КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Къутамэ загъэпсыгъэр мыгъэ илъэс 40 мэхъу. МэфэкIым ипэгъокIэу ащ ипащэу ШъэуапцIэкъо Аминэт гущыIэгъу тыфэхъугъ.

Пстэуми апэ ащ къызэриIуагъэмкIэ, мэфэкIым ехъулIэу АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Шъэумэн Хьазрэт ыцIэкIэ щыт шIушIэ фондымрэ яшIуагъэ­кIэ щагур дахэу зэтырагъэпсыхьагъ.
— Аминэт, КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музееу Мос­ква щылажьэрэм и Къута­мэ сыдэущтэу Адыгэ Республи­кэм къыщызэIуахынэу хъугъа?
— Темыр Кавказым ис цIыф лъэпкъ­хэм тарихъ-культурнэ кIэн бай зэряIэм къыпкъырыкIыгъ ахэм яискусствэ фэгъэ­хьыгъэ музеир къызэIухыгъэныр. 1985-рэ илъэсым мы музеир агъэпсыгъ. Къыхэгъэщыгъэн фае, Къэралыгъо музеим и Къутамэ УрысыемкIэ зиIэр Адыгэ Республикэ закъор ары. Ащ ихьатыркIэ Адыгеим амалэу IэкIэлъыр нахьыб, къэралыгъо мэхьанэ зиIэ Iоф­тхьабзэу а музеим зэхищэхэрэм респуб­ликэр нахь игъэкIотыгъэу къащыгъэлъэ­гъуагъэ мэхъу. Тимузей ихъарзынэщ щыщ пкъыгъохэр цифрэ шъуашэм илъхэу УФ-м культурэмкIэ и Министерствэ иэлектроннэ каталог хэтых.
— Илъэс 40-м итарихъ нэкIубгъохэр сыд фэдэха?
— Музеим тарихъышхо иI. Апэу къы­зэребгъэжьэн фаер щыуаныжъышхо къычIэзыжъукIыгъэ трактористэу Симболэт Нурбыйрэ музеим ар къэзыщэгъэ кIэлэегъаджэу Нэфышъ Къэзэуатрэ шIэныгъэлэжьхэм Iуашъхьэр зэрарагъэ­лъэгъугъэр ары. Къуаджэм икъыблэ-къо­кIыпIэ лъэныкъокIэ ажъогъэ шъофым Iошъхьибгъоу щызэхэтыгъэмэ анахь лъхъанчэр ары лэгъупыр къызычIажъу­кIыгъэр. Москва а къэбарыр нэсыгъ. 1980-рэ илъэсхэм Кавказскэ археологическэ экспедицием иIофшIэн Улапэ щырекIокIыгъ, пкъыгъо гъэшIэгъоныбэ Iуашъхьэм къычIахыгъ. Апэрэ экспедициер 1980-рэ илъэсым Александр Лес­ковыр яIэшъхьэтетэу рагъэжьэгъагъ. Къы­чIатIыкIыжьыгъэ пкъыгъохэр хьалэмэтыгъэх. Шышъхьэ зышIот тыжьын ритонэу «Пегас», тыжьын ыкIи дышъэ шъыхьэхэр, нэмыкIыбэу Улэпэ Iуашъхьэм къыщагъо­тыгъэр анахь шъхьаIэхэм ащыщых, ахэр ублапIэ тимузей фэхъугъэх. Археологхэм ащ къычIахыгъэхэр зэрэдунаеу щагъэшIэ­гъуагъ. Непэ анахь чIыпIэ пэрыт тимузей щыриI щыуанышхоу къычIахыгъа­гъэм, «Нартмэ ялэгъупышхокIэ» ащ еджагъэх. Джа пкъыгъохэр Адыгеим рамыщынхэм фэшI Iофышхо ашIагъ Адыгэ автоном хэкум ипэщагъэу Бэр­зэдж Нухьэ, ащ ыуж Кушъу Асе, культурэмкIэ гъэIорышIапIэм ипащэу Пэнэшъу Руслъан. Iуашъхьэр зытIыгъэ археологэу Лесковым иIэпыIэгъукIэ музееу Москва дэтым и Къутамэ шышъхьэIум, 1985-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщызэIуа­хыгъ.
