Бэрзэдж Нухьэ Аслъанчэрые ыкъор Адыгэ автоном хэкум лIэшIэгъум ызыплIанэ фэдизрэ иIэшъхьэтетыгъ — 1960-рэ илъэсым игъэтхэпэ мазэ и 25-м къыщегъэжьагъэу 1983-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ и 19-м нэс – экономикэм хэхъоныгъэ­шхо зыщишIыгъэ зэманэу ар къыхэщыгъ.

Бэрзэдж Нухьэ гъэсэгъэшхуагъ, акъы­лышхо иIагъ, зэхэщэн IофшIэнымкIэ сэнаущыгъэ ин ыкIи шэн-хэбзэ пытэ, культурэшхо хэлъыгъ, бзищ дэгъу дэдэу ышIэщтыгъ. Джары Адыгеим ихъызмэт зэхэт материальнэ-техническэ лъэпсэ пытэ зыкIыфишIышъугъэр, мэкъумэщ хэкоу щытыгъэр мэкъумэщ — индустриальнэ хэкоу зыкIигъэпсышъугъэр.
А илъэсхэр ары социальнэ мэхьанэ зэратыщтыгъэ хъызмэтшIапIэхэр зашIыгъагъэхэр — заводхэу «Точрадиомашыр», редукторнэр, целлюлознэ-картонышIыр, кIэпсэшI фабрикэр, джащ фэдэу Фрунзэм ыцIэ зыхьырэ заводым ицеххэм ахагъэ­хъогъагъ, «Станконормалыр», машинэшI ыкIи автомобильхэр зыщагъэцэкIэжьырэ заводхэр щыIэхэ хъугъагъэх, ахэм IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъыгъэ инженерхэр ыкIи рабочхэр ащылажьэщтыгъэх. Пхъэ­шIэным пылъ хъызмэтшIэпIэ цIыкIу заулэхэм ачIыпIэ Урысыем итыгъэ анахь мебелышI объединениешхохэм ащыщэу «Зэкъошныгъэр» еуцо. Ащ пащэ фэхъу IэпэIэсэныгъэшхо зыIэкIэлъыгъэу, академическэ гъэсэныгъэ зиIэгъэ специалистэу Н. И. Остапенкэр. Ащ иIофшIэгъухэм ящытхъу зэрэхэгъэгоу ащигъэIугъ, ежьри «Социалистическэ IофшIэным и ЛIы­хъужъ» щытхъуцIэр къыфагъэшъошагъ.

Къэлэгъэпс хъызмэтшIапIэу ар хъугъа­гъэ ыкIи Мыекъуапэ социальнэ-культурнэ псэолъабэ, къатыбэу зэтет унэ пшIы пчъагъэ щишIыгъ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр, шхапIэхэр, культурэм иунэхэр, СурэтышI къэгъэлъэгъуапIэр, медсанчастьхэр ыгъэ­псыгъэх, непэ къызнэсыгъэми цIыф— хэм яфэIо-фашIэхэр ахэм ащагъэцакIэх. Джащ фэдэу псыхъоу Къурджыпс пэмы­чыжьэу IофышIэхэм ыкIи ахэм ясабыймэ апае зыгъэпсэфыпIэ базэ IуашIы­хьэгъагъ. ЗэкIэмкIи а лъэхъаным Мые­къуапэ заво­дэу, фабрикэу ыкIи комбинатэу тIокIитIум ехъумэ Iоф щашIэщтыгъэ. IофышIэхэм ягъэхьазырын, ар сыд фэдэрэ лъэныкъор пштагъэми, Бэрзэджым ынаIэ лъэшэу тетыгъ. Промышленнэ хъызмэтшIапIэхэу хэкум итыгъэмэ япэщагъэхэр IэпэIэсагъэх, Iофэу зыфэгъэзагъэхэм хэшIыкIышхо фыряIэу, производствэм изэхэщакIохэу щытыгъэх. Ахэм ащыщыгъэх К. Ш. ЦуукIыр, М. А. Цунтыжъыр, П.М. Пошляковыр, М.А. Говоровыр, М. И. Хэшхыр, М. Б. Пщыжъыр, А.И. Ляш­ковыр, И.М. Каниболоцкэр, В.В. Исаевыр, Б. М. Бжьэмыхъур, М. Б. Бэджанэр, нэмыкIыбэхэу хэкум иэкономикэ изыкъе­гъэIэтын зиIахьышхо хэзылъхьагъэхэр.
