ШIэныгъэлэжьэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм IорIуатэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Нэхэе Саидэ мэзаем и 13-м къуаджэу Джэджэхьаблэ къыщыхъугъ. Нэхэе Муратрэ Сарэрэ яунагъо къихъухьагъ.

Пшъэшъэжъыем янэжъхэм ятыгъэ къытепсагъ. Яадыгэ гъомылэпхъэ шIагъохэр, IэшIухэр ышхыгъэх. ЯшIулъэгъу гъунэнчъэ зэхишIагъ, яшэн-хабзэхэм акIырыплъыгъ. ЯтэкIэ янэжъэу Асыет илъэс 99-рэ къыгъэшIагъ. Пщэрыхьаным фэIэзагъ, къэбзэ-лъэбзагъ, цIыфышIугъ, шъэбагъэ. Сабыищэу ыкъоу Мурат хэкIыгъэхэм цIыфыгъи, адыгагъи ахэ­лъэу ыпIунхэу фэягъ. Ны-тыхэр мэфэ реным лэжьапIэм щыIэхэ зыхъукIэ, ныжъыр сабыйхэм атеубгъуагъэу, яшхыни, яурок шIыжьыни зэшIуихыщтыгъ.
Саидэ янэкIэ янэжъэу Кощэгъу Хьаджэкъызэ цIыф губзыгъагъ, акъы­лышIуагъ, къэкIырэ уцхэмкIэ Iазэщтыгъэ. Адыгэ IорIуатэхэр ышIэщтыгъэх ыкIи дэгъоу къыIуатэщтыгъэх. Хьаджэкъызэ ирепертуар орэдыжъи, къэбари, хъугъэ- шIагъи, къэкIырэ Iэзэгъу уци, IэзакIи хэбгъотэщт. Тэри Хьаджэкъызэ тыIукIэу, ышIэрэ IорIуатэхэр къытигъэтхыжьхэу къыхэкIыгъ.

НэнэжъитIоу гъашIэ къэзыгъэшIагъэ­хэр Саидэ щысэтехыпIэ фэхъугъэх. Ахэр шIурэ дахэрэкIэ ыгу къэкIыжьых. «Ся­нэжъ, сятэ янэу Джарымэкъомэ япхъу, илъэс 99-рэ къыгъэшIагъ. ТипIугъ, тилэжьыгъ, шIу тилъэгъущтыгъ. Адыгэ шэн-хабзэхэр къытхилъхьагъэх IофшIэными тыфигъэсагъ», — еIо Саидэ. ЯнэкIэ янэжъэу Хьаджэкъызэ къытегущыIэ зэхъум къыхигъэщыгъ къэкIырэ уцхэмкIэ ар зэрэIазэщтыгъэр, адыгэ шэн-хабзэхэр зэригъэцакIэщтыгъэхэр, жэрыIо усэхэр зэришIэщтыгъэхэр, пчы­хьэрэ игъунэгъу бзылъфыгъэхэр ыдэжь къызэрихьэщтыгъэхэр. Ахэм къаIуатэщтыгъэ къэбархэр къешIэжьых. Чэщныкъо охъуфэ зэрэзэхэсыщтыгъэхэр, шхын­хэр ашIэу, ашхэу, зэрэгъэчэфхэу зэрэщысыщтыгъэхэр игукъэкIыжь нэфых.
Сабыеу къафэхъугъэр зэрэпшъэшъэ­жъыем нымрэ тымрэ ыгъэгушIуагъэх. Унагъом шъэожъыитIу (Айтэчрэ Адамэрэ) къихъухьагъ. Нэхэе Мурат илъэпкъ лъызыгъэкIотэн иIагъ. Адыгэхэм аIоба «Къор пкъэу, пхъур унэ гъэдахэ». Ащ шъыпкъа­гъэ хэлъ, ау Саидэ ятэ иуни, илIакъуи, икъуаджи къыгъэдэхэнхэу Тхьэм насып фишIыгъ. Ар еджагъ, гъэсагъ, цIыфыгъи, адыгагъи, гукIэгъуи хэлъ. ЦIыфэу зыхэтхэм ахэзагъэ. Къин зиIи, хъяр зиIи алъэIэсы. Хьалэлэу мэлажьэ. Сэнэхьатэу къыхихыгъэм фэшъыпкъ.
