2025-рэ илъэсым зэхащэщт зыкI къэралыгъо ушэтынхэм кIэлэеджакIохэм зыфагъэхьазыры. ПэшIорыгъэшъэу зызыушэтын гулъэлъ зиIэхэм гъэтхапэм и 21-м аублагъ, ау АдыгеимкIэ ащ фэдэ шIоигъоныгъэ зиIэ зи къахэкIыгъэп. ЖъоныгъуакIэм и 23-м ушэтын шъхьаIэр рагъэжьэщт.

АР-м икъэралыгъо аттестационнэ къулыкъу къызэрэщытаIуагъэмкIэ, мы илъэсым нэбгырэ 1822-мэ ушэтынхэр атынэу агъэнафэ, ахэм ащыщэу 1715-м мыгъэ я 11-рэ классыр къаухы, 85-мэ блэкIыгъэ илъэсхэм къаухыгъ, гурыт сэнэхьат зэзыгъэгъотыгъэу 5, гъэ­рекIо зыфэмытыгъэу 1 ахэм ахэт.
Джащ фэдэу я 10-рэ классыр къэзыухыгъэхэу, ушэтыныр птынымкIэ ищыкIэгъэ программэр зыкIугъэхэ нэбгырэ 16-мэ, урысыбзэмкIэ нэбгырэ 14-мэ, тарихъымкIэ нэбгыри 2-мэ заушэтынэу загъэхьазыры. КъэкIорэ илъэсым ахэм мы предметхэр зэрагъэшIэжьыщтэп ыкIи атыжьыщтэп. Къыхэгъэщыгъэн фае ушэтынхэм япIалъэ къэсыфэ мы пчъагъэхэр зэхъокIын зэрилъэкIыщтыр.
АдыгеимкIэ зэкIэмкIи зыкI къэралыгъо ушэтынхэр зыщатыщт пункт 11 агъэхьазырыгъ, муниципалитетхэм зэкIэми зырыз, Мыекъуапэ ыкIи Тэхъутэмыкъое районхэм тIу, Мыекъуапэ плIы агъэнэфагъ. БэмышIэу пунктхэр зэрэхьазырхэм фэгъэхьыгъэ урысые Iофтхьабзэм Адыгеир хэлэжьагъ. Ушэтынхэр зыщыкIощт аудиториехэр зэкIэ ауплъэкIугъэх, зэрифэшъуашэу ахэр хьазырых, ошIэ-дэмышIэ Iоф къэхъугъэми гумэкIыгъохэр дагъэзыжьын амал яI.
Шъолъыр къулыкъум ипащэу Людмила Айриян къызэрэтиIуагъэмкIэ, хабзэ зэрэхъугъэу, шIокI имыIэу урысыбзэмрэ хьисапымрэкIэ атырэ ушэтынхэм анэмыкIэу ныбжьыкIэхэм ежь яшIоигъоныгъэкIэ къыхахырэ ушэтынитIу е нахьыбэ аты. БлэкIыгъэ илъэсхэм афэдэу мыгъи анахьэу къыхахырэр обществознаниер ары. ПэшIорыгъэшъэу зэрагъэ­нафэрэмкIэ, обществознаниер нэбгырэ 742-мэ, биологиер — 410-мэ, химиер — 309-мэ, тарихъыр — 305-мэ, информатикэр — 231-мэ, физикэр — 174-мэ, инджылызыбзэр — 124-мэ, литературэр — 89-мэ, географиер — 99-мэ атынэу щыт. Хьисапыр профильнэу нэбгырэ 649-мэ къыхахыгъ, базовэу 1063-мэ атыщт. Шъугу къэдгъэкIыжьын, ушэтынхэр атынхэмкIэ фитыныгъэ къязытырэ сочинениер ыкIи изложениер гурыт еджапIэр къэзыухыхэрэм тIогъогогъоу атыгъ, зызымыушэтышъугъэ нэбгыри 8-мэ мэлылъфэгъум и 9-м атхыжьыщт.
Ушэтын шъхьаIэр жъоныгъуакIэм и 23-м къыщегъэжьагъэу мэкъуогъум и 11-м нэс кIощтых. ЗэрагъэнафэрэмкIэ, географиер, литературэр, химиер апэрэу атыщт, жъоныгъуакIэм и 27-м хьисапыр лъэныкъуитIумкIи, и 30-м урысыбзэр, мэкъуогъум и 2-м обществознаниер, физикэр, и 5-м биологиер, географиер, IэкIыб къэралыгъуабзэхэр (тхэнымкIэ), и 10-м информатикэр ыкIи и 11-м IэкIыб къэралыгъуабзэр (жэрыIокIэ) атыщтых. Ащ ыуж IэпэчIэгъэнэ ыкIи мэфэ тедзэ­хэм зыщаушэтын алъэкIыщт.
Мыгъэ я 9-рэ классыр къэзыухыхэрэ нэбгырэ 6177-мэ къэралыгъо зэфэхьысыжь ушэтыныр атыщт. ЗэкIэмкIи рес­публикэм пункт 28-рэ агъэхьазырыгъ. БлэкIыгъэ илъэсхэм афэдэу мыгъэ я 9-рэ классыр къэзыухыхэрэм анахьыбэмкIэ географиер, обществознаниер ыкIи информатикэр къыхахыгъ.
