Гъэтхапэм и 5-м АР-м и Лъэпкъ музей ихьакIэщ проектэу «Джэ­ныкъо машIу» зыфиIорэм изы Iахьэу «Зы лIакъом илъэгъо нэф» щыкIуагъ.

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм Iэнэ хъураер зэхищагъ. Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, институтым IорIуатэхэмкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу, шIэ­ныгъэлэжь-фольклористэу, об­щественнэ IофышIэу, мифологэу, нартоведэу, тхакIоу, усакIоу, журналистэу Къуекъо Асфар проектым кIэщакIо фэхъугъ.
— «Джэныкъо машIу» зыфиIорэ проектыр зызэхэтща­гъэм щыублагъэу IофшIэнышхо редгъэкIокIыгъ. тинахьыжъхэу Хьа­дэ­гъэлIэ Аскэр, Шъхьэлэхъо Абу, Тхьаркъохъо Юныс, Шыу Щэбан къытфагъэнэгъэ дышъэ кIэ­ным илъагъо тытетэу тэлажьэ. ЛIэужыкIэм кIэзыгъэ имыIэу лIэ­къо къэбархэр едгъэшIэным тыпылъ.
Адыгэхэр бэу дунаим щитэ­къухьагъэх, ау яхэбзэ дахэкIэ тыдэ щыIэхэми къахэщых. ЛIыкIэкIыкъо, Къуекъо, Цуекъо, Джэ­джыкъо лIакъомэ ятарихъ тинепэрэ Iэнэ хъурае фэгъэ­хьыгъ, — къыIуагъ Къуекъо Асфар.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ инсти­тутым ишIэныгъэлэжьэу Нэ­гэ­рэкъо Казбек «ЛIэуж гъэшIэ­гъон» зыфиIорэ IофшIэным игъэкIотыгъэу къытегущыIагъ.
Джыракъыерэ Еджэркъуаерэ зытекIыгъэхэ зэшитIум якъэбар шIэныгъэлэжь ныбжьыкIэр лъы­хъугъ. Ау ахэр къэбархэм къахафэщтыгъэхэп. Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьымэ ГУАРИ-м ихъар­зынэщ Еджэркъуае щыщ Ажыгъойкъо Даутэ къыIотэжьэу къыщыхэдгъэщыгъэ тхыгъэмкIэ чылэхэр зыгъэпсыгъэхэ Еджэ­рыкъурэ Джыракърэ ЛIыкIэкIыкъо лIакъом щыщыгъэх.

Джыракъые игупчэ къэхалъэ ыгузэгу джырэ шIыкIэм фэмыдэу мыжъосын горэ ит. Арап хьарыфкIэ хэутыгъэу тхыпхъэхэр тетых. Къэхалъэм къы­госэу псэущтыгъэ Нэгэрэкъо Рамзин зэрэхигъэунэфыкIыгъэм­кIэ, джы­ракъыехэм ижъыкIэ мыжъо­сыным осэшхо фашIыщтыгъ, ащ ишыхьатэу чылэр тыдрэ чIыпIэ кощыгъэми къыздыращэкIы­щтыгъ, зыдэтIысырэ чIыпIэми ар щагъэуцужьыщтыгъ.
— Илъэс пчъагъэм чылэдэсхэр зыгъэгумэкIыщтыгъэу мы­жъосыным тетхагъэм мэхьанэу иIэр зэхэфыгъэ хъугъэ. Мары ащ укъы­зэреджэщтыр: «Тэрэзэу къеплъ мы мыжъосыным, ­Акъыл уиIэмэ умычъый, Уиакъыл ­пшъхьэ игъэлъ, Шъхьафитэу сэри къэскIухьащтыгъ, Еплъ джы сшъхьэ къырыкIуагъэм, Нэужым ятIэ сыхъужьыгъ, Мыжъо къытырагъэуцуагъ сашъхьагъ. … джыкъо Мыхьамодэ ыкъо ­Хъусен-­бей, Емынэ узым илIыкIыгъ. Ащ ыпсэ паекIэ «фатихьа» шъутедж. 1233-рэ илъэс (хьиджрэмкIэ) — (1818-рэ ­илъэс)». Мыжъосыным тетха­гъэр зэдзэкIыгъэ зыхъурэм пстэури нафэ къэхъуным тыщыгугъыгъ, ау зэрэтIоу хъугъэп. Ащ къыпыкIыгъэ Iофыгъохэр къежьэ-
гъэ къодыеу къычIэкIыгъ, — къыIотагъ Нэгэрэкъо Казбек.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым IорIуатэмкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу Нэхэе Саидэ Джэджыкъопщым ехьылIэгъэ къэбар гъэшIэгъон Iэнэ хъураем къыщиIотагъ.
— Джэджэхьаблэ ыцIэр Джэ­джыкъопщым къытекIыгъ. Къэбарыжъхэм къызэраIуатэрэмкIэ, апэрэу Джэджыкъопщым унэгъо заулэ кIыгъоу Азыпэ дэжь щыпсэущтыгъэхэу ары. Азып зыфаIорэр Ленинэхьаблэ уикIэу къутырэу Городскоим укIо зы­хъукIэ щыIэ чIыпIэр ары.
ЧIыгур къязытыгъагъэр Джэ­джыкъопщым ышэу Къунчыкъо­къопщыр ары. Мыхэр зэшыгъэх.
Ау а чIыпIэр джэджэхьаблэ­хэм рэхьатыпIэ афэхъугъэп, нэмыкI чIыпIэ тIысынхэу хъугъэ. Нэужым ящэнэрэу кощыхи «Гощсэхъу иIуашъхь» зыфаIощтыгъэм тетIысхьэгъагъэх. Ау а чIыпIэри къоджэдэсхэм мафэ афэхъугъэп. Ренэу къатебанэхэу зэхъум, джыри зэ зыкъаIэти непэ чылэр зыдэщыс чIыпIэм къэкIожьыгъагъэх. А лъэхъаным Джэджыкъопщым унэгъуибл кIыгъугъ: Джанхъотхэр, Мыгу­хэр, ХъутIыжъхэр, Хьэшъхьаныкъо­хэр, ХьэкIакохэр, Лъащэкъохэр, Мэкъуаохэр, — къыIотагъ Нэхэе Саидэ.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым фольклорымкIэ иотдел ипащэу Цуекъо Нэфсэт Цуекъо лIакъом ышъхьэ къырыкIуагъэр Iэнэ хъураем къыщиIотагъ. Лъэпкъым итарихъ изэгъэшIэн илъэсыбэ хъугъэу пылъ къэбар гъэшIэгъон­хэм ягугъу къышIыгъ.
Институтым ишIэныгъэлэжь ныбжьыкIэу Барцо Рустам проектым хэлэжьагъ, лIэкъо лъэ­ужхэр ыфыхэзэ, лIэкъо чъыгымкIэ гъэзагъэу Iофышхоу ышIэрэм Iэнэ хъураем къекIолIагъэхэр щигъэгъозагъэх.
Адыгэхэм алъэкъуацIэхэр зэ­кIэ е лIыцIагъэх, е шъхьадж зыфэкъулаим къыхэкIыгъэх. ЛIакъо пэпчъ тарихъ гъэнэфагъэ иI. Лъэпкъым ицIыфышъхьэ пэпчъ а тарихъыр къагъэпсы. ЛIэужыкIэм къыфэнэщт дышъэ кIэным шIэныгъэлэжьхэр мы­пшъы­жьэу дэлажьэх.
Лъэпшъыкъо
Фатим.