Аскъэлае ипшъэшъэ пIугъэу, шIэныгъэ гъогум ищыIэныгъэ пытэу езы­пхыгъэу Анцокъо Сурэт непэ зигугъу къэтшIы тшIоигъор.

Анцокъо Сурэт мэзаэм и 19-м 1970-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Аскъэлае имэкъумэщышIэ лэжьэкIо унэгъо зэгурыIожь къыщыхъугъ.
Анцокъо Хьазрэтрэ Сащнэтрэ сабыиплI апIугъ, алэжьыгъ. Сурэт еджапIэм зычIэхьэм илъэ­ситфырэ ныкъорэ ыныбжьыгъэр. ЕджапIэм ипащэ шIэныгъэ зэзыгъэгъоты зышIоигъо кIэлэцIыкIум пэрыохъу къыфэхъугъэп. Ыныбжь имыкъущтыгъэми, еджэныр шIу ылъэгъоу, губзыгъэу, IупкIэ цIыкIоу щытыгъ, дэ­гъоу еджэщтыгъ. Къоджэ гурыт еджапIэм иклассий 1984-рэ илъэсым къеухы ыкIи кIэлэегъэ­джэ сэнэхьатыр зэригъэгъотымэ шIоигъоу Адыгэ кIэлэегъэджэ училищэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щытым чIэхьэ.
Ар къызеух ужым, 1992-рэ илъэсым IофшIэныр щыригъэ­жьагъ Мыекъопэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 35-м. ЕтIанэ ичылэ гупсэу Аскъэлае егъэзэжьышъ, зы илъэсрэ еджапIэм щэлажьэ, ащ кружокхэу «ШIэжьыр», «Краеведениер» щарегъэхьы. 1993-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Мыекъуа­пэ дэт гурыт еджапIэу N 20-м иублэпIэ классхэм якIэлэегъа­джэу Iоф ешIэ. Ащ дакIоу апшъэ­рэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотынэу Адыгэ къэралыгъо университетым чIэхьэ ыкIи заочнэу 1997-рэ илъэсым къеухыжьы. 1997 — 2006-рэ илъэсхэм ублэпIэ ыкIи гурыт классхэм арыс тимылъэпкъэгъу кIэлэеджакIохэр адыгабзэр зэрагъэшIэнымкIэ екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр ыгъэ­федэзэ регъаджэх. Лъэхъанэу тызхэтым кIэу къыздихьырэм иакъыли, иамали, ишIэныгъи фигъэIорышIэзэ, зэнэкъокъу ушэ­тын зэфэшъхьафхэм ишъыпкъэу ахэлажьэ. Зэнэкъокъоу «Адыгэ Республикэм лъэпкъыбзэхэмкIэ анахь кIэлэегъэджэ дэгъу» зыфиIорэм 2013-рэ илъэ­сым текIоныгъэ къыщыдихыгъ. Нэужым ныдэлъфыбзэмкIэ кIэлэегъаджэхэу Темыр Кавказым ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэхэм яIэпэIэсэныгъэ къызыщагъэлъэгъорэ зэнэкъокъу-­фестивалэу «Сызыфэщагъэхэм я Дунай» зыцIэу Чэчэн Респуб­ликэм 2013-рэ илъэсым щыре­кIокIыгъэм зыхэлажьэм, ащ изы Iахьэу «Насыпыр нэмыкIым дэ­гощ» зыфиIорэмкIэ текIоныгъэ къыдихыгъ ыкIи ащ Щытхъу тхылърэ шIухьафтын лъапIэрэ къыщыфагъэшъошагъ.
Федеральнэ къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэхэм адиштэу адыгабзэмкIэ ублэпIэ ыкIи гурыт классхэм апае программэхэр зэхэзыгъэуцохэрэм, зэреджэщтхэ ыкIи IэпыIэгъу тхылъхэр зы­тхыхэрэм, ахэр редактировать ыкIи рецензировать зышIыхэрэм Сурэт ахэт. Адыгабзэм иегъэ­джэнкIэ шIыкIэ-амалэу итхылъхэм къащитыхэрэр кIэлэегъаджэ­хэмкIи, кIэлэеджакIохэмкIи, ны-­тыхэмкIи IэпыIэгъушIух ыкIи IэубытыпIэшIух.
