ШIуцIэ Абубэчыр Батырбый ыкъу (1912 — 1944) — къуаджэу Пэнэхэс щыщ, Советскэ Союзым и
ЛIыхъужъ, хыдзэ флотым идзэкIолIыгъ, я 384-рэ хыдзэ лъэсыдзэм ихэушъхьафыкIыгъэ батальон икъэбар­лъыхъугъ.

Нэгъужъ Рыкъует джары тыр зэришIэрэр — сурэтымкIэ. Непэ ежьым ыныбжь хэкIотагъэми, ятэ жъы хъурэп, ренэу ныбжьыкIэу ынэгу кIэт. Рыкъует Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу ШIуцIэ Абубэчыр ыпхъу. 1941-рэ илъэсым тыр заом зэкIом, ащ мазэрэ ныкъорэ нахь ыныбжьыгъэп. Къыгъэзэжьынышъ, ылъэ­гъунэу инасып къыхьыгъэп. Ары нахь мышIэми, къызхэкIыгъэр псаум фэдэу игъогогъоу, къыготэу ищыIэныгъэ къыкIугъ, ишIэжь хичыгъэп, игупшысэмэ ахихыгъэп.
ШIуцIэ Абубэчыр 1912-рэ илъэсым къуаджэу Пэнэхэс къыщыхъугъ. ЛэжьэкIо унэгъо къызэрыкIом къихъухьагъ. УблэпIэ классхэр къызеухыхэм, кол­хозым щылэжьагъ, колхоз тхьа­мэтагъ. 1941-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хы ШIуцIэм ихы­­дзэ флот хэтыгъ. я 325-рэ хыдзэ лъэсыдзэм щыщэу зэуагъэ. 1943-м я 384-рэ лъэсыдзэу агъэпсыгъэм ащэжьыгъагъ. А гъэ дэдэм, бжыхьэм, къалэхэу Таганрог, Мариуполь, Осипенко яшъхьафитыныгъэ фэзэуагъ. Абубэчыр зыхэтыгъэ десантым Мариуполь лIыгъэу щызэрихьагъэм фэшI Хэгъэгу зэошхом иорден иапэ­рэ шъуашэ къыфагъэшъошагъ. Херсон хэкум ипсэупIэхэу Алек­сандровкэр (джырэ Октябрьскэр) ыкIи
Ши­рокая Балка зы­фиIохэрэр шъхьафит шIыжьыгъэнхэмкIэ зэпэуцужьхэм ахэлэжьагъ.
Е улIын, е улIэн
1944-рэ илъэсым я 28-рэ дзэм хэтхэм къалэу Николаев пыим къыIэкIэхыжьыгъэныр ригъэжьэгъагъ. IэпыIэгъу хъунхэм пае Николаев икъухьэуцупIэ десант щырагъэтIысыкIынэу рахъухьэ. Хыдзэ лъэсыдзэм ия 384-рэ батальон дзэкIолI куп къыхаушъхьафыкIы. Старшэ лейтенантэу Константин Ольшанскэр командирэу агъэнафэ. Нэбгырэ 67-мэ ащыщ хъугъэ ШIуцIэ Абубэчыр. ЛъагъомкIэ гъуазэ афэхъунэу адэкIуагъ пцэжъыяшэу А.И.Андреевыр. 1944-рэ илъэсым гъэтхапэм и 26-м чэщым псэупIэу Богоявленскэм дэжь, непэ Николаев, ихьанэ-гъунэхэм десантыдзэр къухьиблымэ щарытIысхьагъ ыкIи километрэ 15 фэдиз хъоу Южный Буга ыпшъаIокIэ дэкIоягъэх. Нэфшъагъом Николаев икъухьэуцупIэ къыщикIыгъэх.