Промышленностым зыпкъ итэу Iоф ышIэщтыгъ, производствэмкIэ ыкIи продукцием иIугъэкIынкIэ планыр ыгъэцакIэщтыгъ. Гъэ къэс производствэм проценти 6 — 7-р хагъахъощтыгъ. Адыгеим къыщыдагъэкIырэ продукцием щыщ Iахьышхо СССР-м ипромышленнэ гупчэ ыкIи экспортым агъакIощтыгъ.

Бэрзэдж Нухьэ ыцIэ епхыгъэх мэхьанэшхо зиIэ псэуалъэу Адыгэ хэкум щашIыгъагъэхэр: зыфэдэ къэмыхъугъэ Мыекъопэ псырыкIуапIэр, ретрансляторыр, хэушъхьафыкIыгъэ проектымкIэ театрэр (джырэкIэ Къэралыгъо филармониер), хэку тарихъ-краеведческэ музе­ир, Правительствэмрэ телерадиокомпаниемрэ яунэхэр, псэупIэ къалэу «Черемушки» зыфиIорэр, джащ фэдэу Мыекъуа­пэ троллейбусхэр щызекIонхэр гъэпсыгъэ хъугъагъэ.
Мыекъуапэ щыпсэухэрэр псымкIэ гу­мэкIыгъошхо хэтыгъэх. ПсырыкIуапIэм ипроект агъэхьазырыгъагъ, Бэрзэдж Нухьэ ежь ышъхьэкIэ ащ ыуж итыгъ. Зэ­кIэмэ анахь къиныгъэр трубэхэу метрэ зидиаметрэхэм якъэгъотын арыгъэ, ащ фэдэхэр Адыгэ автоном хэкум изэкъуа­гъэп, Краснодар крайми илъыгъэп. Бэр­зэджыр Красноярскэ краим игъэцэкIэкIо комитет иапэрэ секретарь (тичIыгогъоу ащ фэдэ фондхэр зиIэм) езэгъыгъагъ. Ащ дэжь командировкэ ыгъэкIогъагъэх КПСС-м и Адыгэ хэку комитет промы­шленностымкIэ исекретарыгъэу В. А. М­рущенкэр (Тхьэм джэнэтыр къырет) ыкIи хэкум ипсэупIэ-коммунальнэ хъыз­мэт ипащэу а уахътэм щытыгъэ Гъу­кIэлI Нурбый. Ахэм ариIуагъ: «ПсырыкIуапIэм пае трубэхэм яаужырэ метрэ къэшъо­тIупщыфэ шъукъэмыкIожь». Ахэр ащ ма­зэрэ къэтыгъэх, ау Iофыр къагъэцэ­кIагъ.
ПсырыкIуапIэр къушъхьэмкIэ къэпщэнэу щытыгъ, транспортыр къушъхьэ гъогум пхырыкIыныр, трубэ онтэгъухэр дэпщэенхэр, щызэпыбгъэжъэнхэр къиныгъэ. Хэкум имыIэгъэ хэушъхьафыкIыгъэ техникэр ащ ищыкIэгъагъ. Бэрзэдж Нухьэ Темыр-Кавказ дзэ шъолъырым иIэшъхьэтет дэгущыIагъ ыкIи езэгъыгъ дзэ вертолетхэр егъэджэн-быбынхэу къушъхьэм щагъэцакIэхэрэм къадыхэлъы­тагъэу IофшIэнымкIэ агъэфедэнхэу. Вертолетмэ трубэ онтэгъухэр апышIагъэ­хэу къушъхьэ тIуакIэмэ ашъхьарытыщтыгъэх, къэпIон хъумэ, яшIогъэшхо къэ­кIуагъ.
