Ны-тыхэр зышъхьарымытыжь кIэлэцIыкIухэм яIофхэм язытет уплъэкIугъэнымкIэ Урысыем щызэрахьэрэ Iофтхьабзэхэм къадыхэлъытагъэу Адыгеим къэкIуагъ кIэлэцIыкIухэм яфитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэу Урысые Федерацием и Президент дэжь щыIэ Мария Львова-Беловар.

АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат­рэ Уполномоченнэмрэ зэдыряIэгъэ зэIукIэгъум илъэхъан зытегущыIагъэхэр республикэм кIэлэцIыкIухэм яфитыныгъэхэр къыщыухъумэгъэнхэмкIэ, ны-тыхэр зышъхьарымытыжьхэм япчъагъэ къыкIегъэчыгъэнымкIэ анахь зигъоу щыт Iофыгъохэр ары. ТапэкIэ инспекцием хэтхэм анаIэ зытырагъэтыщтыгъэр ащ фэдэ кIэлэцIыкIухэм афэгъэзэгъэ къулыкъухэм, зыныбжь имыкъугъэхэм яIоф­хэмкIэ комиссиехэм Iофэу ашIэрэр гъэу­нэфыгъэныр ары. Адыгеим социальнэ проектхэр ыкIи кIэлэцIыкIухэр зэрыс унагъохэм къэралыгъо IэпыIэгъу ятыгъэ­нымкIэ Iофтхьабзэхэр зэрэзэшIуахыхэрэр ары анахьэу анаIэ зытырагъэтыгъэр. Нафэу зэрэщытымкIэ, Урысыем и Президентэу Владимир Путиныр ары а проектхэмрэ Iофтхьабзэхэмрэ кIэщакIо афэхъугъэр.
Уполномоченнэм къызэриIуагъэмкIэ, Адыгеим уплъэкIунхэр зыщызэхащэхэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ игъоу къа­фалъэгъухэрэр къыхагъэщыгъэх. Мыщ дэжьым ныхэмрэ кIэлэцIыкIухэмрэ къэу­хъумэгъэнхэм ылъэныкъокIэ республикэм опытышIоу иIэри къыхагъэунэфыкIыгъ.
«Урысыем ишъолъыр пэпчъ иIоф­хэм язытет, IофшIэкIэшIоу аIэкIэлъ хъугъэм зыщытэгъэгъуа- зэ. Адыгеир аужырэ шъолъырэу зыкIэхъугъэр мыщ иIофхэм зыпкъитыныгъэ нэшанэ зэрахэлъыр, лъэныкъуабэхэмкIэ нахь гъэхъэгъэ дэгъухэр зэрэщыряIэхэр тэшIэшъ ары. ЗэгурыIоныгъэ зэрымылъ унагъохэм япхыгъэ Iофыгъохэр нахь икъоу зэшIохыгъэ хъунхэмкIэ чIыпIэу зыщыпсэу­хэрэми, нахь зэхэубытагъэу зэрэзэхэсхэми мэхьэнэ гъэнэфагъэ яI. Ау ащ дакIоуи къэIогъэн фае джыри нахь дэгъоу Iоф зыдэшIэгъэн фэе лъэныкъохэр зэрэщыIэхэр. Унагъоу щыIэныгъэм чIыпIэ зэжъу ригъэуцуагъэхэм IэпыIэгъу зэрафэхъухэрэ шIыкIэри нахьышIоу гъэпсыгъэн, игъом ны-тыхэм IэпыIэгъу ятыгъэн фае», — къыхигъэщыгъ Уполномоченнэм.
КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, демографием ылъэныкъокIэ, сабыйхэр зэрыс унагъохэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ Урысыем и Президент къыгъэуцугъэ пшъэрылъхэм язэшIохын республикэм лъэшэу анаIэ щытырагъэты. 2024-рэ илъэсым кIэлэцIыкIухэр зэрыс унагъохэм IэпыIэгъу ятыгъэным пае республикэ бюджетым сомэ миллиард 1,3-рэ къыхагъэкIыгъагъ. КIэлэцIыкIухэр зэрыс унагъохэм афэгъэзэгъэ Социальнэ фондыр къызыфагъэфедэзэ сомэ миллиарди 6-м ехъу аIэкIагъэхьагъ.
«АдыгеимкIэ унэгъошхохэм, Iужъухэм мэхьанэшхо яI, ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу хэбзэ шIагъоу ахэлъ хъугъэ унагъохэр зэтемыгъэзыгъэнхэр. НепэкIэ рес­публикэм кIэлэцIыкIухэр зэрыс унэгъо мин 53-м ехъу щэпсэу. Ятфэнэрэ унагъо пэпчъ пIоми хъунэу сабыибэ арыс. Мы аужырэ илъэситфым ащ фэдэ унагъо­хэм япчъагъэ ызыщанэ фэдизкIэ нахьыбэ хъугъэ: 2020-рэ илъэсым ащ фэдэ унагъохэр 7000 хъу­щтыгъэмэ, 2024-рэ илъэсым 9684-рэ хъугъэх. Демографием ылъэныкъокIэ Iофхэм язытет джыри нахьышIу тшIынэу ыуж тит, ны-тыхэр зышъхьарымытыжь кIэлэцIыкIухэм япчъагъэ амал зэриIэкIэ нахь макIэ зэрэхъущтми тыдэлэжьэщт. Арышъ, Мария Алексей ыпхъум ыкIи инспекцием хэтхэм яеплъыкIэ тэркIэ мэхьанэшхо иI», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
Сабыибэ зэрыс унагъохэм апае республикэм щызэшIуахырэ Iофтхьабзэхэм, ны ныбжьыкIэхэм, гъот макIэ зиIэ унагъохэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэу къыдалъытэхэрэм афэгъэхьыгъэу АР-м и ЛIышъхьэ къыIотагъ.
