Урысыем иуголовнэ-гъэцэкIэкIо къулыкъу и Мафэ ипэгъокIэу гущыIэгъу тыфэхъугъ мы къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэу, хэгъэгу кIоцI къулыкъум иподполковникэу Мерген Тубитовым.

— БлэкIыгъэ илъэсым къулыкъум иIофшIэн изэфэхьысыжьхэмкIэ тизэдэгущыIэгъу тыублэн.
— 2024-рэ илъэсым хэбзэ рэхьатныгъэр гъэпытэгъэным, хьапсым чIэсхэм псэукIэ амалэу яIэр нахьышIу шIыгъэным, ахэм яхэбзэ фитыныгъэхэр ыкIи яшIоигъоныгъэхэр къэухъумэгъэнхэм, бзэджэшIагъэхэр къэмыгъэхъугъэнхэм алъэныкъокIэ зэхэщэн-пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр гъэIорышIапIэм зэрихьагъэх. Ахэм яшIуагъэкIэ, хьапсхэм хабзэм пэшIуекIорэ цIыфыбэ зыхэщэгъэ зекIуакIэхэр ащызэрахьагъэхэп, зыпкъитыныгъэ ахэлъыгъ. Анахьэу тынаIэ зытедгъэтыгъэр хьэпсэдэсхэм кIамытхъужьынымкIэ пIуныгъэ IофшIэн адызехьэгъэныр, хьапсым щыбгъэфедэ мыхъущт пкъыгъохэр учреждениехэм къадамыхьанхэмкIэ уплъэкIун Iофтхьабзэхэр зэхэщэгъэнхэр ары.
— Мерген, сыд фэдэ учреждениеха мы къулыкъум хахьэхэрэр?
— Урысыем иуголовнэ-гъэцэкIэкIо къулыкъу и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм пхъэшагъэ хэлъэу зыщагъэпщынэхэрэ хьапситIу ыкIи хьапс поселениеу 2 хэхьэ. Джащ фэдэу следственнэ изолятор тиI, бзэджэшIагъэ зэрихьагъэу зэгуцафэхэрэр ащ чIэсых. Ащ нэмыкIэу, илъэсиблыкIэ узэкIэIэбэжьмэ, хьапс зытелъхэр гъогу тэрэз тегъэуцожьыгъэнхэм ыкIи щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэм фэIорышIэрэ Гупчэ Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъ, агъэ­мысагъэхэу шIокI зимыIэ егъэзыгъэ Iоф­шIэн зытыралъхьагъэхэр, следственнэ комитетым ыгъэмысагъэхэр мыщ чIэсых.
— Мы уахътэм пшъэдэкIыжьэу арагъэхьыхэрэм ахагъэхьагъ шIокI зимыIэ егъэзыгъэ IофшIэнхэр. ЗиIоф аIуагъэхэр пшъэдэкIыжь зыщарагъэхьырэ хэ­ушъхьа­фыкIыгъэ гупчэхэм адэсых. Ащ фэдэ гупчэ 2017-рэ илъэсым Мыекъуа­пэ къыщызэIуахыгъ. Мыщ фэдэхэр тапэкIи республикэм щагъэпсыщтха?
— УФ-м и Президентэу Владимир Путиным игущыIэкIэ джэуап къесты сшIоигъу: «УФ-м исубъектхэмрэ предпринимательскэ сообществэмрэ зэгъусэхэу зыщагъэпщынэхэрэ гупчэхэм ягъэпсынкIэ IофшIэныр лъыгъэкIотэгъэн фае». Федеральнэ ыкIи республикэ хэбзэ къулыкъу­шIэхэр анахьэу зылъыплъэхэрэ Iофыгъо­хэм ар ащыщ. 2023-рэ илъэсым Джэджэ районым ит щэ заводым ипсэуалъэ зыдэт чIыпIэм пшъэдэкIыжь зыщарагъэ­хьырэ гупчэ щагъэпсыгъ, ащ адыгэ къуае къыщашIы. Псэуалъэр къатитIоу зэтет, чIэхьэпIэ шъхьаф иI, дежурнэ къулыкъум ипост, шхапIэр, зыщычъыехэрэр хэтых.