А псырыкIуапIэм ишIын къыхагъэлэжьэнхэу къушъхьэмкIэ адзыгъагъэх хэкум ианахь псэолъэшI хъызмэтшIэпIэ дэгъухэр: «Адыгпромстроир» (А.Н. ХъутIы­жъыр), ПМК-гидроводстроир (В. Лоза) нэмыкIхэри. Ащ щылажьэхэрэм апае шхапIэхэр, медицинэ пунктхэр ыкIи тучан­хэр къушъхьэм хашIыхьэгъагъэх. Iофым мэхьанэшхо зэриIэр зэкIэми къа­гурыIощтыгъ, ау а уахътэм тефэу пынджым икъэгъэкIынкIэ системэхэм ягъэ­псын Пшызэ щыфежьэгъагъэх. «Пшызэ пындж тонн миллион» зыфиIорэ лозунгыр ыпэ рагъэшъыщтыгъ. Бэрзэдж Нухьэ ащ хэлэжьэрэ IофышIэхэр къыIуищыхи, псырыкIуапIэм ишIын фигъэзэгъагъэх, ащ пае КПСС-м икрайком выговор къыритыгъагъ. Ащи ар зэтыриIэжагъэп, псырыкIуапIэм ишIын къыгъэуцугъэп.

Бэмэ непэ агу къэкIыжьы, 1962-рэ илъэсым ыпэкIэ, Мыекъуапэ километрэ 15-кIэ укъыкIэрыкIымэ, Адыгеим игъунапкъэ узэрэнэсыщтыгъэр. Краснодар краим хахьэщтыгъэ Тульскэ районэу станицэу Тульскэр зигупчагъэр Мыекъуа­пэ пэгъунэгъугъ. А районыр Адыгеим къыхэгъэхьажьыгъэным зиIахьышхо хэзышIыхьагъэр Бэрзэджыр ары. Теубытагъэ хэлъэу ар зэрелъэIугъэм къыхэкIэу, КПСС-м и Краснодар крайком иапэрэ секретарэу Г.И. Воробьевыр Адыгеим къэкIогъагъ. Ахэр зэгъусэхэу станицэхэу Дахъом, ХъымыщкIэй, Каменномостскэм, Абадзехскэм ащыIагъэх, ащыпсэурэ цIыфхэм заIуагъэкIагъ. ЦIыфмэ задэгущыIэхэ ужым Г.И. Воробьевым ышIошъ хъугъэ ахэр Адыгеим хэхьажьыхэ зэра­шIоигъор, ащ щеджэх, Iоф щашIэ, зыщагъэхъужьы…
Воробьевым цIыфмэ ялъэIу дыригъэштагъ ыкIи къэралыгъо къулыкъухэм игъо афилъэгъугъ Тульскэ районыр Адыгэ автоном хэкум хагъэхьажьынэу. Ащ де­зымыгъэштагъэхэри краим иIэшъхьэтетхэм къахэкIыгъэх, ау зэхэсыгъоу КПСС-м икрайком зэхищэгъагъэм Бэрзэдж Нухьэ къыщыгущыIагъ ыкIи ащ фэдэ лъэбэкъур зэрэтэрэзыр, районым социальнэ-экономическэ хэхъоныгъэ ышIыныр зыдэщыт чIыпIэм зэрелъытыгъэр, хэку гупчэм игумэкIыгъохэр нахь псынкIэу зэшIуихынхэ зэрилъэкIыщтыр къыIуагъ, щысэхэр къыхьыгъэх. Ащ ыуж Iофыр нахь псынкIэу зэшIохыгъэ хъугъэ. Гъэтхапэм и 27-м 1962-рэ илъэсым Краснодар краим игъэ­цэкIэкIо комитет унашъо ышIыгъ Тульскэ районыр Адыгеим хагъэхьажьынэу, ащ къыкIэлъыкIоу, мэлылъфэгъум и 28-м 1962-рэ илъэсым РСФСР-м и Апшъэрэ Совет и Унашъоу ыштагъэмкIэ, ар хэбзэгъэуцугъэ хъугъэ.
