Мыекъопэ къэралыгъо техноло­гическэ уни­верси­тетым щеджэхэрэм нарт лIыхъужъхэр зы­­хэ­­тыщт видео джэгукIэ къаугу­пшысыгъ. «Обучение служе­нием» зыфиIорэ программэм ар къыдыхэлъытагъ. Ащ ипро­ект Урысые зэнэкъокъоу «Инно­социум» зыфиIорэм хэлажьэ ыкIи икIэух едзыгъо нэсыгъ.

IофшIэгъэ 1305-мэ анахь дэгъоу къахахыгъэмэ ар ащыщ хъугъэ. «Урысыем ыпс: лъэпкъхэм якультурэрэ яшэн-хабзэхэмрэ якъэухъумэн» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ социальнэ проект дэгъоу къыхагъэщыгъ. Пстэуми анахь дэгъу хъущтмэ аужырэ едзыгъом къыгъэлъэгъощт. ДжэгукIэм ишIын творческэ ку­пышхо дэлажьэ. Ащ итхьаматэр МКъТУ-м экономикэмрэ гъэIорышIэнымрэкIэ ифакультет ия 2-рэ курс истуденткэу Дана Киятова. Iэшъхьэтетэу купым иIэр профессорэу, экономикэ шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу Iэшъынэ Марин. «Нарт эпосыр» зыфиIорэ видео джэгукIэри ащ игукъэкI.
Iэшъынэ Марин — экономическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор:
— Нарт эпосыр тэ еджапIэм щызэдгъэшIагъ. Ар видео джэгукIэм иплъхьэмэ гъэшIэгъон хъунэу слъытагъэ. Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ укъекIуалIэмэ, мэхьанэшхо иI. Культурэм, шэн-хабзэхэм якъэухъумэн фэлажьэ. Нарт эпосыр къапштэмэ, сюжет хьазыр, лIыхъужъэу хэтхэр дахэх, лъэгъупхъэх. ДжэгукIэм ипроект хэдгъэхьащтыр эпосым щыщ зы пычыгъо мыин. Иныжъым ытыгъугъэ машIор Саусэрыкъо къызэрэтырихыжьырэр ары. Сэ сицIыкIугъом къыщегъэжьагъоу а пычыгъор пытэу сишIэжь къыхэнагъ. Нахьыбэри ащ фэнэIуас.
ДжэгукIэм ишIын дэлэжьэщтхэм Iэшъынэ Маринэ бэрэ ахэплъыхьагъ. Нэб­гырэ заули зэблихъугъ. Ау кIэухым джы проектым Iоф дэзышIэрэ ныбжьыкIэхэм къафэкIуагъ. Ахэр сурэтышIых, анимато­рых, къэбарлъыгъэIэс технологиехэмкIэ, экономикэмкIэ факультетхэм яеджакIох. Купым итхьаматэу Дана Киятовам гъэре­кIо Iоныгъом Маринэ ынаIэ тыридзагъ. Ригъэджэнэу къыфэкIогъэ ныбжьыкIэхэм ар ахэтыгъ ыкIи сатыу ихъухьаным къы­ды­хэлъытагъэу Нарт эпосым фэгъэхьыгъэ IофшIагъэ ыгъэхьазырыгъэу къы­чIэкIыгъ.

Дана Киятова — видео джэгукIэу «Нарт эпосыр» зыфиIорэм ишIын дэлэжьэрэ купым итхьамат:
— Адыгэ республикэ гимназием сыщеджагъ. Адыгэ литературэмкIэ Нарт эпосыр игъэкIотыгъэу щыткIугъ. Ащ дэжьми ар сшIогъэшIэгъоныгъ. ЗэрэхъугъэмкIи, пкIэнчъагъэп. Джы мары ащ сыдэлэжьэнэу хъугъэ. ЕтIанэ, апшъэрэ еджапIэм ыпэкIэ программированиемкIэ ыкIи бухгалтериемкIэ гурыт сэнэхьат зэзгъэгъотыгъ. Ащи джы мары ишIуагъэ къысэкIыжьы. ТехнологиякIэхэр, шIыкIакIэхэр, нейрохъытыур джэгукIэм ишIын щытэгъэфедэх.
