СурэтышIыр ыгукIэ шъхьафитын фае
ЗэлъашIэрэ сурэтышIэу Дыгъу Айтэч «Адыгэ макъэм» иныбджэгъушIу, бэрэ къытхэхьэ. ЗэрэIэпэIасэм имызакъоу, цIыф хьалэмэт, зекIоным тхъагъо ыкIи кIуачIэ хэзыгъотэрэ цIыф.
Илъэсым икъихьагъу Айтэч Италием щыIагъ. Къэлэ зэфэшъхьафхэр, музейхэр къыкIухьагъэх, гухахъо ахигъотагъ. А зэпстэур иIэшIагъэмэ нэужым арегъэкIужьы. СурэтышIым игупшысакIэ зэдэгущыIэгъоу дэтшIырэм пэпчъ ямышIыкIэу зы гъэшIэгъон горэ хэтэхы, идунай къытфызэIуехы, ежь ылъэгъурэ шъохэмкIэ тыхегъаплъэ.
— Айтэч, джыдэдэм уиIэшIагъэхэр сыд зыфэгъэхьыгъэхэр?
— Едыдж Викторие сыдэлажьэ. Творческэ зэхэт купэу «Ошъадэм» итворческэ гупчэ игъэкIэрэкIэн джыдэдэм Iоф дэсэшIэ. Гупчэ кIоцIым дэпкъхэм ащыпалъэщт сурэтхэр згъэхьазырыгъэх, ахэм Ащэмэз ыкIи джэгур арыт. ГъэшIэгъоныр, лъэпкъ темэр графикэ жанрэм итэу сэшIымэ, джы а сурэтхэм шъо зэфэшъхьафхэр акIэсэлъхьэх. Джащ фэдэх «Ошъадэм» игупчэ щыпылъэгъэщт репродукциехэр. Викэ ишIоигъоныгъэхэр къыдэслъытэзэ сурэтхэм Iоф адэсэшIэ.
— Сурэтэу пшIыгъахэр зэблэпхъужьын олъэкIа?
— Ащ фэдэ пшIэ хъунэу сыхаплъэ, къысэлъэIугъэр творческэ цIыфэу, къыспэблагъэ зыхъурэм. Викэ илъэIукIэ джэгум фэгъэхьыгъэ сурэтым хэт пшъашъэр нахь ныбжьыкIэу кIэсэшIыкIыжьы. Сэ тесшIыхьэгъэ пшъашъэр нахь чъэпхъыгъэу, ныбжь иIэу Викторие къыщэхъу. Творческэ цIыфхэр джащ фэдэх. Зэнэкъокъух, яеплъыкIэхэр зэфэшъхьафых, гъэшIэгъоных, ащ фэдэм узэдеплъын фае, зыфэпшIырэм иеплъыкIэ къыдэплъытэшъуныр IэпэIэсэныгъэм щыщ. Журналист сэнэхьатыри тэ къытпэблагъ. Журналистыр сурэтышIым, орэдусым, усакIом афэд. Сэ сурэт сэтхымэ, шъо тхыгъэ шъуикъэлэмыпэ къычIэкIы, — Айтэч къыIорэр сигуапэу ыкIи сшIошъ хъугъэу седэIу сыщыс. — Шъо шъушъхьэ илъыр тхылъеджэпIэ псау мэхъу. Лъэныкъуабэмэ шъуащыгъуаз, шъуахэхьэ, сэнэхьат зэфэшъхьафхэр зыIэкIэлъ цIыфхэр нэIуасэ шъошIых, яIофшIэн, ягъэхъагъэхэр къэшъотхыхьэ. Джащ фэдэу сурэтышIым бэ къыкIухьан фаер, чIыпIабэхэм анэсынэу, ахэм ядэхагъэ зыхищэнэу щыт. ПщыпIэм уисэу сурэт ошIы зэпыткIэ къыпхэхъощтэп. Гъунапкъэхэр зэпыпчынхэ, нэмыкI лъэпкъхэр, къэралыгъохэр зэрэпсэухэрэм нэIуасэ зыфэпшIын фае. Дунаир зэрэзэхэтыр сурэтышIым ымылъэгъумэ, итворчествэ икъущтэп. СурэтышIыр ыгукIэ шъхьафитын фае.
— 2025-рэ илъэсымкIэ апэрэ дэкIыгъоу уиIагъэр Италиер ары, зэрэхъурэмкIэ.
— БлэкIыгъэ илъэсым тыгъэгъазэм и 29-м ащ сыщыIагъ, ИлъэсыкIэм сыщыпэгъокIыгъ, щылэ мазэм и 11-м нэс сыкъэтыгъ. IэкIыб къэралмэ ятарихъ къызхэщырэ архитектурэу яIэр сыдигъокIи сшIогъэшIэгъон, яэстетикэ сыгу рехьы. Тэ тикъалэхэм ащыщэу ащ фэдэу къахэзгъэщырэр Санкт-Петербург. Илъэс 500 горэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, ащ фэдэ теплъэ ащ къыштагъ. Рим, Италиер Европэм икъэралыгъуабэхэм ятарихъ лIэшIэгъу мин пчъагъэхэм ыпэу къащежьэ. АшIыгъэ архитектурэр ячIыопс дештэ, зэкIэ зэкIужьы, пстэуми эстетикэ ин ахэлъ. Альп къушъхьэхэм апэблагъэу щыт псэупIэ цIыкIухэм, нэмыц е француз къуаджэхэм — тыдэ сыдэхьагъэми, слъэгъурэр гухахъо сфэхъу.