Бэрзэдж Нухьэ иIэнатIэ Iотыфэ Адыгеим зэрар къыфэзыхьыщт заводхэр ыкIи хъызмэтшIапIэхэр щашIынхэр афидагъэп. Сыгу къэкIыжьы, энергетикэмкIэ ыкIи электрофикациемкIэ СССР-м иминистрэу П.С. Непорожнэр тIогъогогъо, специалистхэр зыхэт купышхохэр игъусэхэу Адыгеим къызэрэкIогъагъэр, атомнэ электростанцие Мыекъопэ районым, станицэу Дахъом дэжь щашIыным фэшI чIыгу Iахь фыхагъэкIыным къызэрэкIэдэугъагъэр. Джащыгъум Бэрзэдж Нухь ары бюром хэтмэ зэкIэмэ зэдэгущыIэгъухэр адэзышIыгъагъэр, чIыпIэм щыпсэурэ цIыфхэу къушъхьэпсым ешъохэ­рэм, къушъ­хьэ псыхъо­хэр ары атомнэ станциер зытырашIыхьанэу щытыгъэр, зэрарышхо къазэрэфыхэкIыщтыр агуригъэIогъагъ.
КПСС-м и Адыгэ хэку комитет хэтхэм зэдырагъаштэу атомнэ станциер Адыгеим щамышIыным пае амакъэ атыгъагъ. А лъэхъаным арэущтэу упсэушъуным фэшI зыфэдэ къэмы­хъугъэ лIыгъэ пхэлъы­нэу щытыгъ. Джащ тетэу цIыфхэм щынагъор ашъхьарихыгъ, чIыопсыр къыухъумагъ. Ар етIани Чернобыль къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом ыпагъ. Ащ къегъэлъагъо Iэшъхьэтетыр чыжьэу зэрэ­плъэщтыгъэр, зэрэIушыгъэр, а шэнышIоу хэлъ­хэм яшIуагъэкIэ уахътэм ыпэ ишъын зэрилъэкIыгъэр.
Мы зигугъу къэсшIыгъэмэ анахьыбэ Бэр­зэдж Нухьэ ымышIэгъа­гъэми, ар титарихъ идышъэ фонд хэхьанэу щытыгъ, Адыгеим щыпсэухэрэм агу къи­кIырэ рэзэныгъэшхор ащ къылэжьыгъ.
Зэпыу фимышIэу мафэ къэс Бэрзэдж Нухьэ, хэку комитетыр мэкъумэщ хъыз­мэтым пылъыгъэх. А илъэсхэр ары былымIыгъыпIэ комплексхэр районхэм защашIыгъагъэхэр. Уахътэм диштэрэ чэтэхъо фабрикэхэр, промышленнэ ыкIи мэкъумэщ псэуалъэхэр, транспортнэ зэпхыныгъэхэр, километришъэ пчъагъэ хъурэ гъогухэр агъэпсыгъагъэх. Зы нэбгырэм телъытагъэу пштэмэ, Адыгеим коцэу къыщахьыжьыщтыгъэр зищытхъу чыжьэу Iугъэ Пшызэ нахьыбагъ. Гъэ къэс Адыгеим коц тонн мин 450 — 500, шъоу­щыгъу зыхашIыкIырэ гыныплъ тонн мин 300, хэтэрыкI зэфэшъхьафхэу тонн мин 80, тыгъэгъэзэ тонн мин 30, лы тонн мин 36 — 40-рэ, гъэщ тонн мини 120-рэ къыщахьыжьыщтыгъ.
Чэтэхъо фабрикэ закъохэм илъэс къэс чэтыл тонн мин 16 ыкIи кIэнкIэ миллион 46-рэ къатыщтыгъ. Гъомылэпхъэ ыкIи къыдэгъэкIыжьын промышленностым хъызмэтшIэпIэ инхэр хахьэщтыгъэх. Адыгэ консервышI комбинатым консервэ банкэ зэфэшъхьафхэу миллион 200 къы­дигъэкIыщтыгъэ, джащ къыщагъакIэщтыгъэп консервышI заводхэу Ханскэм, Хьатикъуае, Мыекъуапэ, Абадзехскэм ыкIи гъомылэпхъэ комбинатхэу район пэпчъ арытыгъэхэм. Хэгъэгум ипромышленнэ гупчэ ахэм япродукцие арагъащэщтыгъ.