ДжэгукIэм хэтыщт лIыхъужъхэр Дана Киятовам технологиякIэхэм, нейрохъытыум яшIуагъэкIэ псэ къапигъэкIэн фае. Ащ тегъэпсыхьэ программэм джырэкIэ ащ Iоф дешIэ. Ащ фэшъхьафэу псэуа­лъэу, пкъыгъоу, шъуашэу лIыхъужъхэм ащы­гъыщтхэм анэсыжьэу адэлажьэх. Ахэм ятарихъ теплъэ амыукъоным фэшI ащкIэ хэшIыкI зиIэ цIыфхэр упчIэжьэгъу ашIых. Проектым хэтэу адэлэжьэщт археологэу, АР-м и Лъэпкъ музей иIофышIэу Тэу Аслъан. Нарт къэбархэмкIэ, лIыхъужъхэмкIэ ар яIэпыIэгъу шъхьаI.
Тэу Аслъан — АР-м и Лъэпкъ музей ишIэныгъэ IофышI, археолог:
— Нарт къэбархэр нахьыбэмэ ашIэмэ нахьышIу, сыда пIомэ, тилъэпкъ къырыкIуагъэр зэкIэ ащ хэт. Гукъау нахь мышIэми, непэ адыгабзэкIэ еджэжьырэр макIэ. Видео джэгукIэм ишIуагъэкIэ ар ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъон пшIыныр нахь псынкIэщт. Дэгъу дэдэу агу къэ­кIыгъ.
Джащ фэдэу джэгукIэм узыфэе бзэр къыщыхэпхышъунэу рахъухьэ. Урысыбзэр, адыгабзэр ыкIи Темыр Кавказым ис лъэпкъхэм яныдэлъфыбзэхэр. ДжэгукIэр ыкIэм нагъэсмэ, ар къызфэзгъэфедэн зылъэкIыщтхэмкIэ хэхэс адыгэхэм гугъэ­пIэшхо арапхы. Проектым дэлажьэхэрэм пэшIорыгъэшъэу зэрэрахъухьэрэмкIэ, зы нэбгырэ джэгукIэщт. ГущыIэм пае, у Саусэрыкъощт, Иныжъым упэуцужьыщт, машIор къытепхыжьыщт.
АМ: Марина, Саусэрыкъорэ Ины­жъым­рэ ятеплъэ сыд фэдэщта? АщкIэ сурэт хьазыр горэ жъугъэфедэщта? ЩыIэ сурэт горэ шъуштагъа?
— Ыпэм, ахэм ятеплъэ тшIын зэхъум, ары, хьазыр горэхэм салъыхъугъ. Ау сурэтышIэ пэпчъ ахэр зэфэшъхьафэу ежь иеплъыкIэкIэ къегъэлъагъо. Нарт эпосым зеджэкIэ зэрилъэгъоу ешIы. «Адэ ащыгъум сыда тэ арэущтэу зыкIэтымышIышъущтыр?» сIуагъэ. ТиныбжьыкIэхэм лIы­хъужъыр непэ зэралъэгъурэр ябгъэшIымэ нахьышIоу слъытагъэ. Ау а зы уахътэм уукъонэу щымыт шапхъэхэр къыдалъытэзэ. Аниматорэу купым хэтым IэрышI акъылыр ыгъэфедэзэ 2D-кIэ ышIыгъэх. Данэ 3D-м иамалкIэ ахэм псэ къапигъэ­кIагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, бзэ шъхьаф а зэкIэм яI. Ау ныбжьыкIэхэм Iоф адапшIэ зыхъукIэ бэ зэогъашIэ.
Нарт джэгукIэр Урысые зэнэкъокъоу «Инносоциум» зыфиIорэм пхырыкIыщтмэ шIэхэу къэнэфэщт. Гъэтхапэм и 17-м кIэух едзыгъор рекIокIыщт. ПэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу Дана Киятовам ар къыгъэшъыпкъэжьын фае. ОсэшI купым ыгу рихьэу текIоныгъэ къызыдихыкIэ проектыр агъэцэкIэнэу амал агъотыщт. Ахъщэу къыкIэкIощтыр ащ ишIын пэIуагъэхьащт.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: МКъТУ-р.