УблэпIэ классхэм ащылэжьэрэ кIэлэегъаджэхэм апае дидактическэ пособие 2003-рэ илъэсым, адыгабзэмкIэ тхэн IофшIэнхэмкIэ IахьитIу хъурэ тетрадьхэр 2004-рэ илъэсым къыдегъэкIых. Ахэр гъэшIэгъонхэу, кIэлэцIыкIум тхэкIэ-еджэкIэ амал зэрэIэкIэхьащтым тегъэпсыхьагъэхэу, игулъы­тэ хахъо фашIэу, ребус зэфэшъхьафхэу, джэгукIэхэу адэтхэм къэзыуцухьэрэ дунаим ар нэIуа­сэ фашIэу гъэпсыгъэх.
2006-рэ илъэсым щегъэжьагъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэкIэ щытым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел инаучнэ IофышI, ау кIэлэегъэджэ Iоф­шIэнри ыгъэтIылъырэп. А илъэс дэдэм аспирантурэм чIэ­хьэ ыкIи 2009-рэ илъэсым къеу­хы. Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Тхьаркъо­хъо Юныс иIэпыIэгъоу кандидатскэ диссертациеу «Адыгабзэм мыдэныгъэ шъуашэр къызэрэщыгъэлъэгъогъэ шIыкIэхэр» зы­фиIорэр 2009-рэ илъэсым къыгъэшъыпкъэжьыгъ ыкIи фило­логие шIэныгъэхэмкIэ кандидат хъугъэ.
Сурэт ащ къыщымыуцоу, докторскэ диссертацием игъэхьазырын мыпшъыжьэу Iоф дешIэ. Филологие шIэныгъэхэмкIэ док­торэу, профессорэу Бырсыр Батырбый инаучнэ пащэу ­Адыгэ къэралыгъо университетым бзэшIэныгъэм пылъ идиссертационнэ совет 2018-рэ илъэсым ар къыщигъэшъыпкъэжьыгъ. Сурэт Хьазрэт ыпхъум идиссертацие гущыIэ дэхабэ къыраIолIагъ, шIэныгъэлэжьхэм хагъэунэфыкIыгъ IофшIагъэм итемэ зэрэгъэ­шIэгъоныр, ау къэптхыхьанкIэ зэрэкъиныр. Адыгэ фольклорым ыбзэ идунай лингвокультуро­логиемрэ когнитивнэ бзэшIэныгъэмрэ алъэныкъокIэ къэптхы­хьаныр Iофыгъо псынкIэп, ау ар Сурэт фызэшIокIыгъ. 2019-рэ илъэсым ибэдзэогъу мазэ ВАК-м къыфигъэшъошагъ филологие шIэныгъэхэмкIэ докторыцIэ.
2018-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Сурэт бзэшIэныгъэмкIэ отделым ипащэу мэлажьэ. Адыга­бзэм изэгъэшIэн фэгъэхьыгъэ тхылъ ыкIи научнэ IофшIэгъи 130-м ехъу икъэлэмыпэ къы-
чIэ­кIыгъ. Ахэм ащыщ статья 25-рэ ВАК-м ижурналхэм къа­дэ­хьагъ.