Нэхэе Саидэ Джэджэхьэблэ гурыт еджапIэр, нэужым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым имузыкальнэ-педагогическэ факультет къыухыгъэх. 1997-рэ илъэсым щегъэжьагъэу АРИГИ-м IорIуатэмкIэ иотдел щэлажьэ. Анахьэу зыфэгъэзагъэр адыгэ музыкальнэ фольклорыр ары. ШIэныгъэлэжьыр аспирантурэми щеджагъ, диссертациери ытхыгъ ыкIи къыухъумагъ. «Художественно-поэтическое своеобразие лирической песни в устном творчестве адыгов» — джары Саидэ идессертацие зэре­джагъэр.
Илъэс 28-рэ хъугъэу Нэхэе Саидэ хьалэлэу мэлажьэ. Научнэ статья 200 фэдиз къыхиутыгъ. Истатьяхэр научнэ журналхэу «Вестник науки АРИГИ», «Псалъ», «Наука, образование, молодежь» зыфиIохэрэм ыкIи ахэм анэмыкI­хэм къадэхьагъэх. Ащ дакIоу, Урысые аттестационнэ комиссием ыгъэнэфэгъэ журналхэу «Культурная жизнь Юга России», «Вестник АГУ», «Известия Дагестанского государственного педагогического университета» зыфиIохэрэм ыкIи нэмыкIхэм къыхаутых. Саидэ тхылъ пчъагъэ къыдигъэкIыгъ. Ахэм зэкIэм институтым ишIэныгъэ Совет адыригъэ­штагъ. ШIэныгъэлэжьхэми уасэ къафашIыгъ. ГущыIэм пае, «ХьакIэщ къэбар­хэр» зыфиIорэр шIэныгъэлэжьхэми, тхылъеджэ къызэрыкIохэми агукIэ аш­тагъ. Саидэ зыщылэжъэрэ отделым пшъэрылъыбэ иI. Ахэм зэу ащыщ угъо­еныр. ЗыфасIорэр, тхыдэIуатэхэр къы­хэгъэщыгъэнхэр ыкIи ахэм ярепертуар къэтхыжьыгъэныр. А Iофыгъошхом иIа­хьышIу хешIыхьэ Саидэ. Зы фольклор-этнографическэ экспедицие отделым зэхищагъэп ар хэмылажьэу. Къыугъоирэ IорIуатэхэр зэрегъафэхэшъ, институтым ихъарзынэщ ретыжьых.
Саидэ институтым, IорIотэ отделым зэхащэрэ конференциехэм чанэу ахэлажьэ. ЗэхэщэкIо амалышIухэр IэкIэ­лъых. Зэхищэрэ къодыеп, доклад гъэшIэгъонхэр къащешIых. КъызытегущыIэрэ темэм екIоу видеоматериалхэр егъэфедэх. Джащ фэдэу Урысыем ыкIи къэралыгъо­хэм ащызэхащэрэ конгрессхэм, коллоквиумхэм, симпозиумхэм чанэу закъыщегъэлъагъо. Ащ фэдэ Iофтхьабзэхэм сертификатхэмрэ щытхъу тхылъхэмрэ къыщыратхэу бэрэ къыхэкIы.
Нэхэе Саидэ институтым проект инэу щызэхащэхэрэм ахэлажьэ. ГущыIэм пае «Свод адыгского фольклора» зыфиIорэ проектэу том пчъагъэ хъурэм. Джащ фэдэу ежьыри ахэр зэхещэх ыкIи егъэ­цакIэх. Адыгэм икультурэ, ишэн-хабзэхэр зэтегъэуцожьынымкIэ зишIуагъэ къэкIощтхэм ащыщ адыгэ хьакIэщым фэгъэ­хьыгъэ проектыр.