Нафэу зэрэщытымкIэ, АР-м ипащэхэмрэ гъэIорышIапIэмрэ зэгъусэхэу бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэр гъогу занкIэ тегъэуцожьыгъэнхэмкIэ Урысыем и Президент пшъэрылъэу къафигъэуцугъэр дэх имыIэу агъэцакIэ. Агъэмысагъэхэм пшъэ­дэкIыжь ахьызэ Iоф ашIэ ыкIи ащ тефэрэ ахъщэр къараты. ЛэжьапкIэу къагъэхъагъэр зэрарэу къэралыгъом рагъэшIыгъэм пэIуагъэхьажьы. Къэралыгъом и Пащэ пшъэрылъэу къыгъэуцугъэр тиреспубликэ икъоу щыгъэцэкIагъэ хъугъэ.
— Хьапсым дэсхэм мобильнэ телефонхэр агъэфедэхэ хъущтэп. Телефоныр гъэбылъыгъэкIэ хьапсым дахьагъэу хъугъэ-шIагъэхэр щыIэха? Ащ фэдэхэм пшъэдэкIыжьэу арагъэхьырэр сыд фэда?
— Бгъэфедэ мыхъущт пкъыгъохэр хьапсым дамыхьанхэм ренэу тылъэплъэ. 2024-рэ илъэсым мобильнэ телефоныр хьапсым гъэбылъыгъэкIэ дэзыхьэхэрэм апае хьыкумым тазырэу сомэ мин 25-рэ ыгъэнэфагъ. АщкIэ щысэхэр къэтхьын. Агъэмысагъэм Iоф къыдэзышIэщтыгъэ хъулъфыгъитIоу илъэс 29-рэ ыкIи 39-рэ зыныбжьыхэм охътэ гъэнэфагъэкIэ ыгъэ­федэн ылъэкIынэу хьапсым чIэсым теле­фоныр гъэбылъыгъэкIэ IэкIагъэхьагъ. Лъып­лъэнымкIэ къулыкъушIэхэм мы хъу­гъэ-шIагъэр псынкIэу къыхагъэщыгъ ыкIи материалыр хьыкумым фагъэхьыгъ. Хьыкумым иунашъокIэ тIуми административнэ пшъэдэкIыжь атыралъхьагъ ыкIи тазырэу сомэ мин 25-рэ зырыз арагъэтыгъ.
УФ-м и Уголовнэ кодекс ия 92-рэ статья къызэрэщиIорэмкIэ, хьапсым чIэс­хэр телефонымкIэ гущыIэн алъэкIынэу мафэ къэс такъикъ 15 къараты. Адыгеим щыIэ хьапсхэм зэкIэми таксофонхэр ачIэтых, ар къызфагъэфедэзэ яIахьылхэм адэгущыIэнхэ алъэкIыщт. Телефон зэдэгущыIэгъум тефэрэ ахъщэр ежь хьапсчIэ­сым е иIахьылхэм аты.
— ГумэкIыгъоу щыIэхэм ащыщ наркотик зыхэлъхэр хьапсым зэрэда­хьэ­хэрэр. Хэбзэнчъэу наркотикыр къызэрэрагъэкIокIыгъэм епхыгъэу хьапсым дэсхэм япчъагъэ зэрэбэр къызыдэплъы­тэкIэ, Адыгеим мы лъэныкъомкIэ Iофым сыд изытетыр?
— ХэбзэухъумэкIо къулыкъухэмрэ тэрырэ тызэгъусэу зетхьэгъэ Iофтхьабзэм ишIуагъэкIэ 2024-рэ илъэсым наркотик зыхэлъ веществохэр хьапсым дахьан мурад яIэу хъугъэ-шIэгъэ заулэ къыхэдгъэщыгъ. Джыри гъэзетеджэхэм зафэзгъазэ сшIоигъу, наркотик зыхэлъ веществохэр хэбзэнчъэу къезыгъэкIокIыхэрэм ыкIи IузыгъэкIыхэрэм, ахэр яхатэхэм къащызыгъэкIыхэрэм илъэс 20-м нэсэу хьапс атыралъхьанэу УФ-м и Уголовнэ кодекс къыщеIо. Ащ нэмыкIэу сомэ миллионым нэс тазыр арагъэтынэу унашъом итхагъ.