— Апэрэ къэгъэлъэгъоныр сыд фэ­дагъа?
— Музеим чIыпIэ тэрэз зэримыIэм къыхэкIыкIэ, апэрэ къэгъэлъэгъоныр АР-м и Сурэт къэгъэлъэгъуапIэ щызэхащэгъагъ. Джы непэрэ музеир зыдэщыт чIыпIэм Армянскэ собраниер, ащ нэ­ужым аэроклубыр, пионерхэм я Дворец щытыгъэх. Апэрэ пащэу музеим иIагъэр искусствоведениемкIэ кандидатэу Кушъу Аслъан, ащ ыужкIэ ишъхьэгъусэу Нэфсэт. Экспонатхэр Къыблэ Кавказыр зэрэщытэу къакIухьэзэ къаугъоигъэх. Апэрэ къэгъэлъэгъон игъэкIотыгъэу «Современное искусство Северного Кавказа» зыфиIорэр Кушъу Аслъан икIэщакIоу къагъэлъэгъуагъ. Ащыгъум ар зэрэ Адыгееу агъэшIэгъогъагъ, цIыфыби щызэблэкIыгъ. Нэужым хэгъэгу пчъагъэмэ ар къащагъэлъэгъогъагъ.
— Илъэс 40-м къэгъэлъэгъон тхьапша музеим зэхищагъэр?
— Къэгъэлъэгъони 6 фэдиз зэблэтымыхъоу тиIэх, ахэм анэмыкIэу илъэсым гъогогъу 12 — 16 фэдизрэ Iофтхьабзэхэр зэхэтэщэх. Къыблэ шъолъырым щыпсэурэ лъэпкъхэм якIэн бай къэухъумэгъэ­ным тиIофшIапIэ фэIорышIэ. Урысыем ыкIи IэкIыбым щыIэ IэпэIасэхэм яIэшIагъэхэр къэдгъэлъэгъоным тыпылъ.
Ижъырэ лъэпкъхэм афэдэу адыгэхэм сыдигъуи чIыопсым мэхьэнэ гъэнэфагъэ ратэу яхэбзагъ. Мыжъо лIэшIэгъум тхьабэхэм афэлажьэхэу зэрэщытыгъэхэм дакIоу зэрылажьэщтыгъэхэ Iэмэ-псымэхэр зыхашIыкIыщтыгъэхэр мыжъор, джэрзыр ыкIи гъучIыр ары. Ары па­кIошъ, лъэпкъхэм агъэфедэрэ шэкIхэм якъэгъэ­лъэгъони зэхэтэщэ. ГущыIэм пае, «Дэнэ гъогу» зыфиIорэ Iофтхьабзэм екIолIэкIэ гъэшIэгъон къыфэтыугупшысыгъагъ. Къэралыгъо пэпчъ илъэпкъ имэкъамэ кIыгъоу унэхэр зэтетыутыхи къэд­гъэ­лъэ­гъогъагъ. ТиекIолIакIэ бэмэ агу ри­хьыгъ.
— Мыгъэ жъугъэнэфэрэ Iофтхьабзэ­хэр сыд фэдэха?