А зигугъу къэсшIыгъэ хъызмэтшIапIэмэ къыдагъэкIыжьын яIагъ — хэкум былымышъхьэ мин 270-рэ къыщалъытэщтыгъэ, ахэм ащыщэу щэ къэзытырэ чэмхэр мин 50, мэлхэр мини 120-рэ, къохэр, чэтхэр, псычэтхэр, тхьачэтхэр минишъэ пчъагъэ хъущтыгъэх.
Адыгеим хэхъоныгъэшхоу ышIыгъэхэр Бэрзэдж Нухьэ Аслъанчэрые ыкъом Iо хэмылъэу рапхы, ащ игуетыныгъэ, иIоф­шIакIэ, Iофэу ыгъэцакIэрэм хэшIыкIышхоу фыриIагъэм.
Бэрзэдж Нухьэ ренэу зыгъэгумэкIыщтыгъэр социальнэ лъэныкъор ары. УнакIэхэр псэупIэхэм зэрэдагъэуцохэрэм дакIоу, ахэм ащашIыщтыгъэх еджапIэхэр, тучанхэр, культурэм иунэхэр, фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ чIыпIэхэр, медицинэ ыкIи спорт учреждениехэр, тхылъеджапIэхэр, музейхэр, студентмэ апае общежитиехэр, радиор ыкIи телефонхэр псэупIэхэм адэт унэхэм афыращагъэх.
Ащ фэдиз социальнэ мэхьанэ зиIэ псэуалъэхэр бгъэуцунхэр IэшIэхыгъэп. А илъэсхэм джащ фэдэу ашIыщтыгъ Лъэпкъ театрэм, КПСС-м и Адыгэ хэку комитет ыкIи хэкум игъэцэкIэкIо комитет апае унэхэр. Ахэр мызэу, мытIоу къызэтырагъэуцонхэу рахъухьэщтыгъ, ау Бэрзэдж Нухьэ хэгъэгум иIэшъхьэтетхэу лъытэныгъэ къызфашIырэмэ зэращыщыгъэм къыхэкIэу, икIэрыкIэу спискэм хагъэуцожьыщтыгъэх.
Сэ ренэу згъэшIагъощтыгъэ Бэрзэдж Нухьэ Аслъанчэрые ыкъор икабинет зэрэчIэсэу хэгъэгум иIэшъхьэтетышхохэм ащыщэу Iофым фэгъэзагъэм телефонкIэ зэрэдэгущыIэщтыгъэр ыкIи анахь гумэкIыгъо хьылъэхэмкIэ зэрезэгъыщтыгъэр, зэшIуихын зэрилъэкIыщтыгъэр. Ащ дипломат Iофым сэнаущыгъэшхо фыриIагъ, иIэнатIэкIэ ренэу ар къышъхьапэщтыгъ.
Бэрзэджым игъэпсэкIо IофшIэнкIэ саугъэтэу плъытэмэ хъущт Шъхьэгуащэ инэпкъ зэрэзэтыригъэпсыхьагъэр, зыщесыхэрэ бассейнэу къэлэдэсхэми хьакIэхэми лъэшэу агу рихьыгъэр дыхэтэу.
Нухьэ Аслъанчэрые ыкъом творческэ ыкIи научнэ интеллигенцием, къэбар жъугъэм иамалхэм ащылажьэхэрэм яIоф­хэр зыкIи щигъэзыягъэхэп. Ар ренэу щыгъозагъ апшъэрэ еджапIэхэм, техникумхэм, полиграфием, искусствэм ыкIи культурэм иучреждениехэм яматериальнэ базэ зыфэдэм, адэIэпыIэщтыгъ. Ащ илъэхъан Темыр КавказымкIэ анахь полиграфическэ хъызмэтшIэпIэ иныр загъэпсыгъагъэр, Кавказым илъэпкъхэм яныдэлъфыбзэ 30-м ехъукIэ егъэджэн тхылъхэр ащ къыщыдагъэкIыщтыгъ, икIэрыкIэу пIоми хъунэу ашIыжьыгъа­гъэх Адыгэ кIэлэегъэджэ институтыр ыкIи кIэлэегъаджэхэм яIэпэIэсэныгъэ зыщыхагъэхъорэ институтыр, кIэу ашIыгъагъэх шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтыр, Адыгэ тхылъ тедзапIэр, Андырхъое Хъусен имузей. КъокIыпIэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ музеим и Къутамэ ахэм анэмыкIхэри.
