Непэ лъэпкъ кинематографием изытет, игъэхъагъэхэм, зэхэфыгъэн фэе Iофыгъоу къэтэджыхэрэм къатедгъэгущыIэнэу тихьакIэщ къед­гъэблэгъагъ АР-м ыкIи КъБР-м культурэмкIэ язаслуженнэ IофышIэу, режиссерэу, УФ-м икинематографистхэм я Союз икъутамэу Адыгеим щыIэм ипащэу Нэгъэплъэ Аскэрбый. Адыгэ лъэпкъым итарихъ икъызэтегъэнэн ащ ыцIэ дышъэ хьарыфхэмкIэ хэтхагъ, иIоф­шIагъэхэр цIыфхэм агу рехьых.

Шъугу къэдгъэкIыжьын, кино­компаниеу «Черкесия-фильм» зэхэзыщэгъэ Нэгъэплъэ Ас­кэрбый иапэрэ кинофильмэу ­«Черкесия» зыфиIорэр 2007-рэ илъэ­сым къыдэкIыгъ, ащ къыкIэлъыкIуагъэх фильмхэу «Черкесия. Адыгэ Хабзэр», «Черкесия. Хымэ хэгъэгур», «Черкесия. Къэкощыжьыныр», «Черкешенка», «Щагъдый», «Щабзэм пэбыбырэр», «Гу­кIэгъум илIыгъ», «Черкесхэр. Намыс гъогур», документальнэ фильмэу «Черкесхэр дзэ­кIолIых ыкIи IэпэIасэх» зыфиIохэрэр.
IофшIагъэхэм купкIышхо яI. Ахэм Черкесием изытетыгъэ къаIуатэ, непэрэ Адыгеим, ­лъэпкъ шэн-хабзэхэм ядэхагъэ тагъэлъэгъу, ащ ицIыфхэм, икультурэ, ибаиныгъэ тащагъэгъуазэ, тарихъым итхьамыкIэгъо лъэхъанхэр тыгу къагъэкIыжьы.
Нэгъэплъэ Аскэрбый адыгэ­хэм, лъэпкъэу къызхэкIыгъэм итарихъ яхьылIагъэу фильмхэр тырехых. Телефильмхэм ягъэуцун фэIэпэIасэхэм, цIыфхэм зэ­ралъытэрэмкIэ, щыIэныгъэм анахь уасэ щызиIэр къыбгуры­Iоным пае ащ тырихыгъэхэм уяплъын фае. Мыщ иIофшIагъэ­хэм узыгъэгупшысэн, тарихъыр нэгум къыкIэзыгъэуцон чIыпIабэ ахэт. Нэгъэплъэ Аскэрбый адыгэм идунаижъ иухъумакIу, кIэм икIэщакIу.
— Аскэрбый, сыда фильм­хэр тепхыным къежьапIэ фэхъугъэр?
— Адыгэ таурыхъыжъхэм, нарт эпосым, лъэпкъым фэгъэ­хьыгъэ тхыгъэхэм сыдигъуи ся­джэныр сикIас. Астрофизик сыхъуным сыкIэхъопсыщтыгъэми, гурыт еджапIэм ыуж Воронежскэ политехническэ институтыр къэсыухыгъ. Илъэс 15-рэ Мыекъопэ машинэшI заводым инженерэу сыщылэжьагъ. ­Илъэс пчъагъэм гупсэфыгъо къысэзымытырэ гугъапIэр къызыдэз­гъэ­хъунэу исхъухьагъ. Адыгэ лъэп­къым итарихъ фэгъэхьыгъэ фильмыр тесхыгъ.
— «Черкесхэр. Намыс гъогур» зыфиIорэр гупшысэ гъэнэфагъэхэр озыгъэшIырэ IофшIагъ.
— Черкесхэм ядзэ къулаиныгъэ, якультурэу дунаим зэ­рэщызэлъашIагъэхэр фильмым къыреIотыкIы. Ахэм лIыгъэу, гушхуагъэу ахэлъыр, зэрэдунаеу щызэлъашIэ хъугъэ шы ­лъэпкъ дэгъухэр, лъэпкъым икъамэ имэхьанэ ащыпхырыщыгъ. Фильмым итехын, ар зэд­гъэкIужьыным, къэгъэлъэгъо­ным фэхьазыр тшIыным зэкIэм­кIи илъэси 2,5-рэ ыхьыгъ. Лъэп­къыцIэр зыIэтырэ шэн-хабзэхэр къизыIотыкIырэр зы сыхьатрэ такъикъи 7-рэ макIо. Актерхэм ащыгъыгъэ шъуашэхэм язэгъэу­Iун къиныгъуабэ къыпыкIыгъ. Iашэхэм ащыщхэу къэлатыр, шхончыр, къамэхэр, сэшхохэр, нэмыкIхэри дгъэфедагъэх. Фильмым пшъэрылъ шъхьаIэу иIа­гъэр къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм яхэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэр, тарихъыр ягъэшIэгъэныр, лъэпкъым тхьамыкIагъоу пэкIэ­кIыгъэр агурыгъэIогъэныр ары. Адыгэм и Мафэ ехъулIэу ар Налщык апэу къыщыдгъэлъэ­гъуагъ, еплъыгъэхэр ыгъэрэ­загъэх.