Джащ фэдэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм яунагъохэм IэпыIэгъу ятыгъэныр нахь лъэшэу анаIэ зытырагъэтыхэрэм ащыщ. Херсон хэкум и Геническэ район ис кIэлэцIыкIухэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэным епхыгъэ IофшIэнри лъагъэкIотэщт.

А чIыпIэхэу Адыгеим ынаIэ зытыригъэ­тыхэрэм кIэлэцIыкIухэм апае спорт джэгупIэхэр, псауныгъэм игъэпытэн фытегъэпсыхьэгъэ комплексхэр ащашIых, еджапIэхэр, социальнэ мэхьанэ зиIэ нэмыкI псэуалъэхэр ащагъэцэкIэжьых. Геническэ районым ыкIи шъолъырыкIэхэм янэмыкI чIыпIэхэм къаращырэ кIэлэцIыкIухэм апае Адыгеим зыщагъэ­псэфыным, япсауныгъэ щагъэпытэным ателъытэгъэ гъэмэфэ зыгъэпсэфыпIэхэр къафыщызэIуахых.
ЗэгурыIоныгъэ зэрымылъ унагъохэмрэ ны-тыхэр зышъхьарымытыжь кIэлэцIыкIухэмрэ япчъагъэ къыкIегъэчыгъэным пае Iофэу агъэцакIэрэм фэхъурэ кIэ­ухышIухэри къыхагъэщыгъэх. Илъэсэу икIыгъэм, 2023-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, ащ фэдэхэм япчъагъэ фэди 1,3-кIэ нахь макIэ хъугъэ. ГумэкIыгъо зэрылъ унэгъуи 138-м щыщэу 46-р учетым хатхыкIыжьыгъ. Iофхэм язытет нахьышIу зэрэхъущтым телъытагъэу Iофтхьэбзэ зэхэубытагъэхэр шъолъырым щызэрахьэх, лъэныкъуакIэхэри агъэфедэх. ГущыIэм пае, 2024-рэ илъэсым сабыйхэр зэрыс унагъохэу чIыпIэ зэжъу итхэм IэпыIэгъу ятыгъэным ылъэныкъокIэ инновационнэ социальнэ проектхэм якъы­хэхын рекIокIыгъ. Проектым тегъэпсы­хьагъэу сенсорнэ ыкIи нэмыкI терапевтическэ кабинетхэр гупчэхэм къащызэIуахыгъэх, «Зеленая комната» зыфи­Iорэм Iоф ешIэ, зыщызэрагъэшIужьыхэрэ унэр, кIэлэцIыкIухэр зиIэ бзылъфыгъэхэу социальнэ лъэныкъомкIэ чIыпIэ къин итхэм IэпыIэгъу язытыщт къулыкъур зэхащагъ.
Яунагъохэм ащамыпIурэ кIэлэцIыкIу­хэм япчъагъэ къыкIегъэчыгъэнымкIэ мэхьанэшхо зиIэ пшъэрылъыр чэзыу-чэзыоу зэшIохыгъэ мэхъу. 2024-рэ илъэсым кIэлэцIыкIу ибэхэмрэ ны-тыхэр зышъхьа­рымытыжьхэмрэ апае шэпхъэ зыкIым къыпкъырыкIыхэзэ а Iофхэм афэгъэзэгъэ организациехэм зэпхыныгъэ азыфагу илъэу япшъэрылъхэр зэрэзэшIуа­хыщтхэм тегъэпсыхьэгъэ IофшIэныр ублагъэ хъугъэ. Илъэс 18-м шъхьадэмыкIыгъэ кIэлэцIыкIу ибэ 1097-рэ непэ республикэм ис. КIэлэцIыкIу 571-мэ анаIэ атырагъэты, 466-р унагъохэм апIунхэу аштагъэх. КIэлэцIыкIу ибэхэм апае организациехэм нэбгырэ 60 ащэпсэу ыкIи ащапIу.