Бэрзэдж Нухьэ наукэм, культурэм ыкIи искусствэм иIофышIэхэр ыгъэлъапIэщтыгъэх, Iэдэбыгъэ хэлъэу ар ахэм апэгъокIыщтыгъ; псэупIэмкIэ хэкум къиныгъохэр иIагъэх нахь мышIэми, илъэс къэс чэзыум римыгъажэхэу зыщыпсэущтхэ унэхэр къафыхигъэкIыщтыгъ шIэныгъэлэжьхэм, тхакIохэм, актерхэм, сэнаущыгъэ зыхэлъ творческэ цIыф-хэм, IофшIэнымкIэ Iэ­рыфэгъу афэхъущт амалхэр ариты­щтыгъ. Ащ илъэхъан цIэ лъапIэхэр бэмэ афагъэшъошагъ.
Лъэпкъ зэхэдз зымышIыщтыгъэ Бэрзэдж Нухьэ сыд фэдэрэ лъэпкъ щыщ цIыфи шъхьэкIэфэныгъэшхо фишIыщтыгъ, предприятиемэ пащэу афэтшIыщтхэр къыхэтхыхэ хъумэ, хэкум щыпсэурэ лъэпкъ­хэр зэкIэ къыдэтлъы­тэнхэ зэрэфаер ренэу къытиIощтыгъ. Илъэс къэс, лъэпкъ кадрэхэм ягъэхьазырын къыдыхэлъытагъэу, апшъэрэ еджапIэ анахь дэгъухэм ащеджэщт ныбжьыкIэхэм апае зэнэкъокъу ямыIэу чIыпIэхэр Урысыем и Правительствэ къытфыхигъэкIыщты­гъэх. Бэрзэджым хабзэу ыгъэнэфагъэм тетэу район пэпчъ нэмыкI лъэпкъэу ащыпсэухэрэм ащыщхэри къыхытигъэхыщтыгъ.
«Гений» зыфапIомэ хъущт цIыфым иIофшIэн шIуагъэу къыпыкIыгъэр гъэзет нэкIубгъом къыщиIотыкIыгъуай, ащ научнэ IофшIэнышхо ищыкIагъ.
Горбачевскэ-Ельцинскэ лъэпкъпэуцу, хъункIэкIо реформэхэм Советскэ Союзыр, ащ иэкономикэ зэрэпсаоу, зыфэдэ къэмыхъугъэ къэралыгъошхом идзэ-стратегическэ амал зэхагъэтэкъуагъ.
Тэ тиреспублики зэрарышхо ащ къыфихьыгъ, производственнэ ыкIи мэкъумэщ хъызмэтшIэпIэ инхэр агъэтэкъуагъэх, отраслэ псаухэр банкрот ашIыгъэх, IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъыгъэ специалистхэм IофшIэн ямыIэу къагъэнагъ, ащ къыкIэлъыкIоу щыIэкIэ-псэукIэ амали амыгъотыжьэу.
Арэу щытми, щыIэныгъэр зы чIыпIэ итырэп, я 90-рэ илъэсхэр текIыгъэх, къэралыгъор зыщызэтырагъэуцожьыщт уахътэри къэсыгъ.
