгъубэм адыгэхэм лъэпкъ хэбзэ дахэу зэрахьагъэхэр дгъэлъэпIэнхэу ахэм тагъэсагъ.
— ТицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу тянэрэ тятэрэ мыпшъыжьхэу къыддэлэжьагъэх. ЦIыф зафэ, хьалэл тыхъу ашIоигъуагъ, нахьыжъхэм шъхьэкIафэ афэтшIэу, Iофым тIэ екIоу, лъэпкъ хэбзэ-бзыпхъэхэм тадэмыхынэу тагъэсагъ, сыдигъуи къытфэзэфагъэх. Тятэрэ тянэрэ щысэу къытагъэлъэгъугъэм сытет, сабыйхэри арэущтэу спIунхэм сыпылъ, — еIо пшъэшъэ нахьыкIэу Джэнэт.
Унагъор — къэралыгъом ылъапс. «ШIулъэгъур, цыхьэ зэфэшIыжьыныр, зэгурыIоныгъэр къызэбэкIырэ унэгъо­шхом исыр насыпышIу», аIо цIыфхэм. Къэндаур зэшъхьэгъусэхэм ар афэпIоныр атефэ.
Ахэм яунагъо къыхагъэщи, тын лъапIэр къызэрэратыгъэр лъэшэу ягуап. Ар зигукъэкIхэм афэразэх. ШIоу щыIэр къя­бэкIэу, ялъфыгъэхэм яхъяр нэмыкI амы­лъэгъоу Сэфэрбыйрэ Мариетрэ псэунхэу тафэлъаIо.
КIАРЭ Фатим.

Сурэтхэр: авторыр, унагъом ихъарзынэщ.