2017-рэ илъэсым томибл хъурэ IофышIэгъэшхоу «Нартхэр» зыфиIорэр пщэфынэуи зэбгъэгъотынэуи амал щымыIэжь зэхъум, Шъэумэн Хьазрэт иунэе мылъкукIэ, институтым IорIуатэмкIэ иотдел къытыридзэжьыгъ. Ащ иредакционнэ коллегие Саидэ хэт. Ащ нэмыкIэу рецензентэу нэмыкI шIэныгъэлэжьхэм къыдагъэкIыхэрэм атетэу бэрэ къыхэкIы.
IорIотэ отделым щылажьэхэрэм Iэнэ хъураехэр, конференциехэр, гукъэкIыжь пчыхьэзэхахьэхэр зэхащэнхэр шэны афэхъугъ. Ащ фэдэ Iофтхьабзэхэр тхыдэIуатэхэу Шыжъ Хъаджэт, ЩэшIэ Бый, КIуай Исмахьил ыкIи нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэх. А зэпстэуми Саидэ иIахь ахилъхьагъ. КIуай Исмахьилэ ищыIэныгъэ гъогу, иIофшIагъэ къизыIотыкIырэ конференцие зэхищагъ ыкIи шIуагъэ къытэу ар рекIокIыгъ.
ШIэныгъэлэжьэу зыкIуачIи, зишIэныгъи, зиакъыли наукэм фэзыгъэIорышIагъэхэм ягугъу шIукIэ ашIыжьыным мэхьанэ иI. ЦIыфыр агу къэкIыжьыфэ псау, щыI. Ащ фэдэ шIэныгъэлэжьхэм ащыщых ХьэдэгъэлIэ Аскэр, Шъхьэлэхъо Абу, Хъут Щамсэдин ыкIи нэмыкIхэр. Мыхэм дахэкIэ ягугъу зышIыжьыхэрэм Саиди ащыщ. ХьэдэгъэлIэ Аскэр иIофшIагъэхэм ацIи, къызыщыдэкIыгъи, илъэсэу къызыдэкIыгъи зыдэт «Библиографическэ указатель» къыхиутыгъ.
Адыгэ фольклористическэ наукэм гъэхъагъэу иIэхэм, экспедициехэм къа­щиугъоирэ материалхэм, тхыдэIуатэхэм, шIэныгъэлэжьхэм, IорIуатэхэм афэгъэ­хьыгъэ къэтынхэм Саидэ ахэлажьэ. Научнэ Iофэу зэшIуихырэм нэмыкIэу общественнэ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн иIахьышIу хэлъ. Илъэс пчъагъэ хъугъэу профсоюзнэ комитетым хэт. Рейтинг комиссиеу институтым щызэхэщагъэми исекретарь.
Саидэ иIофшIагъэ институтэу зыщылажьэрэми хабзэми уасэ къыфашIыгъ. Илъэс зэфэшъхьафхэм институтым, Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм ящытхъу тхылъхэр къыфагъэшъошагъэх. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ и Рэзэныгъэ тхылъи, Адыгеим гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэ и Рэзэныгъэ тхы­лъи къыратыгъэх.
Джащ фэд ищыIэныгъэ гъогу, илэжьакIэ непэ къызыхъугъэ мафэр хэзыгъэунэфыкIырэ тиIофшIэгъу-шIэныгъэлэжьэу Нэхэе Саидэ.
НасыпышIоу, гъэшIэ кIыхьэ хъунэу, джыри илъэсыбэрэ илъэпкъ фэлэжьэнэу ащ сыфэлъаIо!
Цуекъо Нэфсэт.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, ГУАРИ-м IорыIуатэмкIэ итдел ипащ.