Къэралыгъо программэу «Тилъэпкъэгъухэу IэкIыб къэралыгъохэм ащыпсэухэрэр ежьхэм яшIоигъоныгъэкIэ Адыгэ Республикэм къэкощыжьынхэмкIэ IэпыIэгъу афэхъугъэныр» зыфиIорэр пхырыщыгъэным иIофыгъохэм афэгъэзэгъэ межведомственнэ комиссием зэхэсыгъо иIагъ.

АР-м и Премьер-министрэу КIэрэщэ Анзаур унашъо къызэрэфишIыгъэм тетэу Iофтхьабзэр зэрищагъ АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр. Зэхэсыгъом хэлэжьагъэх министрэхэм я Кабинет хэтхэр.
Тиреспубликэ къэзыгъэзэ­жьыгъэ тилъэпкъэгъухэр щы­Iэныгъэм зэрэхэгъозэжьхэрэм, IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ зэ­хэщэн Iофтхьабзэу зэра­хьэ­хэрэм ыкIи 2025-рэ илъэсым пшъэрылъэу зыфагъэуцужьы­хэрэм къатегущыIагъэх Шъхьэлэхъо Аскэррэ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ иотдел ипащэу ХьапэкIэ Рузанэрэ.
Комитетым итхьаматэу Шъхьэ­лэхъо Аскэр къызэри­IуагъэмкIэ, Урысые Федерацием ипрограммэ диштэу 2019-рэ илъэсым къыщыублагъэу тэ тишъолъыри ар щагъэцакIэ. Программэм ипхыры-
щын фэ­гъэзэгъэ къулыкъу пстэуми зэ­зэгъыныгъэхэр адашIы­гъэх. Ар зыфэIорышIэрэр Iэпэ­Iэсэныгъэ ин зыхэлъ тилъэп­къэгъухэу IэкIыб къэралыгъохэм ащыпсэухэрэм тишъолъыр къагъэзэжьыныр, республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ яIахьышIу хашIыхьаныр ары.
2024-рэ илъэсым тилъэп­къэгъу нэбгырэ 60-мэ (программэм хэлажьэхэу нэбгырэ 15-мэ, унэгъо 45-мэ) Адыгеим псэу­пIэкIэ къагъэзэжьынэу щытыгъ. Нэбгырэ 60-м щыщэу АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ иучет нэбгырэ 54-рэ (нэбгырэ 22-рэ ыкIи ахэм яунэгъо 32-рэ) хагъэуцуагъ. Анахьэу ахэм псэупIэкIэ Мые­къуапэ, Тэхъутэмыкъое районыр къыхахых.
Учетым щытхэм ащыщэу ти­чIыпIэгъу нэбгырэ 21-мэ апшъэ­рэ, нэбгыри 8-мэ гурыт гъэ­сэныгъэ яI. Адыгеим псэупIэкIэ къэкIогъэ тилъэпкъэгъухэм УФ-м игражданствэ яIэ зыхъу­кIэ, мыщ исхэм яфитыныгъэхэр зэкIэ къаратых, джащ фэдэу къэралыгъо программэхэм ахэ­лэжьэнхэ, япсэупIэ амалхэр нахьышIу ашIынхэ алъэкIы.

Комитетым итхьаматэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, АР-м ихэ­бзэ гъэцэкIэкIо къулыкъухэр, Адыгеим иобщественнэ орга­низациехэр зэгъусэхэу тилъэпкъэгъухэм ясоциальнэ-гума­нитар гумэкIыгъохэр зэшIуахых. Ахэм псэупIэхэр, IофшIэпIэ чIы­пIэхэр ягъэгъотыгъэнхэмкIэ, тхылъхэр афагъэпсынхэмкIэ ящыкIэгъэ IэпыIэгъу арагъэгъоты. Джащ фэдэу ти­лъэпкъэгъухэм ясабыйхэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм агъэкIонхэ алъэкIыным лъэшэу анаIэ тырагъэты, ащкIэ гумэкIыгъо щыIэп. ЗищыкIагъэхэм зэкIэми ыпкIэ хэмылъэу медицинэ IэпыIэгъур арагъэгъоты.
ЦIыфхэм IофшIапIэ ягъэгъотыгъэнымкIэ федеральнэ къулы­къум и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм тилъэпкъэгъухэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр яIэнхэм ынаIэ тырегъэты.
