Федеральнэ проектэу «Унагъом» къыдыхэлъытэгъэ проектэу «Нахьыжъхэр» зыцIэр Адыгеим щыпхырыщыгъэным фэшI шъолъыр программэу «ГъэшIэ кIыхьэр ыкIи чаныр» зыфиIорэм игъэцэкIэн мы илъэсым ищылэ мазэ рагъэжьагъ.

Программэр Теуцожь районым зэрэщагъэцакIэрэр «Адыгэ макъэм» зэригъэ­лъэгъугъ, цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фа­шIэхэр зыгъэцэкIэрэ Зэхэубытэгъэ гупчэу ащ щыIэм иотделение ипащэу, программэм ипхырыщын фэгъэзэгъэ Бэрэтэрэ Зуриет гущыIэгъу тыфэхъугъ.
Программэм имурадыр псауныгъэр зыгъэпытэрэ, социальнэ, творческэ амалхэр агъэфедэхэзэ, зыныбжь хэкIотагъэхэм, сэкъатныгъэ зиIэхэм ящыIэныгъэ изытет нахьышIу ыкIи ягъашIэ нахь кIыхьэ шIыгъэнхэр ары.
КъэIогъэн фае, программэу «ГъэшIэ кIыхьэр» апэрэ илъэсэп зыщыIэр, ау джы ар федеральнэ проектышхоу «Унагъом» хагъэхьажьи, ипхырыщын фэгъэзагъэхэми ахагъэхъуагъ. Социальнэ ыкIи псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ къулыкъухэр арыгъэмэ, джы культурэми, спортми, гъэсэныгъэми афэгъэзагъэхэр чанэу ащ къыхэлэжьэнхэу щыт.

Проектэу зигугъу къэтшIырэр 2025 — 2030-рэ илъэсхэм ателъытагъ. Шап­хъэу пылъхэмкIэ, ащ хагъэхьанхэ алъэ­кIыщтхэр илъэс 65-м зыныбжь шIокIыгъэ­хэр ары. Президентэу Владимир Путиным къызэригъэнэфагъэмкIэ, непэ Урысыем щыпсэухэрэм гурытымкIэ илъэс 73-рэ фэдиз къагъашIэмэ, ар 2030-рэ илъэсым ехъулIэу илъэс 78-м нэгъэсыгъэн, нэужым илъэс 80-м шIогъэкIыгъэн фае.
— Анахьэу тынаIэ зытедгъэтынэу щытыр нахьыжъхэр пенсием зыкIохэкIэ ящыIэныгъэ къызэтемыуцоу, зыми имыщыкIагъэхэу къащыхъоу унэм язакъоу имысынхэм фэшI лъэныкъо зэфэшъхьаф­хэм афэIорышIэрэ Iофтхьабзэхэр афызэ­хэщэгъэнхэр ары. Программэу «ГъэшIэ кIыхьэр ыкIи чаныр» зыфиIорэр илъэс 65-м къышIокIыгъэхэм атегъэпсыхьагъ. А купым къыхиубытэу Теуцожь районым исыр нэбгырэ 4700-рэ мэхъу. Ахэм ащыщэу нэбгырэ 1500-рэ фэдизыр мы илъэсым ыкIэхэм анэс программэм къыхэтщэн фаеу пшъэрылъ къытфагъэуцугъ. Непэ ехъулIэу нэбгыри 125-рэ тыугъоин тлъэкIыгъэр. Мыхэм ахэт илъэс 87-рэ хъугъэхэр, илъэс 90-рэ зыныбжьи, зынитIу амылъэгъуи. Хэти ежь илъэкI къыхьыщтым фытегъэпсыхьагъэу программэр афызэхэтэгъэуцо, — къыIуагъ Бэрэтэрэ Зуриет.

