Адыгеим итарихъ анахь чIыпIэ ин щызыубытырэ хъугъэ- шIагъэхэм ащыщ Конституцие иIэ зэрэхъугъэр. Хэбзэгъэуцугъэ ШъхьаIэр 1995-рэ илъэсым игъэтхапэ и 10-м аштагъ.

Адыгеир ащ къекIолIэным ыпэкIэ автономие иIэным фэзыщэгъэ гъогу кIыхьэ къы­кIугъ. А статусыр иIэным 1922-рэ илъэсыр ары РСФСР-м и Лъэпкъхэм якомиссариат апэ зыхэплъэгъагъэр. А илъэс дэдэм ибэдзэогъу мазэ и 27-м ВЦИК-м и Президиум зэхэсыгъоу иIагъэм Адыгэ автоном хэку щыIэным фэгъэхьыгъэ унашъор щаштэгъагъ.
1924-рэ илъэсым нэс ар Кубано-Черноморскэ краим хахьэщтыгъ, нэужым, 1934-м нэс, Темыр Кавказ, Азово-Черноморскэ крайхэм ащыщыгъ, 1991-м нэс Краснодар краим хахьэщтыгъ. А илъэсым ибэдзэогъу мазэ и 3-м РСФСР-м и Апшъэрэ Совет зэхэсыгъоу иIагъэм Адыгэ автоном хэкур Советскэ Социалистическэ Адыгэ Республикэ щашIыжьыгъ, нэужым Адыгэ Республикэ хъугъэ.
Ащ ыуж Советскэ Социалистическэ Адыгэ Респуб­ликэм и Апшъэрэ Совет зэхащагъ. 1992-рэ илъэсым игъэтхапэ и 17-м ащ апэрэ зэхэсыгъоу иIагъэм Советым хэтыщтхэр, комитетэу иIэщтхэр, ипэщэщтхэр щагъэнэфагъэх, Апшъэрэ хьыкумыр, Апшъэрэ арбитражнэ хьыкумыр агъэпсыгъэх, ахэм япэщэщтхэр, ягодзэщтхэр щыхадзыгъэх.

А мэзэ дэдэм и 24-м Адыгеим икъэралыгъо тамыгъэрэ ибыракърэ къыхахыгъэх, и 25-м гимнымрэ ахэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэхэмрэ аштагъэх. Къэралыгъо тамыгъэр зыфэдэщтыр сурэтышIэу Мэрэтыкъо Долэт къэзыугупшысыгъэр, гимным игущыIэхэр тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ, орэдышъор композиторэу Тхьабысымэ Умар атхыгъэх.
Ахэм ауж Конституцием ипроект фежьагъэх. 1994-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ и 19-м Законихъухьэ ЗэIукIэр ащ хаплъи, игъоу ылъытагъ ыкIи цIыфхэм яшIошIхэр къыраIотыкIынхэ фаеу зэдаштагъ.
ПсэупIэ пэпчъ зэхахьэхэр, зэIукIэхэр ащызэхащэхэзэ зытегущыIэхэм, игъоу алъэгъурэ Iофыгъо минитIум ехъу къыхалъхьэгъагъ. Ахэм къапкъырыкIыхэзэ гъэтэрэзыжьын 50-м ехъу фашIыгъэу ЗэIукIэм изэхэсыгъо еджэгъуищырэ щыхаплъэхи аштэгъагъ.
Хэбзэгъэуцугъэ ШъхьаIэр щыIэ зэрэхъугъэр АдыгеимкIи, ащ щыпсэурэ цIыф лъэпкъхэмкIи мэхьанэшхо зиIэ тарихъ хъугъэ-шIагъэу щыт. Урысые Федерацием инэмыкI шъолъырхэм яфитыныгъэхэм афэдэхэр тиреспубликэ иIэ зэрэхъугъэр ащ къыгъэшъыпкъэжьыгъ, къэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм гъэпсыкIэу яIэщтыр къыгъэнэфагъ, социальнэ-экономикэ зэхъокIыныгъэ инхэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэнхэу амал къытыгъ.
Конституцием ишIуагъэкIэ Адыгеим ыпашъхьэ пшъэ­рылъэу итхэр зэшIуехых, щыIэныгъэм илъэныкъо пстэумэ гъэхъагъэхэр ащешIы.
— Адыгеим и Конституцие республикэм къыкIугъэ гъогум опытэу щиугъоигъэр, игъэхъагъэхэр къегъэлъа­гъох, тапэкIэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэм фэшI зэрыкIощтыр къегъэнафэ. Уахътэ зытешIагъэ уж Хэбзэгъэуцугъэ ШъхьаIэр профессионализмэгъэ ин хэлъэу зэрэзэхагъэуцуагъэр теубытагъэу къэпIон плъэ­кIыщт. Ащ истатьяхэм, ишапхъэхэм непэ къызнэсы­гъэм Iоф ашIэ. ЩыIэныгъэр зы чIыпIэ итэп, общественнэ, политическэ ыкIи экономическэ зэхъокIыныгъэ­хэр фэхъух, ащ дакIоу республикэм и Конституции мэкIэжьы.
Къэралыгъо пэпчъ и Конституцие итамыгъэ шъхьаIэу щыт. Арышъ, ащ лъытэныгъэ фэпшIымэ, уихэгъэгу олъытэ, о зыолъытэжьы. Парламентым идепутатхэм ацIэкIэ Адыгэ Рес­публикэм и Конституцие заштагъэр илъэс 30 зэрэхъурэм фэшI сышъуфэгушIо! Адыгеим имызакъоу, Урысыем зэрэщытэу иобщественнэ-политическэ хъу­гъэ-шIэгъэ инэу ар щыт, — къы­Iуагъ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэм шъолъырым и Хэбзэгъэуцугъэ ШъхьаIэ и Мафэ ипэгъокIэу.
ХЪУТ Нэфсэт.