Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу, усакIоу, журналистэу Андырхъое Хъусен къызыхъугъэр неущ, гъэтхапэм и 2-м, илъэси 105-рэ хъущт. Ащ ипэгъокI Iоф­тхьабзэу ишIэжь зыщагъэлъэпIагъэр ЛIыхъужъым ичылэ гупсэу Хьакурынэхьаблэ щыкIуагъ.

Къоджэдэсхэр, гъэцэкIэкIо хабзэм илIыкIохэр, Урысыем и ЛIыхъужъэу, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэ игуадзэу Цэй Эдуард, АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыны­гъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр, АР-м иветеранхэм я Совет ипащэу Къоджэ Аслъан, Андырхъое Хъусен иIахьылхэр, ныбжьыкIэхэр ащ хэлэжьагъэх. ХьэкIэ лъапIэу къырагъэблэгъагъэх ЛIыхъужъыр зыщыфэхыгъэ чIыпIэу ыкIи зыщагъэтIылъыжьы­гъэу Луганскэ Народнэ Респуб­ликэм и Антроцитовскэ район ипсэупIэу Дьяково къикIыгъэ лIыкIо купыр. Аужырэ илъэс 30-м ар апэрэ къеблэгъэгъу ахэм афэхъугъ.
— Андырхъое Хъусен къызыхъугъэ мафэр тэркIэ мэфэ лъапIэу щыт. Ащ лIыхъужъныгъэу зэрихьагъэм къегъэлъагъо а лъэхъаным лъэпкъ зэхэдз зэрэщымыIагъэр. ЗэкIэри зэ­фэдэу зы къэралыгъоу зэрысхэм фэзаощтыгъэх. Тинепэрэ ныбжьыкIэхэри ащ фэдэу тпIунхэ фае. Совет хабзэм илъэ­хъан Дьяково щыпсэухэрэмрэ тэрырэ бэрэ тызэлъыкIощтыгъ. Андырхъое Хъусен ихьатыркIэ тызэрэгъэшэу, лэжьыгъэ Iухы­жьыгъоми IэпыIэгъу тызэфэхъоу тызэхэтыгъ. Аужырэ илъэс­хэм зэпыугъоу тизэлъыкIон фэ­хъугъэр зэтедгъэуцожьынэу джы тыфай. Тинепэрэ Iофтхьабзи къызетэгъэблагъэхэм лъэшэу ягуапэ хъугъэ, — тыщи­гъэгъозагъ Шэуджэн район ад­министрацием ипащэу Аулъэ Рэщыдэ.

ЛIыхъужъыр къызыхъугъэ мафэм ихэгъэунэфыкIын Хэ­гъэгу зэошхом щыфэхыгъэ дзэ­кIолIхэм ямемориал щаублагъ. Пстэури зэхэтэу ащ ыпэрапшIэу екIолIагъэх. Ащи, Андырхъое Хъусен имузей ыпашъхьэ ЛIы­хъужъым исаугъэтэу итми къэгъагъэхэр акIэралъхьагъэх.
ЛIыхъужъым
имузей
ШIэжь Iофтхьабзэм хэлажьагъэхэм музеим экскурсие гъэшIэгъон къыщяжэщтыгъ. УсакIом, дзэкIолIым иунэе пкъыгъо минитIу имыкъур мыщ щыухъу­магъ. Андырхъуаем ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу иаужырэ жьыкъэщэгъу нэс ищыIэ­ныгъэ ахэм нэIуасэ уфашIы: ытхыгъэхэр, хиутыгъэхэр. ЕджэпIэ Iанэу зыкIэрысыгъэр. Унэгъо хъарзынэщым щыщ сурэтхэр. Луганскэ Народнэ Республикэм ипсэупIэу Дьяково къикIыгъэ лIыкIо купым хэтыгъэхэр ащ зэреблэгъагъэхэр апэрэ. Алъэгъугъэр гуапэ зэращыхъугъэри къыраIотыкIыгъ.

— Андырхъое Хъусен ишIэжь типсэупIэ щагъэлъапIэ. ЦIыкIуи ини ащ рэгушхо, лIыхъужъныгъэу зэрихьагъэр зэкIэми ашIэ. Зыщыфэхыгъэ чIыпIэм тылъэплъэ. 2014-рэ илъэсым нацистхэм ар зэхакъутэ ашIоигъуагъ, ау къетымыгъэкIолIэнхэр тфызэшIокIыгъ. ТиныбжьыкIэхэм ягуапэу ащ гъунэ лъафы. ЛIы­хъужъыр зыщыфэхыгъэ, къызыхъугъэ мафэхэм япэгъокIэу Iофтхьабзэхэр ащ щызэхэтэщэх, усэхэм къяджэх. Шъуимузей ыпашъхьэ ит саугъэтым фэдэу тэри тиI. Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэ зыгъэпсэфыпIэм ар дэт. Арышъ, мыщи ар зыщысэлъэгъум, тадэжь сыкъы­дэмыкIыгъахэу къысщыхъугъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, ЛIыхъужъым и Хэгъэгу сыкIоным сицIыкIугъом щегъэжьагъэу сыкIэхъо­псыщтыгъ. Джы ар къыздэхъугъэшъ, сэгушIо.
ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэрэ адыгэ кIа­лэхэу Дьяково блэкIыхэрэр Ан­дырхъое Хъусен икъэ шъхьащымыхьэхэу хъурэп. Гъогур зы­мышIэхэрэм тигуапэу ятэгъэ­лъэгъу, уахътэ зиIэхэми экскурсие афызэхэтэщэ. Тэри мыщ фэдэу музей тиI, — къыд­дэ­гощагъ Луганскэ Народнэ Рес­публикэм къикIыгъэ купым щыщэу, псэупIэу Дьяково культурэмкIэ и Унэ ипащэу Александр Ткаченкэр.
Экскурсие ужым хьакIэхэр музеим итхылъ дэтхагъэх, лIэужыкIэхэм апае гущыIэ ­фабэхэр ащ къыдагъэнагъэх. Джащ фэдэу ЛIыхъужъым иIахьылхэу Iофтхьабзэм хэлэжьагъэхэм ягуапэу гущыIэгъу афэхъугъэх. Ахэм Андырхъое Хъусен алъэгъунэу янасып къымы­хьыгъэми, икъэбар атхьа­кIумэ итэу къэхъугъэх.