Проектым ипхырыщынкIэ IофшIэныр районым щызэтырагъэуцоным, тхьапэхэм ягъэпсын, ащ пылъ къэбарыр зэкIэми агурэгъэIогъэным къиныгъуабэ къапыкIыгъ. Анахь Iофыгъоу къэуцугъэр цIыфхэр къещэлIэгъэнхэр ары. ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, адыгэхэм тишэн-хэбзэ зэхэтыкIэхэм япхыгъэу бзылъфыгъэхэм яунэгъо Iофхэр къагъэтIылъынхэшъ, спорт­комплексым е нэмыкI чIыпIэхэм кIонхэр къырагъэкIурэп. Ау зэ къещэлIагъэ хъугъэхэм лъэшэу агу рехьы ыкIи ягъунэгъухэр, яIахьылхэр, япшъэшъэгъу­хэр къырагъэблагъэх.
— Шъолъыр программэм ипхырыщынкIэ район администрацием зэдэлэжьэныгъэ дэтшIыгъ. Iофтхьабзэу зэхэтщэщтхэм ярасписание зэхэдгъэуцуагъэу зыдэщыIэщтхэр, зэхэзыщэщтхэр гъэнэфагъэхэу щыт. Джащ фэдэу спорт комплексэу «АпкIашъэм» Iоф дэтэшIэ, сыда пIомэ ныбжь зиIэхэр чанхэу гъэшIэ кIыхьэр рахыным пае проектым ипроцент 80-р спортым фэгъэхьыгъ, адрэхэр — культурнэ ыкIи зыгъэпсэфыгъо Iофхэм ателъытагъ. Тинахьыжъхэр «Тыжьын гуфакIохэр» зыфиIорэми хэхьагъэхэу зыухъумэхэрэ хъытыухэр хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэтхэм афаблэх, ГТО-м ишапхъэхэри атых, спартакиадэу «Будь здоров!» зыфиIорэм ныбжьыкIэхэм ахэтхэу хэлажьэх, — къыхигъэщыгъ Бэрэтэрэ Зуриет.
ТигущыIэгъу къызэриIуагъэмкIэ, чылэ пэпчъ ясоциальнэ IофышIэхэм мы ныбжь купым хахьэхэрэр зэкIэ ашIэх, зэпхыныгъэ адыряI. Ахэр ары Iофтхьабзэхэм къязыщалIэхэрэри. Зыныбжь хэкIотагъэ­хэм япсауныгъэ агъэпытэным, ягъашIэ нахь кIыхьэ хъуным апае спортзалхэр, шахмат клубыр, культурэм иунэхэр, тхылъеджапIэхэр, музейхэр ыкIи чIыопсым ичIыпIэ дахэхэр къарагъэ­кIухьэх. Зэхэубытэгъэ гупчэм иIофышIэ­хэм анаIэ зытырагъэтыхэрэм ащыщ мэхьанэ зиIэ мэфэкI Iофтхьабзэу рай­оным щызэхащэхэрэм зыныбжь хэкIотагъэхэр ахагъэ­лэжьэнхэр.
Щынагъом, гумэкIыгъом нахьыжъхэр зэлъимыубытынхэм, агу ихъыкIырэр къыраIотыкIыным Iоф дешIэ гупчэм ипсихологэу КIыкI Анжелэ.
— Нэжъ-Iужъхэр сабыйхэм афэдэ мэхъужьых, зэкIэри агу нэсэу, зызэкIоцIаушъафэу, гумэкIыгъор къатекIоу. Ащ пае мыхэм зэдэгущыIэгъухэр адэсэшIых, пластилиным, тхылъыпIэм Iэпэщысэхэр хясэгъэшIыкIых, орэд мэкъэмэ шъабэхэр къафыхэсэхых, — еIо психологым.
Программэу «ГъэшIэ кIыхьэр ыкIи чаныр» зыфиIорэм Теуцожь районымкIэ хэлажьэхэрэм ащыщхэм гущыIэгъу сафэхъугъ. Нэчэрэзые щыщ Хъут Файзэт илъэс 66-рэ ыныбжь, зэкIэ Iофтхьабзэу зэхащэхэрэм чанэу ахэт:
— СицIыф нэшанэкIэ тыди щыхъу­рэ-щышIэрэм сыкIэупчIэ, зэсэгъашIэ. Сэри социальнэ IофышIэу илъэс 26-рэ Iоф сшIагъэ. Джы унэм сисыныр къин сщыхъу­щтыгъ, ау мы программэр зэрэщыIэр къызысаIом, апэрэ мафэхэм къащегъэ­жьагъэу лъэшэу сикIасэу сыхэлажьэ. ЦIыфхэм сахэтыныр, спортыр, тхылъеджэныр сыгу рехьых. ЗэкIэ тиадыгэ тхакIохэм ятхылъхэм сяджагъ. Спорткомплексым тызэрэчIэхьагъэм тетэу теннисым сэуцу, волейбол садешIэ, тренажерхэми сатеуцо. Ахэм ауж пкъынэ-лынэр нахь псынкIэ мэхъу, цIыфхэм уаIукIэу узадэгущыIэкIэ гур къыдэкIуае. ГущыIэм пае, зэрэшIэщтыгъэхэу, илъэс пчъагъэм зэрэмылъэгъугъэхэр мыщ щызэIокIэх, ягукъэкIыжьхэр къызэфаIотэжьы. Джащ фэдэу концертхэм тащэ, мары гъэтхапэм и 8-м лъэшэу тагъэшIуагъ. ТхылъеджапIэхэм зэIукIэгъоу ащытфызэхащэхэрэм тиакъыл къагъэущы, тишIэныгъэхэм ахагъахъо.
Пэнэжьыкъуае щыщ Тхьаркъохъо Ека­теринэ аугъоигъэ купым хэт, ащ илъэс 82-рэ ыныбжь:
— Апэ мыщ сыкъэкIоныр къин къысщыхъущтыгъ, ау джы зы хэсымынэу сыкъекIуалIэ. Сыныбжь емылъытыгъэу, спорт Iофтхьабзэхэм сахэлэжьэныр къы­хэсэхы, ащ псауныгъэр епсыхьэ. ТелевизорымкIи спорт къэтынхэр сикIасэхэу сяплъы. Iэпкъ-лъэпкъыр зэкIэмыкIэнымкIэ зарядкэ пшIы зэпытын фае. Анахь шъхьа­Iэу къыхэзгъэщымэ сшIоигъор жъыгъом уимыгъэщтэнымкIэ, гукъаом узэлъиштэу уимысынымкIэ мыр амалышIоу зэрэщытыр ары.
Тыжьын ныбжьым итхэм ящыIэныгъэ чан нахь лъыгъэкIотэгъэнымкIэ, ящыIэ­кIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ цIыф­хэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ Зэхэубытэгъэ гупчэу Теуцожь районым щыIэм иIофшIэн кIэух дэгъу зэрэфэхъущтым тицыхьэ телъ.
Iэшъынэ Сусан.