— Хьапсхэм ащыщхэм продукцием икъыдэгъэкIын епхыгъэу IофшIапIэхэр къызэрэщызэIуахыгъэм тыщыгъуаз. Мы мафэхэм ахэм яIофшIэн сыдэущтэу зэхэщагъэ хъура?
— 2024-рэ илъэсым ГъэIорышIапIэм иучреждениехэм ащыщхэм продукцие лъэпкъыкIэхэм якъыдэгъэкIын хагъэ­хъуагъ. ГъэIорышIапIэм иматериальнэ-техническэ зытет нахьышIу хъуным, колониехэм къа­щадагъэкIырэм хэгъэхъогъэным, ашъхьэ аIыгъыжьыным пылъых. Ащ пае зэшIуа­хырэри макIэп, сомэ мил­лион 73-м ехъу зыосэ продукцие блэкIыгъэ илъэсым къыдэдгъэкIыгъ. Зыщагъэпщы­нэхэрэ учреждениехэм къыдагъэкIырэм зэрэхагъа­хъорэм ишIуагъэкIэ къэралыгъо бюдже- тым ыпшъэ илъыр нахь макIэ мэхъу, хьапсым иIофхэр зыпкъ итых, ащ чIэсхэм сэнэхьат тедзэхэр зэрагъэгъоты ыкIи хьыкумым къафилъэгъугъэ даор апщыныжьын амал яI.
— Продукциер къызщыдагъэкIырэ IофшIапIэм ущылэжьэным фэшI ащ уфеджагъэу ущытын фае…
— Хьэпсэдэсхэм гъэсэныгъэ зэрагъэ­гъотыным фытегъэпсыхьэгъэ училищхэм Iоф ашIэ, ахэр сэнэхьат зэфэшъхьафхэм ателъытагъ. Сэнэхьат тедзэхэм хьапсым щафырагъаджэх. Ахэм Iоф зэрарагъа­шIэрэм имызакъоу, атыралъхьэгъэ пIа­лъэр аухэу мыщ дэкIыжьхэмэ ашъхьэ аIыгъы­жьынымкIэ сэнэхьатэу зэрагъэгъотыгъэм ишIуагъэ къызэрякIыжьыщтым щэч хэ­лъэп. Илъэс къэс нэбгырэ пчъагъэ училищхэм къычIагъэкIы, гъучIгъэжъэным, машинэшIыжьыным, пхъэшIэным, пщэрыхьаным, дэн­бзэным, нэмыкIыбэми афырагъаджэх. АщкIэ училищхэм материальнэу язытет уигъэрэзэнэу щыт.
— Хьапсхэр — зыщагъэпщынэхэрэ чIыпIэ къодыеп. Ащ чIэфагъэхэр гъогу занкIэ техьажьынхэмкIэ пIуныгъэ Iоф­шIэным мэхьанэшхо иI. Мы лъэныкъом сыдэущтэу шъунаIэ тежъугъэтыра?
— Ары, пIуныгъэ, социальнэ ыкIи психологическэ IофшIэнэу ахэм адызетхьэрэм ишIогъэшхо къэкIо. Ренэу культурнэ ыкIи спорт Iофтхьабзэхэр афызэхэтэщэх, а IофшIэным къыхэтэгъэлажьэх дин ыкIи общественнэ организациехэм ялIыкIохэр, спортсменхэр, артистхэр. ГущыIэм пае, 2024-рэ илъэсым гъэIорышIапIэм иучреждениехэу N 1-м ыкIи N 2-м Адыгеим иансамблэу «Ошъутенэр», Камернэ музыкальнэ салоныр, культурэмкIэ районхэм ащыIэ коллективхэр ащыIагъэх. Ащ нэмыкIэу, динлэжь организациехэм ялIыкIохэр къетэгъэблагъэх. Учреждение пэпчъ тхьэлъэIупIэ унэ хэт.
