Гъэтхапэм и 12-м 2025-рэ илъэсым Адыгеим и Конституцие заштагъэр илъэс 30 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм щыкIуагъ. Ащ хэлэжьагъэх АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэ илIыкIохэр, Адыгэ къэралыгъо университетым, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым яшIэныгъэлэжьхэр, къалэм иеджапIэхэм къарыкIыгъэ купхэр ыкIи ежь институтым иIофышIэхэр.

Конференциер шIуфэс псэлъэ кIэкIкIэ къызэIуихыгъ АРИГИ-м ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам. Республикэм и Конституцие заштагъэр ыкIи зылажьэрэр илъэс 30 зэрэхъугъэмкIэ ар пстэуми къафэгу­шIуагъ. Ар — акъыллэжьыгъэ IофшIа­гъэу, гупшысэу, щыIэныгъэ лъэныкъуабэмкIэ узгъэгъуазэу зэрэщытыр кIигъэтхъыгъ.
Ащ къыкIэлъыкIоу къызэхэхьагъэхэр къэгъэлъэгъонэу АР-м и Конcтитуцие штэгъэнымкIэ Iофхэр къызэрэзэкIэлъыкIуагъэхэм рагъэплъыгъэх.
Конференцием хэлажьэхэрэм шIуфэс гущыIэкIэ закъыфигъэзагъ АР-м и Къэ­ралыгъо Совет — Хасэ и Тхьаматэ игуадзэу, Урысыем и ЛIыхъужъэу Цэй Эдуард. Адыгеим и Конституцие заштагъэр илъэс 30 зэрэхъугъэмкIэ ар къа­фэгушIуагъ.
ЩыIэкIэ-псэукIэр нахьышIу зышIырэ Конституциер шъыпкъэгъэ-нэфагъэ хэлъэу, Адыгеим ицIыф гъэсагъэхэм зэрэзэрагъэфагъэр, фэсакъхэу, хэти игупшысэ ызыжьызэ кIигъэтхъыгъ. Шъо­лъырым ифитыныгъэхэр, ишIоигъоны­гъэу ылэжьыщтхэр зыщыгъэунэфыгъэхэ документ шъхьаIэр Адыгеим ыгъотыгъ.

Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым ишIэныгъэлэжьэу, доцентэу Е.М. Курбановар республикэм щыпсэухэрэм яшIоигъоныгъэ пстэури зэшIохыгъэнымкIэ, ыпэкIэ плъэнхэмкIэ ыкIи лъыкIотэнхэмкIэ IэубытыпIэ инэу щыт Конституциер республикэм зигъотыгъэр ыкIи зылажьэрэр илъэс 30 зэрэхъугъэмкIэ ыгу къыдеIэу къафэгушIуагъ, шъолъырым тапэкIи щыIэкIэшIурэ мамырныгъэрэкIэ къы­фэлъэIуагъ.
Ещэжьэгъэ гуп­шы­сэр лъигъэкIотагъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, доцентэу, институтым тарихъымкIэ иотдел ипащэу Ацумыжъ Казбек. «АР-м и Конституцие илъэс 30 хъугъэ. Адыгэ лъэпкъым иапэрэ зэфэс ыкIи Адыгеим икъэралыгъо лъапсэ уцунымкIэ ащ ишIуагъэу къэкIуагъэр» зыфиIорэ гущыIэр къышIыгъ. Ежь ышъхьэкIэ зыхэлэжьагъэу, зыхэтыгъэ тарихъ уахътэр ыкIи респуб­ликэм и Конституцие зэрифэшъуашэу гъэпсыгъэнымкIэ ыкIи штэгъэнымкIэ Iофышхоу алэжьыгъэр щысэхэмкIэ къы­риIотыкIыгъ. ТеурыкIуагъэу щымытэу, зыр зым кIэдэIукIэу, уасэ зиIэу, уапэкIэ узыщэщт тхылъ шъхьаIэр Iахь пчъагъэу зэхэтэу гъэтхапэм и 15-м 1995-рэ илъэ­сым аштагъ.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, институтым бзэшIэныгъэм­кIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Бырсыр Батырбый гущыIэу «АР-м и Конституцие имэхьан амалыкIэхэр ыкIи шIэныгъакIэхэр республикэм игъэсэныгъэ системэ егъэгъотыгъэнхэр» зыфиIорэ къиIотыкIыныр къышIыгъ. Октябрэ революцием, совет хабзэм яхьатыркIэ адыгэхэм шъхьафит щыIэкIэ-псэукIакIэр зэрагъотыгъэр, а пстэуми анахь мэхьанэ зиIэу щыт лъэныкъоу — гъэсэныгъэ-шIэныгъэр лъэпкъымкIэ шIуагъэ къытэу гъэпсыгъэ зэрэхъугъэр Б. Бырсырым щысэхэмкIэ къыриIотыкIыгъ. Илъэс 60-м къыкIоцI адыгэхэр автономиеу щыIагъэх, зэралъэкIэу, нэмыкI лъэпкъхэм афэдэхэу, лъыкIотагъэх ыкIи ежь лъэпкъым иеу зэкIэ щыIакIэр зэрагъэпсыщтым егупшысагъэх, республикэ зэрэхъущтхэм яшъып­къэу дэлэжьагъэх. Шъыпкъэ, республикэр бгъэпсыныр аукъодыягъэп, ау узэкъотэу, узэдэлажьэмэ, къыбдэмыхъуни, зэшIомыхыни щыIэп. АР-р щыIэ зэхъум, 1991-рэ илъэсым къыщыкIэдзагъэу, республикэмкIэ анахь мэхьанэ зиIэ Конституцием иIоф, ар штэгъэным, ыуж ихьагъэх, Ар къызэрыкIуагъэп, зэнэкъо­къу-зэшIуанэ горэхэри яIагъэх, ау акъыл чаныр, Iушыгъэр ыкIыIу ашIыгъ, шъыпкъагъэм, зэдегъэштэгъэным къы­фэкIуагъэх. Гъэтхапэм и 15-м 1995-рэ илъэсым АР-м и Конституцие аштагъ. Ар лъэбэкъу ин къодыя­гъэп, лъэпкъымкIэ ыкIи цIыфхэмкIэ мэфэкI лъэпIагъ. АР-м хэпшIыкIэу псынкIэу зиштагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым ыкIи Адыгэ кIэ­лэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэм республикэр зыфэныкъо кадрэхэр гъэхьазырыгъэнхэмкIэ Iофышхо зэшIуа­хыгъ, непи зэшIуахы.