АР-м и ЛIышъхэ къызэрэхигъэщыгъэм­кIэ, мы лъэхъэнэ благъэхэм кIэлэцIыкIухэр зыпIурэ ны-тыхэу еджэнымкIэ, спортымкIэ, творчествэмкIэ, общественнэ Iофхьабзэхэм язэшIохынкIэ апIурэ кIэлэцIыкIухэр нахь къахэщыгъэхэм сомэ мини 100 зырыз шIухьафтынэу аратынэу ашIыщт. НепэкIэ анахь лъэшэу анаIэ зытырагъэтыхэрэм ащыщ зыщыпсэущтхэ унэ кIэлэцIыкIу ибэхэм яIэнымкIэ яфитыныгъэ щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэныр. Илъэсэу икIыгъэм зэтегъэпсы­хьэгъэ фэтэри 150-рэ ахэм аратыгъ, ыпэрэ илъэсым елъытыгъэмэ, фэдитIу хьазыркIэ ар нахьыб.
Ныхэмрэ кIэлэцIыкIухэмрэ якъэухъу­мэн иIофыгъохэм ыкIи инспекцием Адыгеим епхыгъэу къыхигъэщыгъэхэм язэфэхьысыжь зыщахэплъагъэхэр рес­публикэм игъэцэкIэкIо хабзэ икъулыкъу­хэм япащэхэм адашIыгъэ зэIукIэр ары. Урысые Федерацием и Президент дэжь щыIэ Уполномоченнэу кIэлэцIыкIум ифитыныгъэхэр укъуагъэ мыхъунхэм фэгъэзагъэм лъэныкъо заулэхэмкIэ игъо къафилъэгъугъэхэр щыIэх. Ахэр нахьыбэрэмкIэ зэпхыгъэхэр къэралыгъо пшъэ­рылъхэр, унагъохэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ шIыкIэ-амал зэфэшъхьафхэу щыIэхэр, пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр зэрэкIохэрэм яуплъэкIун гъэлъэшъыгъэ­ныр ары.
«Республикэм зэхъокIыныгъэхэр а лъэныкъомкIэ фэхъухэу ригъэ­жьагъ. Ау нахьышIум ылъэны­къокIэ джыри шIэгъэн фаехэри щыIэх. Мы Iофыгъохэм афэгъэзэгъэ учреждениехэм кIэлэцIыкIухэр ачIэттIупщыхьэ къодыеу щымытэу, нахьыбэу ахэр зыщапIущт унагъохэм яубытылIа­гъэхэу тшIыхэмэ нахьышIу. Сабыйхэмрэ янэ-ятэхэмрэ зэпэ­Iапчъэ мыхъухэмэ нахьышIу, ау сабыим ищыIэныгъэкIэ щынагъо къызыпкъырыкIын ылъэкIыщт нэшанэхэр щымыIэхэмэ ары а лъэныкъом нахь зыдебгъэхьыхын зыплъэкIыщтыр. Сэгугъэ респуб­ликэм Iофэу щытшIагъэм икIэуххэр пэщэ IэнатIэ зыIы­гъ­хэм къыдалъытэнхэу, ягупсэ унагъохэм ащыпсэунхэ ыкIи ащапIунхэ амал кIэлэцIыкIу ибэмэ Адыгеим щыряIэн алъэ­кIынэу», — къыIуагъ икIэухым Мария Львова-Беловам.
УФ-м и Президент дэжь щыIэ Уполномоченнэр джащ фэдэу сабыйхэр зыщаIыгъхэ Адыгэ республикэ Унэм щыIагъ, IофшIэныр ащ зэрэщызэхэщагъэм нэIуасэ зыфишIыгъ. Къызыхъугъэхэ мафэм щегъэжьагъэу аныбжь илъэси 6 охъуфэ кIэлэцIыкIухэр ащ щаIыгъых. Учреждением иIофшIэн пстэуми апэу зыфытегъэпсыхьагъэр апIухэрэм хабзэм тетэу яIэ фитыныгъэхэмрэ федэхэмрэ къэухъумэгъэнхэр ыкIи яунэгъо шъыпкъэхэм а кIэлэцIыкIухэр ятыжьыгъэнхэр ары. 2024-рэ илъэсым кIэлэцIыкIухэр зыщаIыгъ Унэм нэбгырэ 41-рэ чIэсыгъ. НепэкIэ ащ къычIэнагъэр сабый 31-рэ. Унагъохэу щыIэныгъэм чIыпIэ зэжъу ригъэуцуагъэхэм IэпыIэгъу ятыгъэным пае М. Львова-Беловам лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ягугъу къышIыгъ.
«Урысыем иинспекцие хэтхэм къаIуагъэхэр шIокI имыIэу гъэцэкIагъэ зэрэхъущтхэм тынаIэ тедгъэтыщт. Ны-тыхэр зы­шъхьарымытыжь кIэлэцIыкIу­хэм япчъагъэ къыкIегъэчыгъэнымкIэ, сабыйхэмрэ унагъохэмрэ яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ хэбзэгъэуцугъэу щыIэр укъуагъэ мыхъуным тыдэлэ­жьэщт. БгъуитIумкIи тызэдеIэжьзэ а Iофыгъор нахьышIоу зэшIохыгъэ зэрэхъущтым тынаIэ тедгъэтыщт», — къы­Iуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс- къулыкъу къытырэ къэбархэмкIэ Тхьаркъохъо Сафыет.