Зихэкужъ къэзыгъэзэжьы­гъэхэр щыIэныгъэм хэгъэгъо­зэжьыгъэнхэмкIэ мэхьанэшхо зиIэхэм ащыщ зыщыпсэущтхэ унэхэр зэрагъэгъотынхэр. Программэм игъэцэкIэн къызэрэдыхэлъытагъэу, псэупIэ зэра­гъэгъотыным пае зэтыгъо ахъ­щэ IэпыIэгъу афатIупщы. 2024-рэ илъэсым мы программэм нэбгыри 6 хэлэжьагъ. ТичIыпIэгъухэм ежьхэм яахъщи халъхьэзэ псэупIэхэр ащэфыгъэх.
Комитетым ипащэ анахь гумэкIыгъо шъхьаIэу зигугъу къышIыгъэхэм ащыщ тилъэп­къэгъухэм якъэкIожьын. Непэ чIыпIэ къинэу тихэгъэгу зэрытым елъытыгъэу, ахэм якъэкощыжьын нахь хьылъэ хъугъэ, 2025-рэ илъэсым мэзаем и 5-м къыщыублагъэу кощын IофхэмкIэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэ инхэр фэхъугъэх, шап­хъэхэр агъэлъэшыгъэх. Ахэр нахьыбэу зыфэгъэхьыгъэхэр IэкIыб къэралхэм къарыкIыгъэ­хэу хэбзэнчъэу Урысыем щы­Iэхэр ары. Хабзэр амыукъоу бэшIагъэу Адыгеим щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм мы зэхъокIыныгъэхэр къалъыIэсыщтхэп. Ау гъэрекIо къыщегъэжьагъэу правовой статусэу яIэр зымыгъэу­нэфыгъэу зызыгъэбылъыхэрэр мыщ къыхиубытэщтых. Джащ фэдэу IэкIыб къэралхэм къа­рыкIыгъэхэм ащыщхэм афэ­гъэхьыгъэм амнистием епхыгъэ унашъом УФ-м и Президент кIэтхагъ. Мыщи «иностранцэхэр» зэкIэри хиубытэхэрэп — ахэр Урысыем къихьанхэмкIэ Iизын къызэрамытыгъэхэр, къэралыгъом рагъэкIынымкIэ е нэмыкI лъэныкъохэмкIи унашъо зыфашIыгъэхэр ары.
Мы илъэсым щылэ мазэм къыщыублагъэу IэкIыб къэралхэм къарыкIыгъэхэр УФ-м пIалъэу зэрэщыIэнхэ алъэкIыщтыр мэфэ 90-м нэсэу агъэ­кIэкIыгъ. Джащ фэдэу хэбзэнчъэу УФ-м ис «иностранцэхэр» хэгъэгум зэрэрагъэкIыщт шIыкIэми зэхъокIыныгъэхэр фа­шIыгъ. Мыщ фэгъэхьыгъэ къэба­рыр реестрэм рагъахьэ. Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ исайт ащ ущеплъын плъэкIыщт.
Мы къэралыгъо программэм фэгъэхьыгъэу 2024-рэ илъэсым изэфэхьысыжьхэм къатегущы­Iагъ ХьапэкIэ Рузанэ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, программэм хэлажьэ ашIоигъоу IэкIыбым щыщхэм ялъэIу тхылъ 55-рэ фэдиз ГъэIорышIапIэм къыIэ­кIэхьагъ. Ахэр Абхъазым, Шам, Тыркуем, Казахстан, Германием, Киргизием, Туркменистан, Таджикистан, Молдовэм ицIыфых. Программэм хэлажьэрэр ыкIи ащ иунагъо Адыгеим ишъолъыр къыхиубытэрэ муниципальнэ образованиеу ыкIи къалэу зыфаем щыпсэун ылъэ­кIыщт. ЛъэIу тхылъ 55-у къатыгъэм щыщэу программэм хэлэжьэнхэ фитэу нэбгырэ 35-мэ ащ фэдэ Iизын аратыгъ, нэбгырэ 20-мэ ятхылъхэр афызэкIагъэкIожьыгъ. 1919-рэ илъэ­сым къыщыублагъэу тилъэп­къэгъу нэбгыри 137-мэ (унэгъо 38-рэ мэхъух) социальнэ Iэпы­Iэгъоу сомэ миллиони 4-м ехъу аратыгъ.
Зэхэсыгъом къыщаIэтыгъэ Iофыгъохэм япхыгъэ унашъохэм япроектхэм ахэплъэнхэу аштагъэх.
КIАРЭ Фатим.