Бзэм иамалхэр икъу фэдизэу зэрэIэкIэлъым, ахэр шъхьафитэу зэригъэфедэшъухэрэм къахэкIэу Нысхъэпэ театрэу «Дышъэ къо­шын» зыфиIорэм ыгъэуцурэ адыгэ пшысэхэм атехыгъэ таурыхъ-пьесэ цIыкIухэм язэдзэкIын­рэ уасэ ятыгъэнымрэ игъэкIоты­гъэу Iоф адишIагъ: «Жъы зи­мы­Iэм кIэ иIэп», «Пшъэшъэ-зэолIхэм ядышъ» («Золото Черкесских Амазонок»), «Абгынэжьыгъэ псынэжъ» («Заброшенный колодец»). Кинокомпаниеу «Чер­кесия-фильм» ипащэу Нэгъэплъэ Аскэрбый зэхигъэуцогъэ непэрэ уахътэм диштэу 3D формат шIы­кIэу гъэпсыгъэщт анимацион-
нэ фильмым исценариеу «Мы­шъэм ыкъо Къэншъау» («Каншау — сын медведя») зыфиIорэр (Шъхьэ­лэхъо Дарико игъусэу, 2019), мультфильмэу «Фиксики» («Фиксжъыехэр») серие 52-рэ хъоу (Атажьэхьэ С., ЖакIэмыкъо З., Ситымэ С., Тыгъужъ Г. игъу­сэ­хэу, 2020), нэмыкIхэри зэридзэкIыгъэх.
Ны-тыхэу ежь-ежьырэу ясабыйхэм адыгабзэр языгъашIэ зышIоигъохэм апае Анцокъо Сурэт мы аужырэ илъэсхэм икъэ­лэмыпэ къычIэкIыгъэ тхылъхэм зэряджагъэр «Сыбзэ — сидунай» (2018), «Адыгэ мэкъэпчъ чэф» (2020), (ятIонэрэ тедзэ­гъур, хэгъэхъуагъэхэр иIэхэу 2023-м къыдэкIыжьы). Тхылъыр мультимедийнэу щыт. Мыщ къыщытыгъэ хьарыф пэпчъ QR-код игъус, ащ хъытыум урещэ, хьарыф зыхэт гущыIэхэм, гущыIэжъхэм, усэхэм уяплъын, уядэIун, къадэпIон амал къыуеты, уишIэныгъэхэр зэрэуушэтыщт джэгукIэхэри десэ пэпчъ къыкIэлъэкIох. Тхылъыр еджапIэм зыфэзыгъэхьазырхэ­рэм ыкIи ублэпIэ классхэм аще­джэхэрэм атегъэпсыхьагъ. КIэлэцIыкIум иныдэлъфыбзэкIэ ышIэрэ гущыIэхэр ижабзэ на­хьыбэу щигъэфедэн зэрилъэкIыщтыр, гупшысэным фэгъэсэгъэным ар афэIорышIэ. Сурэт иакъыл, игулъыт, игупшысакI, ижэбзэ чан итхылъхэр къэзыгъэ­баирэр. УяджэнкIэ псынкIэх, гурыIогъошIух.
Сурэт рихьыжьэрэ Iофым гу­хахъо хигъуатэу дэлажьэ ыкIи кIэух гъэнэфагъэ горэм къы­фэмыкIоу ыуж икIыжьырэп. Ар къаушыхьаты научнэ ушэтынэу ышIыгъэхэм къакIэкIогъэ IофшIагъэхэр: тхылъхэу «Анцокъо Хьа­джыбэч», «Лъахъщыкъуае къыщыхъугъэ НапцIэкъо (Тхыгъо) Айщэт-хьаджэр. Тарихъ-лIэкъо ушэтын», монографиехэу «Категория отрицания и способы выражения отрицания в адыгей­ском языке», «Адыгский фольклор: этнолингвистические характеристики функционирования», «Адыгский героический эпос «Нарты»: этнолингвистические характеристики функционирования», «Адыгский фольк­лор как этнокультурный феномен: когнитивный и лингвокультурный аспекты», бзитIукIэ зэ­хэгъэуцогъэ «Краткая грамматика современного адыгейского языка» (2024). Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ фэгъэхьыгъэ Дунэе шIэныгъэ-методологическэ зэфэсым изэхэщэн, игъэзекIон 2019-м щегъэжьагъэу илъэс къэс рагъэкIокIы ыкIи Iофыгъоу зытегущыIэхэрэм язэфэхьысыжь тхыгъэхэм якъыдэгъэкIыжьын чанэу дэлажьэ.