Непэ зэкIэми тэлъэгъу Адыгеим инароднэ-хъызмэт комплекс хэхъоныгъэхэр зэришIыхэрэр. Промышленнэ ыкIи мэкъумэщ продукцием икъыдэгъэкIын мафэ къэс хэхъо. Илъэс къэс лэжьыгъэу къа­хьыжьырэр нахьыбэ мэхъу. ЛIэуж на­хьыжъхэм лъапсэу ашIыгъагъэр лъагъэ­кIотэным тиреспубликэ иIэшъхьэтетхэм амал макIэп непэ рахьылIэрэр, Адыгеир нахь кIэракIэу, щыIэкIэ-псэукIэ шIагъо илъэу агъэпсышъу, ащ тегъэгушIо. Бэрзэдж Нухьэ хэкум игъэпсынкIэ чылэпхъэшIоу риутыгъагъэхэр гугъэпIэ лъагэхэу непэ къыхэкIыжьых.
ТекIоныгъэм ия 80-рэ илъэс зыщыхагъэунэфыкIырэ уахътэм Бэрзэдж Нухьэ ыныбжь илъэси 100 зэрэхъурэр псаоу щыIагъэмэ хигъэунэфыкIыщтыгъ. Мыщ фэдиз шIушIагъэ народым физиIэгъэ цIыф шIагъом, акъылышIуагъэм, гуетыныгъэ­шхо IофшIэным фызиIагъэм шъхьэкIэфэны­гъэу тефэрэр къэзгъэлъэгъонэу ары ста­тьяр мы шIэжь мафэхэм зыкIяспхыгъэр.
Синасып къыхьыгъэу сэлъытэ илъэс 25-м ехъурэ мы цIыф шIагъом Iоф зэрэ­дэс­шIагъэр, шIум, зэфагъэм ягъогу зэрэдэскIугъэр. Ары сэ сафэзыгъэсагъэр цIыфхэм шъхьэкIэфэныгъэшхо афэшIыгъэным ыкIи уасэ ятыгъэным.
Бэрзэдж Нухьэ ищыIэныгъэ гъогу хьылъагъэ, ыш закъоу Федоррэ ежьыррэ жьы дэдэу язакъоу къэнэгъагъэх ятэ ашъхьарымытыжьэу, ятэкIэ янэжъ ары зыпIугъэхэр. Ащ гуфэбэныгъэшхо хэлъэу ыкIи фэразэу бэрэ игугъу къышIыщтыгъ. Нухьэ ишъхьэгъусэу Ларисэ Григорий ыпхъур зэрэщымыIэжьыри къинышхо къыщыхъугъагъ. А зэкIэри пщэчыныр, ащ пае къэмынэу пшъэдэкIыжь зыпылъ Iоф­шIэныр бгъэцэкIэныр, ныр зышъхьащымытыжь сабыйхэр ппIунхэр псынкIагъэп.
Ащ тыдэкIи лъэужышIу къыщинагъ, иIофхэмкIи, иунагъокIи. Исабыйхэр дэгъоу ыпIугъэх, икIалэу Вадим IэкIыб сатыумкIэ СССР-м и Академие къыу­хыгъ, 1984-рэ илъэсым къыщыублагъэу дипломатическэ къулыкъур IэкIыб хэгъэгухэм ащихьыгъ. Джырэ уахътэм IэкIыб IофхэмкIэ УФ-м и Министерствэ щэлажьэ, иунагъо зэкIужь, ипшъашъэу Ларисэ Московскэ медицинэ институтыр къыухыгъ, врачэу мэлажьэ, шъэожъые иI. Бэрзэдж Нухьэ ипшъашъэу Розэ инджылызыбзэмкIэ апшъэрэ класс зиIэ специалист, Москва дэт фирмэ инхэм ащыщ кIэлэегъэджэ-зэдзэкIакIоу Iоф щешIэ. Ащ ипшъашъэу Сусаннэ юрист, Московскэ къэралыгъо университетэу Ломоносовым ыцIэ зыхьырэр къыухыгъ.
Гуфэбагъэ зыхэлъ гущыIэхэр къыфасIо сшIоигъу аужырэ илъэс 30-м ятIонэрэ шъхьэгъусэу Бэрзэдж Нухьэ иIагъэм — Сусаннэ Юсыф ыпхъум, ар ятIонэрэ нэу афэхъугъ Вадимрэ Розэрэ. Ежьхэм апае шIулъэгъурэ фэбагъэрэ къызыбгъодэкIырэ нэу, япхъорэлъфхэмкIэ нэнэжъэу ар агъотыжьыгъ.