— Документальнэ фильмэу «Черкесхэр дзэ­кIолIых ыкIи IэпэIасэх» зыфиIорэм сыда къыщыжъугъэлъэгъуагъэр?
— Мысыр къэралыгъом и Лъэпкъ дзэ музей, черкес мамлюкмэ (бурджитмэ) я Рези­денцие, пирамидэу Гизэ ыкIи Каир и Археологическэ музей техынхэр ащытшIыгъэх. Фильмым исценарие елъытыгъэу черкес мамлюкмэ ясултанхэу Мысыр иIагъэхэм яятIонэрэ те­тыгъоу 1382 — 1517-рэ илъэс­хэм къыхиубытэхэрэм ятарихъ къыщитIотыкIыгъ.
— «ГукIэгъум илIыгъ» зыфиIорэ IофшIагъэм тарихъым ухещэ, зэо ­лъэхъаным цIыф къызэ­рыкIохэм гукIэгъуныгъэу ахэлъыгъэр къыхэщы.
— 2022-рэ илъэсым IофшIагъэр апэрэу къэдгъэлъэгъуагъ. Я XX-рэ лIэшIэгъум джурт лъэп­къыр тхьамыкIагъоу зыхэтыгъэр, Хэгъэгу зэошхом илъэхъан чер­кесхэр ахэм IэпыIэгъу зэра­фэхъугъагъэхэр, къызэрагъэнэ­жьыщтхэм зэрэпылъыгъэхэр ары мы фильмыр къызтегущыIэрэр. Оккупацием илъэхъан джуртхэр черкесхэм яунэхэм арысыгъэх, ясабыйхэр апIужьынхэу аштэщтыгъэх, ежьхэм яехэу е яIа­хьылхэу къагъэлъагъощтыгъ. IофшIагъэм пшъэрылъ шъхьаIэу иIагъэр къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм яхэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэр, тарихъым ишъыпкъапIэ ягъэшIэгъэныр, лъэпкъ зэхэдзым тхьамыкIагъоу къыхьын ылъэкIыщтыр агу­рыгъэIогъэныр ары.
Темыр Осетием — Аланием, Ставрополь краим ксенофо­бием, лъэпкъ зэмызэгъыныгъэм апэшIуекIогъэным фэгъэхьыгъэ семинарэу ащыкIуагъэм «Подвиг милосердия» («ГукIэгъум илIыгъ») къыщыдгъэлъэгъуагъ. Холокост, Хэгъэгу зэошхом илъэ­хъан джурт лъэпкъыр нэмыцхэм зэрагъэкIодыщтыгъэр щысэу щаштагъэх. Кавказ заом илъэхъан ащ фэдэ хьазаб зэпызычыгъэу, зилъэпкъ кIодыпэным нэсыгъэгъэ джурт нэбгыришъэ пчъагъэ адыгэхэм къызэрагъэнэжьыгъэм фэгъэхьыгъэ фильмыр еплъыгъэхэм агу нэсыгъ. Холокост епхыгъэу къалэу Минеральные Воды щагъэпсыгъэ саугъэт зэхэтыр 2019-рэ илъэ­сым имэкъуогъу мазэ къы­зызэIуахым сыхэлэжьэгъагъ. Ары документальнэ фильмыр зыгъэуцуным къежьапIэ фэхъу­гъэр.
— Аскэрбый, илъэс зэ­кIэлъыкIохэм Iоф зыдэпшIэгъэ фильмхэр IэкIыбым сыдэущтэу къыщыбгъэлъэгъонхэу хъугъа?