МэфитIум десантыдзэр пыим езэуагъ. Гъогогъу 18-у къызэрилъыгъэхэм пэуцужьыгъэх, нэ­мыц дзэкIолI 700 фэдиз хагъэфагъ. Гъэтхапэм и 28-м къу­хьэуцупIэм икъутафэхэм десантыдзэм щыщ дзэкIолIих псаоу къахэкIыжьыгъ, ахэм анэ­мыкIэу 2-р дзэ сымэджэщым ащагъэх. Нэужым джыри дзэкIолIи 4 псаоу къагъоты­жьыгъ, ау уIагъэу ателъхэм а мэфэ дэдэм арылIыкIыгъэх. Фэхыгъэхэм ахэтыгъ адыгэ дзэкIолIэу ШIуцIэ Абубэчыр.
Псаоу къэнэгъэ дзэкIолIхэм ащыщэу Николай Медведевым ыужкIэ тхылъэу «Нас было 68» ышъхьэу къыдигъэкIыгъагъ. ШIуцIэ Абубэчыр ифэхыкIэ хъу­гъэр изэIукIэгъухэм яз къыщи­Iотэжьыгъагъ. «Лъыр къызпхырыкIырэ хъэдэнымкIэ Абубэчыр ышъхьэ зэшIопхыкIыгъагъ. Ары нахь мышIэми, зигъэчаныщтыгъ, сэмэркъэущтыгъ. Загъо­рэ автоматыр къыштэзэ огъу кIэкIхэр ышIыщтыгъэх (щэгыныр мэ­кIагъэ).

…ИкIэрыкIэу унашъхьэм лагъымэ къыщыуагъ. Икъутафэхэр Абубэчыр къынэсыгъэхэп, ау контузие хихыгъ. Нэфшъагъом къызэнэхъэжьым, нэмыцхэр къыттехьэщтыгъэх. ИкIэрыкIэу огъу макъэхэр къэIугъэх, кIа­шъом лагъымэхэр къыщыуагъэх. Дзэ Плъыжьым идзэкIолIхэр зым ыуж адырэр итэу укIо­рэищтыгъэх. ЫIыгъыгъэ чIыпIэм цIыкIу-цIыкIоу къекIошъэхыгъ ШIу­цIэ Абубэчыри. Сызепшы­лIэм, жьы къыщэжьыщтыгъэп… ОшIэ-дэмышIэу пыим иогъухэр зэпыугъэх. Псаоу къэнэгъэ де­сантникхэм заIэти зэплъэхэм, нэмыцхэм кIаIэжьыщтыгъ. Къо­кIыпIэ лъэныкъомкIэ огъухэр къэIугъэх, десантникхэр зы­шъ­хьэ езыхьыжьэжьыгъэхэм акIэ­лъыорэ ти ППШ-хэм амакъэ къашIэжьыгъ. «Ура!» куогъур къызэхэтхыгъ. Я 3-рэ Украинскэ фронтым идзищмэ якIочIэ шъхьаIэхэм Николаев гупчэм нэмыцхэр рафыгъэх ыкIи лэ­жьыгъэ ухъумапIэм къэблагъэщтыгъэх. Ау ШIуцIэ Абубэчыр ар къылъэгъужьыгъэп, псаоу къэ­нэжьыгъэ нэбгырэ 12-м анэ­мыкIэу адырэхэми къызэрамы­лъэгъугъэм фэдэу».
Зэпэуцужь лъэшым хэкIодэгъэ десантник нэбгырэ 68-р къалэу Николаев щагъэтIы­лъыжьыгъэх.
Хъугъэ-шIагъэм илъэс те­шIэжьыгъэу, 1945-рэ илъэсым, зылIэгъэ уж, пстэуми, ШIуцIэ Абубэчыри ахэтэу, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэ афагъэшъошагъ.
ЛIыхъужъыцIэр кIэн лъапIэу
къафигъэнагъ
Рыкъует къешIэжьы мафэу ятэ Советскэ Союзым и ЛIыхъу­жъыцIэ къызэрэфагъэшъоша-­
гъэр яунагъо къызыраIогъагъэр. Ащ дэжьым ащ илъэсиплI нахь ыныбжьыгъэп, ары нахь мышIэми, ишIэжь IупкIэу къыхэнагъ.