— Сэ Андырхъое Хъусен ышыпхъу сырикIал. Сымылъэгъугъэ сянэшыр шIу сэзыгъэ­лъэгъугъэри сян. Ащ бэу къысфиIуатэщтыгъ ыкIи къысиIо­щтыгъ: «Къэплъан, зилъфыгъэ хэкIо­дагъэхэм зэкIэми ахэр ЛIы­хъужъхэу къащэхъу. Ау сэ сызэрафэразэр сшы­нахьыжъ зэращымыгъупшэ­рэр ары». Ащ фэдэу игугъу къызишIырэ ужым етIанэ мэфабэрэ нэшхъэеу хэтыщтыгъ. Хъусен янэу ся­нэжъыщтыгъэм ыдэжь бэрэ сыщыIэщтыгъэ, — еIо Даур Къэплъан.
— Хъусен ышыпхъу Ами­нэтым сэ сырипшъашъ. Шищэу иIагъэр, Хъусени ахэтэу, заом хэкIодагъэх. Арышъ, ахэм якъэ­бар унагъом икIыщтыгъэп, ренэу зэ­хэтхызэ тыкъэтэджыгъ. ЩымыIэжьхэу къытщымыхъоу къэтхьыгъ. ТшIэхэу къытщыхъузэ тыпсэугъ. Тэри тилъфыгъэхэм ахэм якъэбар анэдгъэсыжьыгъ, яшIэжь агъэлъапIэ, — къыддэгощагъ КIуай Риммэ.
Музей ужым Андырхъое Хъу­сен ыныбжь илъэси 105-рэ зэрэхъурэм ихэгъэунэфыкIын Шэуджэн районым лъэпкъ культурэмкIэ и Гупчэ щылъагъэкIотагъ. ЛIыхъужъым фэгъэхьы-
гъэ театрализованнэ къэгъэ­лъэгъонэу агъэуцугъэм рагъэплъыгъэх.
Мы IофтхьабзэмкIэ Шэуджэн районым Хэгъэгум иухъумакIо и Илъэс къызэIуихыгъ.
Шъугу къэдгъэкIыжьын. Ан­дырхъое Хъусен гъэтхапэм и 2-м 1920-рэ илъэсым къуаджэу Хьакурынэхьаблэ къыщыхъугъ. 1935-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ техникумыр къыухыгъ. 1939-рэ илъэсым район гъэ­зетым, нэужым хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» ащылэжьагъ. 1940-м Дзэ Плъы­жьым хэхьагъ. 1941-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Сталинград идзэ-политехническэ училищэ къеухыфэ политрук на­хьыкIагъ. ЫужкIэ, дзэм ия 18-рэ шхончэо дивизие ия 136-рэ шхончэо полк ия 733-рэ шхончыдзэ ротэм иполитрукэу агъэ­нэфагъ.
Андырхъуаем илIыхъужъныгъ
ШэкIогъум и 8-м, 1941-рэ илъэсым псэупIэу Дьяково пыим IэкIамыгъэхьаным фэшI зэо лъэш щыкIощтыгъ. Зэпэуцужьым Андырхъое Хъусен зыхэтыгъэ ротэм икомандир къыщаукIыгъ. Ащ ычIыпIэ иуцогъэ Андырхъуаем IукIыпIэр къыухъумэзэ нэмыцхэм къаухъурэигъ. Зи­тыным ыпэ лIэныгъэр къыхихи, «Урысхэм зыкъатырэп!» ыIуи пыйхэри зыдихьыхэу зыкъы­гъэуагъ.
СССР-м и Апшъэрэ Совет и Президиум и УнашъокIэ гъэтхапэм и 27-м 1942-рэ илъэсым Советскэ Союзым и ЛIыхъу­жъыцIэр Андырхъое Хъусен къыфагъэшъошагъ. Луганскэ Народнэ Республикэм ит псэу­пIэу Дьяково щагъэтIылъы­жьыгъ.
«Урысхэм зыкъатырэп!» зыфиIорэ гущыIэхэу лIэным ыпэкIэ адыгэ лIыхъужъым къыIуагъэхэр зэкIэми зэбгырахыгъ, джэпсалъэ фэдэу афэхъугъ. ЛIыгъэм, хэкупсэныгъэм, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм язэныбджэгъуныгъэ янэпэеплъ ар хъугъэ. Непи ащ ыкIуачIэ кIодырэп. Ары па­кIошъ, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм кIуа­чIэрэ зыкIыныгъэрэ къахелъхьэ. Ащ щыIэ Мыекъопэ артиллерийскэ дивизионым Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ыцIэ ехьы.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: А. Лаутеншлегер, Хъуажъ Мариет.