Япчъагъэ хэхъо
АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ иIофышIэу Мамый Мариет къызэрэтиIуагъэмкIэ, Адыгеим 2016-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу я 9-рэ классхэр къэзыухыхэрэм къэралыгъо зэфэхьысыжь ушэтынэу адыгабзэр къыхахын амал яI.
КъэIогъэн фае, илъэс къэс мыщ хэлажьэхэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэр. 2019-рэ илъэсым ныдэлъфыбзэмкIэ зы­зыушэтынэу нэбгыри 173-мэ къыха­хыгъ. 2020 — 2021-рэ илъэсым коронавирусым ыпкъ къикIыкIэ нэмыкI предметэу ежь-ежьрэу къыхахырэм афэдэу зэхащагъэ­хэп. 2022-рэ илъэсым пчъагъэр 194-м нэсыгъ, 2023-рэ илъэсым 207-рэ, гъэ­рекIо нэбгырэ 280-мэ заушэтыгъ. Мы илъэсым нэбгырэ 231-мэ адыгабзэмкIэ яшIэныгъэхэр къагъэлъэгъонэу агъэнафэ.
АдыгабзэмкIэ ушэтыныр хабзэ зэрэ­хъу­гъэу тIоу гощыгъэ. Ар сыхьатищэ макIо. Апэрэ уцугъом гущыIэ 200 — 250-рэ зыхэт изложение атхы, анахь макIэу гущыIэ 70-рэ хэтынэу щыт. ЯтIонэрэм Iоф­шIэн 15 хэт. IофшIэнхэм язэхэгъэуцон адыгабзэмкIэ шIэныгъэ инхэр зиIэ шIэныгъэлэжь-лингвистхэр, кIэлэегъэ­джэ пэрытхэр хэлажьэх. Илъэс къэс адыгабзэр къыхэзыхырэ кIэлэеджакIохэм шIэныгъэ дэгъухэр къагъэлъагъох, гурытымкIэ балли 4 ахэмэ къахьы.
ЗыкI къэралыгъо ушэтын адыгабзэмкIэ щыIэп. Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетым чIахьэ зышIоигъохэм ежь университетым ушэтын афызэхещэ. Адыгабзэмрэ урысыбзэмрэкIэ кIэлэегъэджэ сэнэхьат зэзыгъэгъоты зышIоигъохэм урысыбзэмкIэ, обществознаниемкIэ зыкI къэралыгъо ушэтынхэр атых ыкIи университетым адыгабзэмкIэ зыщаушэты. Литературэ творчествэм епхыгъэ сэнэхьат зэзыгъэ­гъотыхэрэм урысыбзэмкIэ, литературэмкIэ ыкIи творчествэм епхыгъэ зэдэгущыIэгъу факультетым афызэхещэ.
ЗэхъокIыныгъэхэр
2025-рэ илъэсым зыкI къэралыгъо ушэтынхэм япхыгъэ зэхъокIыныгъэ инхэр щыIэщтхэп. БлэкIыгъэ илъэсхэм афэдэу аттестатыр къыуатыжьыным пае шIокI имыIэу урысыбзэр ыкIи хьисапыр атын фае. Апшъэрэ еджапIэу зычIэхьащтхэм елъытыгъэу нэмыкI предметхэр ныбжьыкIэхэм къыхахых. ГъэрекIо къы­щегъэжьагъэу шIокI зимыIэ ушэтынхэм ямызакъоу ежь-ежьырэу къыхахырэ зы ушэтын ныбжьыкIэхэм атыжьын алъэ­кIыщт. ГъэрекIо мы шIыкIэм ишIуагъэкIэ бэмэ якъэгъэлъэгъонхэр нахьышIу ашIыгъ. Нэбгырэ 410-мэ ушэтыныр атыжьыгъ, ар мэфитIо кIуагъэ, нэбгырэ 285-мэ якъэгъэлъэгъонхэр нахьышIу ашIыгъэх, 50-мэ зэблэхъугъэ хъугъэп, нэмыкIхэм балым хагъэхъон алъэкIыгъэп. ГъэрекIо я 11-рэ классыр къэзыухыгъэ нэбгыри 10-мэ балли 100 къахьыгъ, нэбгырэ 68-рэ аттестат аратыжьыгъэп.
Ушэтынхэр шъыпкъагъэ хэлъэу зэхэщэгъэным икIыгъэ илъэсхэм афэдэу мэхьанэ ин ратыщт. Рособрнадзорым зэригъэнэфагъэмкIэ, ны-тэу ушэтыным изэхэщэн хэлажьэхэрэм япчъагъэ хагъэ­хъуагъ. Ахэр общественнэ лъыплъа­кIох, пунктым зыщычIахьэхэрэм къыщегъэжьагъэу ныбжьыкIэхэм яфитыныгъэ мыукъо­гъэным ахэр лъыплъэщтых. Шапхъэу пылъымкIэ кIэлэеджакIомрэ янэ-ятэхэмрэ япунктхэр зэфэшъхьафын фае.
ДЕЛЭКЪО Анет.