— МэфэкIым икIыгъэ илъэсым къыщегъэжьагъэу зыфэтэгъэхьазыры. Зэрэхабзэу, мыщ фэдэ ныбжьыхэр музейхэм къэгъэлъэгъон гъэшIэгъонхэмкIэ хагъэ­унэфыкIы. Тэри Iофтхьэбзэ гъэшIэгъонхэр итхъухьагъ. АхэмкIэ музеим итарихъ, пкъыгъуакIэу зэдгъэуIугъэхэм, аужырэ илъэсхэм зэдгъэгъотыгъэхэм тихьакIэхэр, зекIохэр нэIуасэ афэтщIыщтых. Дгъэнэфагъэхэм ащыщ лъэныкъо зэфэшъхьаф­хэмкIэ тиIэ экспонатхэр зыдэхьащтхэ тхылъхэм якъыдэгъэкIын. Ащ фэд, шIэныгъэ–практическэ конференциехэр зэхэтщэщтых ыкIи къырахьылIэгъэ научнэ IофшIагъэхэр тхылъэу къыдэдгъэ­кIыжьыщтых. Егъэджэн сыхьатхэр, ныбжьыкIэ зэхахьэхэр редгъэкIокIыщтых. ТигъэкIэжьын IофшIэн, «Четки народов Востока» зыфиIорэм, нэмазщыгъхэр лъэныкъуакIэхэу къыхэхьащт. Лъэпкъ пэпчъ янэмазщыгъхэр зэтекIхэми, зы гупшысэ лъапс яIэр — цIыфхэр егъэшъабэх. Дунаим тет цIыф лъэпкъхэр мамырэу зэдэпсэунхэм ар итамыгъ. 2025-рэ илъэсыр ЛIыхъужъым и Илъэсэу зэрэщытым фэшI «ЗытемыкIошъухэрэр» зыфиIорэ къэгъэлъэгъоныр зэIухыгъэщт.
Музеим ыныбжь илъэс 40 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ тикъэгъэлъэгъонхэм цIыф­хэр къятэгъэблагъэх. Социальнэ нэкIубгъоу хъытыум щытиIэхэм акIэтхэнхэу зафэтэгъазэ. Къэбар гъэшIэгъонэу ыкIи шъхьаIэу тиIэхэмкIэ зэкIэми тадэгощэным тыфэхьазыр.

— Анахь проект гъэшIэгъонэу жъугъэхьазырырэм тыщыгъэгъуазэба.
— УФ-м инароднэ сурэтышIэу, тхакIоу, публицистэу Къат Теуцожь илъэс 80 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэу къэгъэлъэ­гъон хьалэмэт тэгъэхьазыры. Ащ ыужкIэ Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм щыщ сурэтышI-модельер цIэрыIоу Саральп Мадинэ иIофшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон зэхатщэ тшIоигъу. Модельерым адыгэ лъэпкъ шъуашэм инэшанэхэр ымыгъэ­кIодэу, джырэ уахътэм диштэу шъошэ дахэхэр ешIых.
УрысыемкIэ цIыфым илъэхъан зэфэшъхьафхэм яархеологическэ саугъэтыбэ зэрыт шъолъырмэ республикэр ащыщ. Ащ фэдэ зэмылIэужыгъуагъэм археолог­хэр жъугъэу адыгэ чIыгум къырещалIэх. Тиархеологэу Кирилл Еременкэм зэхищэрэ Iофтхьэбзэ зэмылIэужыгъуабэ тапэкIэ къикIыщт. Шъолъырым къихьэрэ зекIохэм зэкIэми тырякIуапI. Лъэпкъ культурэм, тарихъым нэIуасэ зыфашIынымкIэ тыкъэкIопIэшху.
— Дунэе культурэм пытэу хэуцогъэ музеим фэлэжьэрэ IофышIэхэм сыда къафэпIощтыр?
— Сэ илъэсищ хъугъэ музеим сызипэщэр. Музеим иапэрэ мафэхэм къащыублагъэу щылэжьэрэ IофышIэхэр тиIэх. ХэзгъэунэфыкIыхэ сшIоигъу музеим иIофышIэ гъэшIуагъэхэу ТхьакIущынэ Арсэн, Къуекъо Жаннэ, Фатима Сулеймановар, ХъокIо Ларисэ, Чэсэбый Аслъан, Станислав Монастырскэр, Вера Рябенкэр, Панэкъо Налбый, нэмыкIхэри. КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Къутамэ загъэпсыгъэр илъэс 40 зэрэхъу­рэмкIэ тиIофышIэхэм сафэгушIо. Шъо­лъыр­хэм яискусствэ къизыгъэлъэгъукIырэ IофшIэгъэ зэхэубытэгъэ анахь дэгъу дунаим щызиIэхэм тимузей ащыщ хъунэу сафэлъаIо.
я 4 — 5-рэ нэкIубгъохэр
зыгъэ­хьа­зырыгъэр
Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.