— 2019-рэ илъэсым тилъэпкъэгъухэу Тыркуем щыпсэухэ­рэм сырагъэблэгъагъ ыкIи си­IофшIагъэхэр IэкIыбым щыIэ адыгэхэм ядгъэлъэгъугъэх. Адыгэ хасэхэм ялIыкIохэр Iоф­тхьабзэм кIэщакIо фэхъугъэх. «Черкесия», «Черкесия. Адыгэ Хабзэр», «Черкесия. Хымэ хэ­гъэгур», «Черкесия. Къэкощы­жьыныр», «Черкешенка» зыфиIохэрэм ащыщ пычыгъохэм, «Щагъдый» зэрэпсаоу яплъы­гъэх. ТыркубзэкIэ къызэрэкIатхэрэм ишIуагъэкIэ, адыгабзэр икъоу зымышIэхэрэри пэрыохъу ямыIэу еплъынхэ алъэкIыгъ. Стамбул, Мараш, Къайсэр, Анкара, Бурсэ фильмхэр къащыд­гъэлъэгъуагъ.
Ящэнэрэ IофшIагъэу «Черкесия. Хымэ хэгъэгур» зыфиIорэр тесхы зэхъум, Грузием щыщ ре­жиссер цIэрыIоу Вахтанг Ми­келадзе Iоф дэсшIагъ. Ащ бэмэ сызэрафигъэсагъэр къыхэзгъэщы сшIоигъу. Анахьэу сынаIэ зытезгъэтын фэе лъэныкъохэр къысфигъэнэфагъэх, иIэпэIэсэныгъэкIэ къыздэгощагъ.
— Сыд фэдэ гумэкIыгъуа уиIофшIэнкIэ узэутэкI­хэрэр?
— Гукъаоу зигугъу къэсшIыщтыр Урысыем ишъолъыр зэфэ­­шъхьафхэм къарыкIыгъэ жур­налистхэм адыгэ лъэпкъ зэрэщыIэр, ащ итарихъ, Кавказ заом илъэхъан тхьамыкIагъоу ащ къы­рыкIуагъэм зыпари хэшIыкI зэрэфырямыIэр ары. Ар дэ­гъэзыжьыгъэнымкIи фильмхэм яшIуагъэ къэкIонэу сэгугъэ.
— Сыда мы мафэхэм шъузыдэлажьэрэр?
— Урысыем икинематографистхэм я Союз икъутамэу АР-м щыIэр кIэщакIо зыфэхъугъэ я V-рэ зэнэкъокъу-кинофестивалэу «Адыгеир, шIу усэ­лъэгъу!» зыфиIорэр мэзаем и 1-м тыублагъ. Адыгэ Респуб­ликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, АР-м культурэмкIэ и Ми­нистерствэ, къулыкъу ыкIи об­щественнэ организацие зэ­фэшъхьафхэр тиIэпыIэгъухэу Iоф­тхьабзэр зэхэтщагъ. Адыгэ Рес­публикэр дунаим нахь ща­шIэным ар фэIорышIэ. Ти­чIыгу зекIохэр нахьыбэу къещэлIэ­гъэнхэм тыдэлажьэ. ТапэкIэ шъо­лъыр фестивалыр дунэе мэхьанэ зиIэ Iофтхьабзэ тшIы тшIоигъу. Зэнэкъокъум игъу­напкъэхэми нахь зядгъэушъом­б­гъущт. Ащ къырахьылIэщт Iоф­шIэнхэм тшIогъэшIэгъонэу тыкъяжэ.
— Мэзаем ыкIэм Урысыем щыкIощт Iоф­тхьабзэхэм ямэкъэгъэIу­хэр слъэгъугъэ.
— «ГукIэгъум илIыгъ» зыфи­Iорэм икъэгъэлъэгъонрэ ыкIи «Черкесхэр. Намыс гъогум» илъэтегъэуцорэ мэзаем и 18-м лъэпкъхэм я Унэу Санкт-Петербург дэтым къыщагъэлъэгъуагъ, Санкт-Петербург дэс джуртхэм яобщественнэ тын къы­фагъэшъошагъ. Ащ ыуж, мэзаем и 21-м «Черкесхэр. Намыс гъогур» зыфиIорэ фильмыр Москва, Урысые Федерацием и Правительствэ епхыгъэ финанс университетым къыщыдгъэлъэгъощт. Гупшысэ куухэр зыхэлъ фильмхэр ныбжьыкIэгумэ алъыIэсынэу сэгугъэ.
— ТизэдэгущыIэгъу икIэухым уапэкIэ анахь къыбдэхъу пшIоигъо Iофыгъохэм ягугъу къытфэшIыжьба.
— Адыгэ лъэпкъыр къэтыу­хъумэныр, ныбжьыкIэхэм къы­зыхэкIыгъэм уасэ фашIыным, якультурэ, яшэн-хабзэхэр ашIэнхэм фэщэгъэнхэр къызхэщырэ Iофтхьабзэхэм нахь мэхьанэ яттыным сыкIэхъопсы.
Лъэпшъыкъо Фатим.