«Республикэм фэсакъэу игъогу занкIэ зэрэпхырищыщтым Адыгеим иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан, АР-м и Правительствэ, АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэ, нэмыкI къэралыгъо къулыкъухэм лъэшэу анаIэ тетыгъ. Ягухэлъ ини лъыкIэхьагъэхэу, зэфэгъэ-тынчыгъэ щыIакIэр адыгэ чIыгум щылъэкIуа­тэ; хэти – ЛIышъхьэхэми – ТхьакIущынэ Аслъани, непэ тапэ итэу тызлъызыщэу КъумпIыл Мурати, къэралыгъо хабзэм иIофышIэхэми, народми зэфэдэу, къэралыгъо гъэпсыкIэ щыIакIэу тиIэ хъугъэр, республикэр аухъумэ, зэгурыIохэу щызэдэлажьэх», — къы­Iуагъ Батырбый.
КъэралыгъомкIэ анахь уасэ зиIэ Конституцием ышъхьэ пэпчъ осэшIу иIэу зэрэгъэпсыгъэр къэгущыIагъэхэм кIагъэт­хъыгъ. АщкIэ игупшысэ Саид Мусхаджиевым къыриIотыкIыгъ. Ар тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидат, доцент, МКъТУ-м дипломатиемкIэ илъэпкъ Гупчэ ипащ.
ТарихъымкIэ Адыгэ къэралыгъо университетым щезыгъэджагъэу, тарихълэ­жьэу Хъуажъ Руслъан еплъыкIэу иIагъэ­хэм ар къатегущыIагъ. ШIэныгъэлэжьэу Хъуажъ Руслъан ихьатыркIэ, нахьыкIэхэм нахьыжъхэр агъэлъапIэхэу ыкIи на­хьыжъ-нахьыкIэ зэфыщытыкIэр зэхэугуфыкIыгъэу ашIэу пIугъэнхэр, анахь мэхьанэ зиIэ лъэпкъ шэн-хабзэр, Конституцием хэгъэ­хьэ­гъэныр ищыкIагъэу ылъы­ти къызэрахилъхьа­гъэр, ар цIыфыкIэм ыкIи лъэпкъым икъызэтегъэнэн­кIэ мэхьанэшхо зыхэлъ гуп­шысэу зэрэщытыр хигъэ­унэфыкIыгъ. АР-м и Конституцие цIыфыбэм агурэ апсэрэ зыхэлъ лэжьыгъэу зэрэщытыр кIигъэтхъыгъ.
Республикэм и Конституцие зыщыIэр, зылажьэрэр илъэс 30 хъугъэ. ТигушIуагъо нахьыбэу, къиным тщи­ухьэу, тиогу мамырэу тыщыIэнэу, тыпсаунэу Тхьэм ешI.
АР-м и Конституцие илъэпIагъэ кIагъэтхъэу къэгущыIагъэх гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым философиемрэ социологиемрэкIэ иотдел инаучнэ IофышIэу Шъаукъо Асфар, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, тарихъымкIэ отделым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Пэнэшъу Аскэр, институтым бзэмкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Тэу Нуриет, нэмыкIхэри. Конституциер —цIыфхэм яакъыл зэхэлъ лэжьыгъ, гъо­зэпIэ ин. ТишIэныгъи, тиамали, тимуради зэдиштэу, тапэкIэ дахэу тылъыкIотэнэу, гъэхъэгъэшIухэр тшIынхэу тэлъаIо.
Мамырыкъо
Нуриет.
Сурэтхэр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.