Илъэс 11-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, Республикэу Къырымрэ къалэу Севастопольрэ Урысые Федерацием къыхэхьажьыгъэх. Мы хъугъэ-шIэгъэшхомкIэ тарихъ зэфагъэр зыпкъ игъэуцожьыгъэ хъугъэ.

Къэралыгъо гъэпсыкIэм ылъэныкъокIэ дунэе опытэу щыIэр зэкIэ Къырым къы­зэринэкIыгъ. Республикэр президентскэ ыкIи парламентскэ шIыкIэмкIэ агъэIорышIэу, конституциер ыкIи полномочиехэр имыIэхэу уахътэ къыхэкIыгъ, лъэпкъ ыкIи социальнэ зэмызэгъыныгъэхэр къи­тэджэнхэм ищынагъо шъхьащытэу хъугъэ. Ау а пстэури Къырым щыпсэухэ­рэм къызэранэкIыным, къэралыгъом, хэбзэ къулыкъухэм лъэпкъ зэфыщытыкIэ тэрэзхэр зэдыряIэным къыфэкIуагъэх. Ащ ишIуагъэкIэ автоном республикэм социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэ ылъэкIыгъ.
— Тызызэхэхьажьыгъэм къыкIоцI Къы­рымрэ Севастопольрэ амал зэриIэкIэ нахь псынкIэу, яцыхьэ зытелъыжьэу хэхъоныгъэм игъогу техьанхэм пае Урысыем и Президент, Хэгъэгум и Правительствэ афэлъэкIыщтыр зэкIэ ашIагъ. Адыгеим мы шъолъырхэм адыриIэ зэкъот­ныгъэмрэ зэдегъэштэныгъэмрэ тырэгу­шхо. Непэ Урысые Федерацием и УIэшыгъэ КIуачIэхэм ахэтхэу Апшъэрэ Глав­нокомандующым иунашъо тетэу зидзэкIолI пшъэрылъ зэрифэшъуашэу зыгъэцакIэхэрэм, Украинэм инационалистхэм апэшIуекIорэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием илъэхъан лIыхъужъныгъэ зезыхьэхэрэм инэу тафэраз, — къы­Iуагъ КъумпIыл Мурат.
ЗэхъокIыныгъэшIухэм афэкIо
Республикэу Къырым – зыми фэмыдэ ыкIи стратегическэ мэхьанэ зиIэ шъо­лъыр­хэм ащыщ. Урысыем икультурэ Къырым чIыпIэ гъэнэфагъэ щиубытынымкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэхэм ащыщ шъолъырым хэхъоныгъэ ышIынымкIэ зыфэдэ къэмыхъужьыщт тарихъ гъогоу къыкIугъэр, щыпсэурэ лъэпкъыбэр ыкIи дин зэфэшъхьафэу щалэжьырэр. А зэ­пстэуми адакIоу, зекIо ыкIи зыгъэпсэфы­пIэ гупчэшхоу Урысыем иIэхэм Къырым ахэхьэ. Зыдэщыс чIыпIэм ыкIи ичIыопс идэхагъэ япхыгъэу мыщ зыгъэпсэфакIо, Iэзэгъу щызэрагъэгъотынэу сыдигъуи шъолъыр ыкIи къэралыгъо зэфэшъхьаф­хэм къарыкIырэ цIыфыбэ къекIуалIэ.
Къырымрэ Севастопольрэ Урысые Федерацием къызыхэхьажьыгъэхэм къыщегъэжьагъэу къэралыгъошхом ихэбзэ, иэкономикэ, ифинанс ыкIи исоциальнэ лъэныкъохэм ащыщ хъугъэх.
Инфраструктурэм ылъэныкъокIэ гъу­нап­къэу щытыгъэхэр зэпачынхэ алъэ­кIыгъ. Мэхьанэ зиIэ транспорт, энергетическэ ыкIи социальнэ псэуалъэхэр щагъэпсыгъэх.
КъэбарлъыгъэIэс амалэу «РИА-Новости» зыфиIорэм къызэритыгъэмкIэ, мы аужырэ илъэсхэм хэпшIыкIэу Къырым нахь зэтегъэпсыхьагъэ, кIэракIэ зэрэхъу­гъэр цIыфхэм къыхагъэщы. Зы­щыб­гъэпсэфынкIэ гупсэфыпIэ чIыпIэ зэрэхъу­щтым зекIуабэ зэрещалIэ. ПсэолъэшIыным ылъэныкъокIэ илъэс 11-м щашIа­гъэм фэдиз Къырым егъашIи ылъэ­гъугъэп. Европэм анахь кIыхьэу ит Кер­ченскэ лъэмыджэу ашIыгъэм ишIуагъэкIэ джы курортхэм нахь псынкIэу уанэсын олъэ­кIы. Къырым хыгъэхъунэм километри­шъэ пчъагъэ хъурэ гъогукIэхэр щагъэ­псыгъэх, гъогужъхэр щагъэцэкIэжьыгъэх.
Керчь къикIэу Севастополь екIурэ гъогушхоу «Таврида» зыфиIорэр хьазыр. Ар километрэ 250-рэ мэхъу, лъэныкъуип­лIэу урыкIошъунэу гъэпсыгъэ. Джырэ лъэхъаным диштэрэ автомагистралэу Симферополь къэзыухьэу Евпаторием екIурэм ишIын аухыгъ.