Бэрзэдж Нухьэ Аслъанчэрые ыкъор Хэгъэгу зэошхом зэрэхэлэжьагъэми, мамыр щыIакIэм зэрэщыпсэугъэ шIыкIэми къэралыгъом осэшхо къафишIыгъ. Мэзаем и 9-м 1943-м къыщыублагъэу, илъэс 17 нахь ыныбжьыгъэп, кIэлэкIэ дэдагъ зыдэкIым, ар заом игъогу фыртынэхэм апхырыкIи, ТекIоныгъэ мафэм лIыгъэ зэрихьэзэ нэсыгъ, ащ къыфагъэшъошагъэх тIогъогогъо Жъогъо Плъыжьым иорден, Хэгъэгу зэошхом иорденэу апэрэ шъуашэ зиIэр, медальхэу «Хэгъэгу зэошхоу 1941 — 1945-рэ илъэсхэм кIуа­гъэм Германием зэрэщытекIуагъэхэм фэшI» зыфиIорэр, «Кавказ къызэраухъумагъэм фэшI», «Болгариер шъхьафит зэрашIы­жьыгъэм фэшI», «Чехословакиер шъхьафит зэрашIыжьыгъэм фэшI» , «Белград шъхьафит зэрашIыжьыгъэм фэшI»», «Будапешт зэраштагъэм пае», «Венэ зэраштагъэм пае» зыфиIохэрэр, Апшъэрэ Главнокомандующэу И.В. Сталиным ирэзэныгъэ тхылъ пшIыкIуз.
Мамыр уахътэм IофшIэнымкIэ гъэхъа­гъэу ышIыгъэхэми къэралыгъом осэ ин къафишIыгъ, гъогогъу пчъагъэрэ къыхигъэщыгъ, Лениным, Октябрьскэ Революцием, лъэпкъхэм я Зэкъошныгъэ яорденхэр, плIэгъогогъо ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьыр, джащ фэдэу медалэу «Iоф­шIэнымкIэ лIыхъужъныгъэу зэрихьагъэм фэшI» зыфиIорэр, «СССР-м и ВДНХ» имедаль пшIыкIутIу къыратыгъэх. Бэрзэдж Нухьэ Болгарием ит къалэхэу Руссэ ыкIи Шумен яцIыф гъэшIуагъ.
Ар РСФСР-м инароднэ гъэсэныгъэ иотличникыгъ, дэгъу дэдэу бзищ ышIэщтыгъ, экономикэ шIэныгъэхэмкIэ кандидатыгъ. 1983-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1989-рэ илъэсым итыгъэгъазэ нэс СССР-м и Генеральнэ консулэу Болгарием ит къалэу Варнэ Iоф щишIагъ. Дипломатическэ IофшIэным гъэхъагъэу щишIыгъэхэм апае дипломатическэ ранг цIэ лъапIэу — Чрезвычайнэ ыкIи Полномочнэ ЛIыкIор Бэрзэджым къыфагъэ­шъошагъ, ар запасым щыIэ полковни­кыгъ.
Мыщ фэдэ цIыфхэу хэкум охътабэрэ иIэшъхьэтетыгъэхэр, пшъэдэкIыжьышхо зыхьыщтыгъэхэр зыгу темыфэхэрэр къы­къокIыщтых, ау шIоу, IофыгъошIоу ахэм цIыфмэ апае, Адыгеим, ти Хэгъэгу апае ашIагъэр щэчалъэм теплъхьэмэ — ахэм къалэжьыгъэба лъытэныгъэр?! Зэгорэм ар тэрэзэу гурымыIогъэнкIи хъун, ау тэ, илъэхъанэ дыхэтыгъэхэм ыкIи илъэпкъэ­гъухэм дэгъу дэдэу тэшIэ ащ игъэхъагъэ­хэр, ащ фэдэ цIыфым тырыпэгэн фае.
А. Шъ. Кушъур.
КПСС-м и Адыгэ хэку комитет исекретарыгъ.
2025-рэ илъэс.