— Сянэжъ, сятэ янэ псаугъэ ащ дэжьым. Районым къикIыхи ыкъо ЛIыхъужъыцIэ къызэрэ­фагъэшъошагъэр къыраIонэу къыфэкIогъагъэх. Тихабзэба фэ­хыгъэм хьадэIус фашIыжьэу, сяти фашIыжьыгъагъ, — ыгу къэкIыжьы Рыкъует.

Рыкъует къызэрэтиIуагъэмIэ, ятэу Абубэчыр зэшыхэм ана­хьыкIагъ. ЗэкIэмкIи зэшитфырэ зэшыпхъуитIурэ хъущтыгъэх, зэкIэ заом хэлэжьа­гъэх. Щыр Хэгъэгу зэ­ошхом хэкIодагъ, тIумэ къагъэзэжьыгъагъ. Язырэм сэкъатныгъэ иIэу унэм къифэжьыгъагъ, ау къызыкIожьыгъэм бэ темышIэу идунай ыхъо­жьыгъ. Зэу къэнэгъагъэр анахьыжъ дэдагъ, ныбжь хэкIотагъэ мэхъуфэ псэугъэ.
— Тигъунэгъу ныом къуищ иIагъэти, зэкIэри псаоу заом къикIыжьыгъагъэх. Сянэжъ ащ ехъуапсэщтыгъ, «Тхьэр етагъ, Шагуджяпхъу иехэр зэкIэ къэкIожьыгъэх. Сэсыехэр зэкIэ къэуцугъэх» ыIощтыгъ», — къытфеIуатэ ЛIы­хъужъым ыпхъу.
АМ: Уятэ ны­жъым, ным ягукъэ­кIыжь­хэмкIэ зыфэда­гъэр ошIэ. Уянэжъ сыда ащ фэ­гъэ­хьыгъэу къып­фиIотэ­жьыщтыгъэр, Ры­къует?
— Тэ тиунагъокIэ нэнэжъ ты­дисыгъ, сят, сян, сшынахьыжъ, сэры аIоу. «ЗэкIэ къоу сиIэхэм анахь гукIэгъу хэлъыгъ уятэ» ыIощтыгъ ащ. Загъорэ сIэхэр ыштэхэти, Iэ къащифэзэ, «А си Алахь, ятэ ыIэмэ афэдэкъабз. Псыгъо цIыкIухэу ыIэмэ афэ­дэкъабз» къысиIощтыгъ. ЕтIанэ къыIотэжьыщтыгъ сятэ чылэм къызхэкIыжьыкIэ, хьакIэщ горэм исыгъэу, ным дэжь имыхьэу иунэ зэримыхьажьыщтыгъэр. «Нан уагъэшхагъа, зыгорэ пхэузыкIа? ПшIоигъо щыIэмэ къаIуи къыпфэсшIэщт» ыIоти, къеуп­чIыщтыгъ. ЗэкIэ дэгъоу зиIокIэ, гъолъыжьакIо кIощтыгъэ къодый. ГукIэгъу зэкIагъэу арыгъэ игукъэкIыжьхэр, — къытфиIотагъ Рыкъует.
АМ: Заом къыритхыкIыщтыгъа? Сыда ыIощтыгъэр къызытхэкIэ?
— Непэ къытфэнагъэ щыIэп, музейхэм зэбгырахыгъ. Ары адэ, къатхэщтыгъ. Тятэш ана­хьыжъым икIалэ тиунэ исыгъэти, ащ къыфитхыгъэ горэм къыщиIощтыгъ: «Хьисэ шъунаIэ тежъугъэт. Ыгу хэжъугъэкIымэ сигопэщтэп».