— Къэлэ пчъагъэу къэпкIухьагъэхэм ахэхъуагъ ащыгъум.
— Ары, къэскIухьагъэр джынэс къэлэ 38-рэ хъущтыгъэмэ, джы пчъагъэр 46-м нэсыгъ: Неаполь, Амальфийскэ хыгъэхъунэхэр, Прочидэ, Позитано, Салерно, Саленто…
— «Адыгэ» ыцIэу Италием псыхъо итэу картым тет. Ар сыд къызтекIыгъэр?
— «Адиджэ» — ары укъызэреджэнэу щытыр, ау адыгэ лъапсэ ащ иIэп. Нэмыц-романыбзэхэм ар къахэкIыгъ. «Adige» зэритыр, Тренто ыкIи Верона къалэхэр тетых, Альто-Адидже зэреджэхэрэр.
Мыщ дэжьым къыхэзгъэхъон, «Адиджэм» къикIырэр мыры аIоу къыраIотылIэн ашIэрэп. Дунэе хъытыум зэритымкIэ, протокельтыбзэхэм алъапсэкIэ укъикIымэ, «адиджэ» гущыIэм «псы» мэхьанэ зэриIагъэр къыщеIо. Ежь псыхъор анахь кIыхьэу Италием итмэ ащыщ. ПсыкъэкIуапIэу зэрэщытыгъэм имызакъоу, сатыушIыным ылъэныкъокIэ ишIуагъэ къакIощтыгъ, къэлэ зэфэшъхьафхэр зэрипхыщтыгъ. Псыхъом инэпкъхэм зэпэуцухэр ащыкIощтыгъ, дзэкIолIхэр къуашъохэмкIэ ащ рыкIощтыгъэх. Джащ фэдизэу тарихъым хэщагъэ охъу зекIоу нэмыкI къэрал узихьэкIэ. Игушъхьэбаиныгъэ хигъэхъонэу ащ фэдэ шIыкIэ Айтэч къызкIыхихырэр гурыIогъуаеп.
— Сыд фэдэ бзэкIэ уадэгущыIэра IэкIыб къэралхэм зекIоу уазырыхьэкIэ?
— Бзэ зэфэшъхьафыбэ сэшIэ. Дэгъу дэдэу сэшIэх сIонэп, ау анахь агъэфедэрэ гущыIэ 700 – 800-р пшIэ зыхъукIэ, ор-сэрэу уагурыIощт. Испанием, Португалием, Италием абзэхэмкIэ сащэгущыIэ. ЕтIани, бзэ хэмытыми, искусствэр къыбгурыIонэу, интернациональнэу щыт.
— Италием уифагъэу Леонардо да Винчи исурэт тхыгъэхэм уямыплъэу хъурэпщтын. Карло Вечче, МэщбэшIэ Исхьакъ сурэтышI цIэрыIом янэ адыгэ лIэкъолIэшхэм къахэкIыгъэу зэрэщытыгъэм икъэбар шъыпкъагъэ хэлъэу къытфызэIуахыгъ. Ежь Мона Лизэ исурэт адыгэ нэпкъ-пэпкъ иIэу олъэгъуа?
— Сэлъэгъу… ГущыIэм пае, сэри бэмэ сытыркоу къашIошIы. Ау сэ убых-абэзэ лъы къабзэ скIэт. ТилIакъо Кавказ заом къыщыублагъэу зыпари хэкIухьагъэ хъугъэп. Ау къэралыгъоу узщыпсэурэм ифэмэ-бжьымэ, икультурэ къыптыримыхьан ылъэкIырэп. Ар зыфэпакIэр, IокIэ-шIыкIэр, бзэу пIулъ хъурэр — бэ зэхахьэрэр. ЕтIани Леонардо янэ исурэт игукъэкIыжьхэмкIэ ышIыгъ, а сурэтыр хьазыр шъыпкъэ охъуфэ илъэсибл фэдиз тешIагъ – ары тарихъым зэрэхэтыр. Джыри къыхэзгъэхъожьын, илъэсхэр зытешIэкIэ, сурэтыр шъоу зэрэтхыгъэми зэхъокIыныгъэхэр фэхъух, мэпкIы, нэгъыф мэхъу, нэмыкI ныбжьыкъухэр къытехьэх — ахэми мэхьанэ яI.
— О уисурэт пшIыжьынэу зэ нэмыIэми хъугъэба, Айтэч?
— Сэр-сэрэу сурэт зысшIыжьынэу хъугъэп, ау пчъагъэрэ сурэт стырашIыкIыгъ сыстудент зэхъум. Къысфэдагъ ыкIи. Зэгорэм, нахь ныбжь сиIэ хъумэ, сисурэт сшIыжьынкIи хъун, къызэрэздэхъущтым сеплъыщт. Ау зэкIэмэ анахьэу джы Iоф зыдасшIэмэ сшIоигъор Нарт эпосыр ары. Тарихъ сурэтхэр лъызгъэкIотэнхэу сыфай.
Тэу Замир.
Сурэтыр: Дыгъу Айтэч.