АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэ­гъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет икIэщакIоу кощын IофхэмкIэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъо­кIыныгъэу фашIыгъэхэм зыщатегущыIэгъэхэ зэхэсыгъо щыIагъ.

Iофтхьабзэм къырагъэблэ­гъагъэх АР-м хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ и Министерствэ кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу ХьацIэцIэ Рус­тамрэ отделым ипащэу Валерий Садовоимрэ. Зэхэсыгъор зэдэгущыIэгъу шIыкIэм тетэу ре­кIокIыгъ, кощын Iофым епхыгъэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэм яхьылIагъэу ти­лъэпкъэгъухэм яупчIэхэм джэуапхэр къаратыжьыгъэх.
АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, Iэ­кIыб къэралхэм ащыпсэурэ ти­лъэпкъэгъухэм адыряIэ зэп­хыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Ко­митет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр зэхэсыгъор къызэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэу­рэ тилъэпкъэгъухэу псэупIэкIэ Адыгеим къэзыгъэзэжьы зышIоигъохэм ящыкIэгъэ IэпыIэгъур арагъэгъотыныр пшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ. Тилъэпкъэгъухэр рагъэблагъэх ыкIи гумэкIыгъоу яIэхэм защагъэгъуазэ, ахэр дагъэзыжьын зэралъэ­кIыщт шIыкIэхэм зэдягупшысэх. ГумэкIыгъоу щыIэхэм ащыщ тилъэпкъэгъухэм якъэкIожьын. Непэ тихэгъэгу чIыпIэ къинэу зэрытым елъытыгъэу ахэм якъэкощыжьыни нахь хьылъэ хъугъэ, 2025-рэ илъэсым мэзаем и 5-м къыщыублагъэу кощын IофымкIэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыны­гъэхэр фэхъугъэх.
Ахэм игъэкIотыгъэу къате­гущыIагъ ХьацIэцIэ Рустам.
— Мы илъэсым мэзаем и 5-м къыщыублагъэу кощын IофымкIэ хэбзэгъэуцугъэм шап­хъэу пылъхэр хэпшIыкIэу агъэлъэшыгъ. Ахэр нахьыбэу зыфэгъэхьыгъэхэр IэкIыб къэралхэм къарыкIыгъэхэу хэбзэнчъэу УФ-м щыIэхэр ары. Хабзэр амыукъоу бэшIагъэу Адыгеим щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм мы зэхъокIыныгъэхэр къалъыIэсыщт­хэп. Ау гъэрекIо къыще­гъэжьа­гъэу правовой статусэу яIэр зымыгъэунэфыгъэу зызыгъэбы­лъыхэрэр мыщ къыхиубытэщтых. Джащ фэдэу IэкIыб къэралхэм къарыкIыгъэхэм ащыщхэм афэгъэхьыгъэ амнис­тием иунашъо УФ-м и Президент кIэтхагъ. Мыщи «иностранцэхэр» зэкIэри хиубытэхэрэп: ахэр Урысыем къихьанхэмкIэ Iизын къызырамытыгъэхэр, къэралыгъом рагъэкIынымкIэ е нэмыкI лъэныкъохэмкIи унашъо зыфашIы­гъэхэр, — къыIуагъ ащ.
УнэшъуакIэм къыздихьыгъэ зэхъокIыныгъэхэм ягугъу къы­шIыгъ ГъэIорышIапIэм ипащэ игуадзэ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, Iоныгъом къыщыублагъэу чъэпыогъум нэс патентыр амытыгъэу, нэужым а пIалъэр текIыгъэу ар атынэу заублэжьыкIэ хэбзэнчъэу Урысыем исыгъэхэу ыкIи хабзэр аукъуагъэу алъытэ, ащ фэдэхэм административнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьы. Ахэр Урысыем рагъэкIыхэрэп ыкIи амнистием хафэх. Зы лъэныкъомкIэ хэбзэгъэуцугъэр агъэлъэшыгъ, адрэмкIэ укъекIуа­лIэмэ, IэкIыб къэралхэм къа­рыкIыгъэхэм хэбзэукъоныгъэу зэ­рахьэхэрэр нахь макIэ хъущтых. ГущыIэм пае, мы илъэсым щылэ мазэм къыщыублагъэу IэкIыб къэралхэм къарыкIы­гъэхэр УФ-м пIалъэу зэрэщы­Iэнхэ алъэкIыщтыр мэфэ 90-м нэсэу агъэкIэкIыгъ. Джащ фэдэу хэбзэнчъэу УФ-м ис «иностранцэхэр» хэгъэгум зэрэрагъэ­кIыщт шIыкIэми зэхъокIыныгъэхэр фа­шIыгъэх. Мыщ фэгъэхьыгъэ къэбарыр реестрэм рагъахьэ. Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ исайт ащ ущеплъын плъэкIыщт.
Реестрэм щатхыгъэхэм ашIэ мыхъущтхэр:
— УФ-м зыщыпсэурэ чIы­пIэр щызэблахъу хъущтэп;
— шъолъырэу зыщы­псэухэрэр къабгынэ хъущтэп;
— амыгъэкощырэ псэупIэ ыкIи транспорт къащэфын фитыщтхэп;
— зызэгуатхэ хъущтэп;
— ежьхэм яунэе IофшIапIэ къызэIуахы хъущтэп;
— банкым счетхэр къащызэIуахы хъущтэп;
— машинэр зэрафэнымкIэ Iизын къязытырэ тхьапэр къызIэкIагъахьэ хъущтэп.