ЛIыхъужъым илъфыгъэхэр
ШIуцIэ Абубэчыр Рыкъует нэмыкIэу къо иIагъ. Хьазрэт илъэс 12 фэдизкIэ шыпхъум нахьыжъыгъ. 2009-рэ илъэсым ащ идунай ыхъожьыгъ. Ащ ыкъо закъоу Казбеки бэкIэ ыуж къи­нагъэп, лъфыгъэ къыкIэмынэу дунаим ехыжьыгъ. Ежь Рыкъует Нэгъужъмэ яныс, къуищыр ыпIугъ, ныжъ, ныжъ пIашъ. Гурыт еджэпIэ ужым ятэ фэдэу Советскэ Союзым и ЛIыхъу­жъыцIэ къызфагъэшъошэгъэ Ан­дырхъое Хъусен ыцIэ зы­хьырэ кIэлэегъэджэ колледжыр къыухыгъ. 1960-м къыщегъэжьагъэу илъэс 35-рэ Пэнэхэс гурыт еджапIэм ублэпIэ классхэр щы­ригъэджагъэх. Ренэу, еджэфи Iоф ешIэфи, джыри гъэпсэфыгъом зыщыIэми, тыр къымы­гъэукIытэжьыныр, ЛIыхъужъым ыпхъу цIэ иныр ифэшъуашэу ыхьыныр ихьакъэу зыфелъэгъужьы.
АМ: Рыкъует, уятэ исау­гъэт гурыт еджапIэм ищагу дэт. Ащ ублэкIызэ мафэ къэс Iофы­шIэ укIоныр сыд фэда? Ты ЛIы­хъужъым ыцIэ зыхьырэм ущы­лэ­жьэныр сыд фэда?
— ЕджэпIэ щагум сыдахьэ зыхъукIэ, ащ исаугъэт ренэу сыблэкIыщтыгъ. Сыдэплъыети, сыIуплъэти сычIахьэщтыгъ. Ащ ихьатыркIэ лъытэныгъэшхо къыт­фашIыщтыгъ ыкIи къытфашIы. ИлIыгъэкIэ тэ ар къытфилэ­жьыгъ, ежьым къытефэгъэ лъы­тэныгъэм ижьау ренэу тычIэт, — еIо тигущыIэгъу.
Ятэ зыщагъэтIылъыжьыгъэ Николаев Рыкъует бэрэ щыIагъ. Ежь къэлэ пащэхэми, музееу дэтым иIофышIэхэми мызэу, мытIоу къырагъэблэгъагъэх, кIогъухэм къадэфэрэ уахътэми зэфэтхагъэх. Къалэм ишъхьафитыныгъэ фэбанэхэзэ фэхыгъэ ЛIыхъужъхэм яшIэжь ащ лъэ­шэу щагъэлъапIэ. ДзэкIолIхэм ялIэужхэр ахэмкIэ ЛIыхъужъ папкIэх. Аужырэу Рыкъует ащ зыщыIагъэр 2014-р ары. Ыкъорэ икъорэлъфырэ игъусэхэу тым икъашъхьэ шъхьащыхьагъэх, ишIэжь агъэлъэпIагъ. IорIотэжькIэ ашIэрэ тыжъым къорэлъфхэр рэгушхох, ЛIыхъужъым къы­зэрэхэкIыгъэхэм рэпагэх. ГущыIэкIэ, унэгъо хъарзынэщым хэлъ сурэтхэмкIэ, къафаIотэ­жьыгъэ гукъэкIыжьхэмкIэ ашIэрэ тыжъ пIашъэр ныжъым шIу ари­­гъэлъэгъугъ. Лъым хэлъ Iа­хьыл­ныгъэм ыкIуачIэ зэрэлъэшым ахэр ишыхьатых.