— Хьапсым къыдэкIыжьыгъэхэу щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцуагъэ­хэм социальнэ IэпыIэгъу афэхъугъэным фэIорышIэрэ унашъоу «Пробация» зыфиIорэм гъэрекIо къыщыублагъэу Iоф ешIэ. АдыгеимкIэ мы программэм игъэцэкIэн сыдэущтэу зэхэщагъэ хъура?
— Мы къулыкъум исубъектхэм, ыпэкIэ зэрэщытыгъэм фэдэу, уголовнэ-гъэцэкIэкIо системэм имызакъоу, гъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъур, цIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр языгъэгъотырэ къулыкъур, джащ фэдэу социальнэ ыкIи медицинэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ учреждениехэр хэхьагъэх. УнэшъуакIэм игъэцэкIэн мэхьанэшхо раты, сыда пIомэ зэ хэукъуагъэхэм, хьапсым къычIэкIыжьыгъэхэм IэпыIэгъу ящыкIа­гъэу макIэп къызэрэхэкIырэр. Ахэм икIэрыкIэу бзэджэшIагъэ зэрамыхьанымкIэ, щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэмкIэ, гъогу тэрэз тегъэуцожьыгъэнхэмкIэ мы къулыкъур амалышIоу щыт.
— Урысыем иуголовнэ-гъэцэкIэкIо къулыкъу и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм къыткIэхъухьэхэрэм я Хэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэм ыкIи ветеранхэм Iоф адэшIэгъэным сыд фэдэ мэхьана ритырэр?
— НыбжьыкIэхэр патриотэу пIугъэнхэр гъэIорышIапIэм инэплъэгъу ригъэкIырэп. Уголовнэ-гъэцэкIэкIо системэм икъулыкъушIэхэм «лIыхъужъым идесэхэр» кIэлэеджакIохэм ыкIи апшъэрэ еджапIэхэм ястудентхэм афызэхещэх.
ГъэрекIо шышъхьэIум Iофтхьабзэу «Падали, но поднимались» зыфиIорэр редгъэкIокIыгъ. СССР-м и НКВД ипограничнэ полкэу NN 23-м, 33-м ядзэкIолIхэу заом хэкIодагъэхэм яшIэжь ар фэгъэхьыгъагъ. Ащ нэмыкIэу дзэ-патриотическэ клубэу «Вертикалым» епхыгъэ отделэу «Кондор» зыфиIорэм иофицерхэр спорт ыкIи дзэ-патриотическэ зэнэкъокъухэм мызэу, мытIоу текIоныгъэ къащыдахы. Клубым къычIэкIыгъэхэм ащыщхэр УФ-м зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ, Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ, нэмыкI къулыкъухэм яапшъэ­рэ еджапIэхэм якурсантых.
ЕджапIэр къэзыухырэ ныбжьыкIэхэр Урысыем иуголовнэ-гъэцэкIэкIо къулыкъу иапшъэрэ еджапIэ, правэмкIэ ыкIи гъэIорышIэнымкIэ Академиеу Рязань дэтым, Владимирскэ ыкIи Воронежскэ хэкухэм яведомственнэ институтхэм ачIэхьанхэу, джащ фэдэу Адыгеим щыщхэу дзэм къи­кIыжьыгъэхэр къулыкъум Iоф щашIэнэу етэгъэблагъэх.
ТимэфэкIкIэ гъэIорышIапIэм икъулыкъушIэхэм ыкIи иветеранхэм сафэгушIо. Щытхъу хэлъэу къулыкъур зэрахьырэм фэшI сирэзэныгъэ гущыIэхэр афэсэгъазэ. Тикъулыкъу къиными, къэралыгъом ищыкIагъэу щыт, арышъ, пшъэрылъэу къытфагъэуцугъэр дэх имыIэу тэгъэцакIэ.
КIарэ Фатим.
Сурэтыр: ГъэIорышIапIэм ихъарзынэщ.