Аужырэ илъэсхэм бзэм изэгъэшIэн пылъ отделым анахь Iо­фыгъо инэу Адыгэ-урыс-къэ­бэртэе-щэрджэс гущыIалъэм изэхэгъэуцон Анцокъо Сурэтрэ Атэжьэхьэ Сайхьатрэ дэлажьэх. 2024-рэ илъэсым КъТРК-м иIофышIэу Тхьаркъохъо Аминэт ыгъэ­хьазырыгъэ проект-къэтынэу «ГущыIэм имэхьан» зыфиIорэм Сурэт хэлэжьагъ. ГущыIэ 15 къыщызэхифыгъ: «Амылкъан», «Анэмэт», «Мамыку», «Шъхьэп­хъакI», «ЧыIукъакъыщ», «ХьажътIаркъу», «Мастэ», «Шъагъэ», «Уагъэ», «ХьатыякIу», «Тыгъэгъаз», нэмыкIхэри. Мыхэр ­адыгэ гущыIэха, нэмыкI бзэхэм къа­хэкIыгъэха? Ахэм мэхьэнэ шъхьаIэу яIэр, гущыIэхэр зэрэзэхэтхэр, лъапсэр къызщежьэрэр ыкIи нэмыкI упчIэхэм яджэуап­хэр къыритыжьызэ, къэтыныр гъэшIэгъон хъугъэ.
Адыгэ лъэпкъ гъэсэныгъэм зэпымыоу зэрэдэлажьэрэм пае щытхъуцIэу «Урысые Федера­цием гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъ» зыфиIорэр, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Со­вет — Хасэм, Урысые Федерацием ыкIи Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ-
кIэ яминистерствэхэм ящытхъу тхылъ­хэр, «Адыгэ Республикэм шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху», Урысые Федерацием ицIыфхэм яныдэлъфы­бзэхэм яинститут и Рэзэныгъэ тхылъ, я 52-рэ Дунэе зэнэкъо­къум иушэтын тхыгъэу «Эмоциональные дискурсообразующие концепты в адыгском нартском эпосе» зыфиIорэм апэрэ купым хэхьэрэ и ХэгъэунэфыкIыгъэ тхылъ (2024) къыфагъэшъоша­гъэх.
Анцокъо Сурэт Адыгэ Респуб­ликэм и Президент дэжь бзэмкIэ щызэхэщэгъэ Советым, Адыгэ Республикэм иеджэпIэ зэфэшъхьафхэм япащэхэм яIоф­шIакIэ изытет уасэ езытырэ комиссием институтым и ШIэны­гъэлэжь совети ахэт, гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ Минис­терствэм кIэлэеджакIохэм ящыкIэгъэ тхылъхэм ятегущыIэн фэ­гъэзэгъэ комиссиеу щызэхэщагъэм иIофшIэни хэлажьэ. Научнэ IофшIагъэу иIэхэм осэшхо зэряIэм къыхэкIэу, Сурэт Адыгэ къэралыгъо университетым и Диссертационнэ совет рагъэблэгъагъ.
ЦIыфыр дунаим тетыфэ къыкIурэ гъогум лъэгъо хэушъхьафыкIыгъэ щыпхырещы. А лъа­гъор къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм ягъозэ нэф зыхъукIэ, ащ нахь насыпыгъэ щыIэп. Сурэт игъэхъа­гъэхэм лъапсэу яIэр иIофшIэн шIудэдэ ылъэгъоу, ыгу етыгъэу, икъарыуи, ыкIуачIи, ыпси хилъхьэу зэрэлажьэрэр ары.
Анцокъо Сурэт къызыхъугъэ мафэмкIэ тыфэгушIо, псауныгъэ пытэрэ щыIэкIэшIурэ ышъхьэкIи иунагъокIи иIэхэу, адыгабзэм изэгъэшIэн тапэкIи гъэхъэгъэ­шхохэр щишIэу, ишIэныгъи, иакъыли, иIофшIагъэхэри ­илъэпкъ фигъэлажьэхэу илъэсыбэ къыгъэшIэнэу тыфэлъаIо.
БзэшIэныгъэ къутамэм иIофышIэхэр.