— Сятэжъ-лIыхъужъым ыцIэ зыхьырэ еджапIэм сыщеджагъ. Ар зымыуасэ щыIэп. Ащ ихьатыркIэ ренэу сыкъыхагъэщыщтыгъ, «ащ ипхъорэлъф» аIоти, сцIэ къыраIощтыгъ. Зыщыфэ­хыгъэ къалэм, зыщагъэтIылъы­жьыгъэм сызэрэкIуагъэр сщыгъупшэжьыщтэп. Къалэу уятэжъ шъхьафит ышIыжьыгъэм удэхьаныр зымыуасэ щыIэп. Сырэгу­шхо тыжъым, — еIо Рыкъует икъорэлъфэу Нэгъужъ Щамил.
— Аужырэу тызэкIом згъэшIэгъуагъэр, — къыхегъахъо Рыкъует, — лIыхъужъхэм ацIэ­хэр зытетхэгъэ мыжъо плIэ­мыехэм шъэожъыехэм къэгъагъэхэр тыралъхьэхэу слъэгъугъэ. «Хэта мырэущтэу шъушIэнэу къышъозыIуагъэр?» ыIуи сикIалэ зяупчIым, «Мыхэм тикъалэ шъхьафит ашIыжьыгъэба! Зыгорэм къытиIожьын ищыкIагъа?» яджэуапыгъ.
Ары, непэ Рыкъует ыныбжь хэкIотагъ, икъарыуи къыщыкIагъ, ары нахь мышIэми, ты ЛIыхъужъым ыцIэ къызыщыраIо, игугъу зыщашIы ашIоигъом зырагъэблагъэкIэ, кIуачIэ къызхегъотэжьышъ, сыдигъуи фэдэу джыри еблагъэ. Тэри тыIукIэ тшIоигъоу тызфытеом, «хьау» къытиIуагъэп. Мэпсэуфэ а зыр нэбгырэ пшIы пчъагъэмэ афиIотагъэми, джащ фэдизырэ къыкIиIотыкIыжьыным езэщырэп ыкIи езэщыщтэп. Тым къымыгъэзэжьыгъэми, ЛIыхъужъым ыпхъуцIэу къыфыщинагъэр ифэ­шъуашэу зэрехьэ. ТапэкIэ ар укъуагъэ мыхъуным, тым ишIэжь лъагъэкIотэным непэрэ лIэужыкIэхэр фепIух. Икъорэлъфхэр къетэкъокIыгъэхэу Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ атэпIа­шъэ­м икъэбар, ипсэемыблэжьныгъэ джыри зэ афеIуатэ, сурэтхэр арегъэлъэгъух.
Москва Хэгъэгу зэошхом имузееу дэтым Щытхъум и Унэу хэтым Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу ШIуцIэ Абубэчыр ыцIэ дышъэ хьарыфхэмкIэ щытхыгъ. Къалэу Николаев щагъэ­тIылъыжьыгъ. Зэкъошныгъэм икъэхалъэ далъхьэгъэ десантник 68-мэ яз. ХыдзэлI-десантникхэм ядзэ щытхъу имузей къалэу Николаев щыгъэпсыгъ. Ахэм ялIыхъужъыныгъэ инэпэ­еплъ саугъэт ащ дэт, ацIэ урамым ехьы. ЛIыхъужъыр зыщыщ Тэхъутэмыкъое районым икъо­джищэу Пэнэхэс, Тэхъутэмы­къуае, Афыпсыпэ яурамхэм ащыщхэм ШIуцIэ Абубэчыр ыцIэ ахьы. Пэнэхэс дэт гурыт еджапIэм джащ фэдэу ШIуцIэ Абу­бэчыр ыцIэ фагъэшъошагъ, щагум ащ исаугъэт дэт.
ШIуцIэ Абубэчыр ­къыфагъэшъошагъэхэр:
— Советскэ Союзым и ЛIы­хъужъ;
— бгъэхалъхьэу «Дышъэ Жъуагъу»;
— Лениным иорден;
— Хэгъэгу зэошхом иорденэу апэрэ шъуашэ зиIэр.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: авторым ий, Нэгъужъхэм яхъарзынэщ.