Реестрэм зыщатхыгъэ ма­фэм къыщыублагъэу IэкIыбым къи­кIыгъэр хэгъэгум зэрэрагъэкIыщтым фэгъэхьыгъэ унашъо ашIы.
— Мы илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщыублагъэу 2025-рэ илъэсым ыкIэм нэс IэкIыб къэ­ралхэм къарыкIыгъэхэу пIалъэр аухыгъэу Урысыем исхэм е ахэр зыгъэлажьэхэрэм ятхылъхэр агъэпсынхэм фэшI кощын IофхэмкIэ ГъэIорышIапIэм е уполномоченнэ чIыпIэ къулы­къухэм зафагъэзэн фае. Армырмэ административнэ пшъэ­дэкIыжь атыралъхьащт, Урысыем рагъэкIыщтых. Мыри зэ­хъокIыныгъэхэм ащыщ, — къы­Iуагъ Р. ХьацIацIэм.
Мы илъэсым щылэ мазэм и 25-м къыщыублагъэу охътэ гъэ­нэфагъэкIэ Урысыем щыпсэунхэм ыкIи «вид на жительство» зыфиIорэ тхылъыр къыдахыным зэхъокIыныгъэхэр афэхъугъэх. IэкIыб къэралым къикIыгъэм ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэр къыдихыным фэшI илъэси 3-м нахь мымакIэу Урысыем щыпсэурэм готхэгъэн е сабый зэ­дыряIэн фае.
— ЗэхъокIыныгъэхэм афэ­гъэхьыгъэ унэшъуакIэу кIуачIэ зиIэ хъугъэм цIыфыбэ егъэгумэкIы, мыщкIэ упчIабэ къэуцу. Тилъэпкъэгъухэу Адыгеим бэшIагъэу щыпсэухэрэм джыри зэ къясIо сшIоигъу: мы зэхъокIыныгъэхэр шъо къышъонэсхэрэп. Тилъэпкъэгъоу Адыгеим къэкощыжьыгъэхэм апае программэ гъэнэфагъэ щыIэу Комитетымрэ тэррэ тIэ зэкIэдзагъэу тызэдэлажьэ, зыпари джэуапынчъэу къэдгъанэрэп, тиамал къызэрихьэу тишIуагъэ зэрядгъэкIыщтым тыпылъ. ГумэкIыгъо за­къоу мы лъэныкъомкIэ щыIэр урысыбзэр ашIэн, ар къэзыу­шыхьатырэ сертификатыр яIэн фае, — къыIуагъ ГъэIоры­шIапIэм иIофышIэ.
2024-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 10-м къыщегъэжьагъэу IэкIыб къэралхэм къарыкIхэу Урысыем къихьэхэрэм урысыбзэмкIэ (ахэмкIэ къэралыгъуабзэу щытыр) Урысыем итарихъ, УФ-м ихэбзэгъэуцугъэ ылъапсэхэм япхыгъэ ушэтыныр зэрэзэхащэщтыгъэ шIыкIэм зэхъокIыны-­
гъэ­хэр фэхъугъэх. Къэралыгъо уч­реждениехэр ары ныIэп IэкIыб къэралхэм къарыкIхэрэм ушэтынхэр аIызыхынхэ зылъэкIыщтхэр. ЫпэкIэ сатыу фирмэхэри ащ фэдэ Iофтхьабзэхэм ахагъэлажьэщтыгъэх. Ау хэукъо­ныгъабэхэр зэрэхашIыхьэщтыгъэхэм къыхэкIэу ахэр ушэтынхэм ахагъэлэжьэжьыхэрэп. Мы лъэныкъомкIэ IэнатIэ зыIыгъхэу хэбзэгъэуцугъэр зыукъуагъэхэм уголовнэ пшъэдэкIыжьхэр арагъэхьыгъэх.

Тилъэпкъэгъу адыгэхэу рес­публикэм щыпсэухэрэм ащыщыбэхэм арапыбзэр ыкIи тыркубзэр дэгъоу ашIэ, зэдзэкIакIоу Iоф ашIэн амал яI. Джы уна­шъоу щыIэмкIэ зэдзэкIакIоу Iоф пшIэным фэшI апшъэрэ гъэсэныгъэ зэбгъэгъотын фае. Мыр зэхъо­кIыныгъэм кIэу къыхэхьагъэхэм ащыщ.
Тилъэпкъэгъухэм яупчIэхэр хэбзэ къулыкъухэм ялIыкIохэм афагъэзагъэх, ахэм игъэкIотыгъэ джэуапхэр къаратыжьыгъэх.
ГущыIэм пае, охътэ гъэнэфагъэкIэ Урысыем щыпсэунхэмкIэ ыкIи «вид на жительство» зыфиIорэ тхылъыр иIэу Тыркуем кIуи мэзи 6 пIалъэкIэ къэты­гъэм Iизынэу иIагъэхэр Iахыжьы, джы икIэрыкIэу тхылъхэр зэкIэ ыгъэ­псыжьынхэ фаеу ашIыгъ. Ахэми гумэкIыгъуабэ къапэкIы.
ЯтIонэрэ упчIэу зэхэсыгъом къыщаIэтыгъэр Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызыщыдахыгъэр илъэс 80-рэ зэрэхъурэм изыфэгъэхьазырынкIэ пшъэрылъэу щыIэхэр, ахэм ягъэцэкIэн ары.
КIАРЭ Фатим.