Электроэнергиер Киев къафызэпиупкIыти, шIункIым зэрэхэсыгъэхэр щыIэжьэп. Джы хыгъэхъунэм проценти 100-м шIокIэу электроэнергиер иIэ хъугъэ, ары па­кIошъ, Урысыем ичIыпIэхэу зищыкIагъэхэм къелырэмкIэ адэгуащэ. Ар зишIуагъэ хъугъэр 2024-рэ илъэсым атIупщыгъэ электростанциехэу «Таврическая» ыкIи «Балаклавская» зыфиIохэрэр ары. ТIуми акIуачIэ мегаватт 470-рэ мэхъу.
Ааужырэ илъэсиплIым къыкIоцI зэрэзэтегъэпсыхьагъэмкIэ федеральнэ медицинэ гупчэшхохэм яныкъокъун зылъэ­кIыщт сымэджэщхэр ыкIи IэзапIэхэр, еджапIэхэр ыкIи кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр, спорт площадкэхэр, хьакIэщ 60-м ехъу кIэу щашIыгъэх. Сомэ миллиард 48-рэ зыосэ проектэу пхыращыгъэм ишIуагъэкIэ зашъохэрэ псыр зэтырагъэуцон алъэ­кIыгъ.
Севастополь игугъу къэтшIымэ, Урысы­ем къызыхэхьажьыгъэм къыще­гъэжьа­гъэу псэолъи 120-м ехъу щызэтырагъэпсыхьагъ: еджапIэхэр, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр, спорт комплексхэр. Охътэ кIэкIым искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэ ыкIи гупчэу «Артекым» икъутамэу «Корсунь» щашIыгъэх. Мы уахътэм архитектурнэ проектышхо щыпхыращы — культурнэ кластерэу къэшъонымкIэ Академиер, оперэм ыкIи балетым я Театрэ, музеир зыхахьэхэрэр. Зыми фэмыдэ тарихъ-археологическэ паркэу «Херсонес Таврический» зыфиIорэр щагъэпсы.
ЕплъыкIэхэр
Къырым игъатхэ ехъулIэу общественнэ шIошIхэр зэгъэшIэгъэнхэмкIэ Урысые гупчэм (ВЦИОМ) ушэтынэу ышIыгъэхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, УФ-м къызэ­рэхэхьажьыгъэхэр тэрэзэу ыкIи игъоу процент 86-мэ алъытагъ, 2014-рэ илъэсым хэдзынхэр зыщэIэм ар процент 96-м ехъущтыгъ. УпчIэжьэгъу ашIыгъэхэм зэралъытэрэмкIэ, тарихъ шъыпкъэныгъэр зыпкъ иуцожьынымкIэ, къэралыгъом ищы­нэгъончъагъэ гъэпытэгъэнымкIэ, ялъэпкъ еплъыкIэхэр къыраIотыкIынхэмкIэ мыр лъэбэкъу тэрэз.
Къырым Урысыем зэрэхэхьажьынэу хъугъэм икъиныгъохэм, а лъэбэкъум цIыфхэм шIуагъэу къыфихьыгъэм еплъы­кIэу фыряIэр Адыгеим щыпсэурэ нэбгырэ заулэмэ къядгъэIотагъ.
Жэдэ Зуриет, политическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, Адыгэ къэралыгъо университетым тарихъым­кIэ, правэмкIэ, теориемкIэ икафедрэ ипащ:
— Урысыем щыпсэухэрэм афэдэу, сэ сшъхьэкIи, мыр мэхьанэ зиIэ хъугъэ-шIагъэу щыт. Сыда пIомэ, Урысыем иинагъэ ыкIи ыкIуачIэ Къырым хэмытэу къызшIогъэшIыгъуай.
Республикэу Къырымрэ къалэу Севастопольрэ Урысыем зыкъэзэрагъэзэжьыгъэм, зыпкъитыныгъэм ыкIи щынэгъончъагъэм зызэрэфащэигъэм Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ республикэхэм, Запорожскэ ыкIи Херсон хэкухэм ащы­псэухэрэри тикъэралыгъо къыхэхьажьынхэм къыфигъэущыгъэх.
Цэй Эдуард, АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэ игуадз, Урысыем и ЛIыхъужъ:
— Урысыем щыпсэухэрэм ягупшысэ зэрэхэлъымкIэ, Къырым ыкIи Севастополь сыдигъокIи тикъэралыгъо итарихъ ыкIи икультурэ изы Iахьэу щытых. Ахэр Урысыем къызэрэхэхьажьыгъэхэр лъэпкъ зэфэдэныгъэм ыкIи цIыфхэм языкIыныгъэ итамыгъэ хъугъэ. Анахь шэпхъэшIу­хэм адиштэрэ псэукIэ амалхэр афагъэ­псыгъэх, неущрэ мафэм яцыхьэ телъэу мэпсэух, ашIыгъэ лъэбэкъум кIэгушIух.
МэфэкI Iофтхьабзэхэр
Тарихъ мэхьанэ зиIэ хъугъэ-шIагъэм епхыгъэ мэфэкIыр шъолъыр пстэуми ащыхагъэунэфыкIы. Адыгейми илъэс къэс Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр еджапIэхэм, тхылъеджапIэхэм, культурнэ гупчэхэм ащызэхащэх.
Iэшъынэ Сусан.