Адыгеим ит къуаджэу Нэчэрэзые къыщагъотыгъэгъэ ижъырэ пыл лъэпкъэу мамонтым игенетикэ Якутием къыщычIахыгъэм пэблагъэу къычIэкIыгъ, ахэм я ДНК процент 76,24-м нэсэу зэтефагъ.

Адыгэ къэралыгъо университетымрэ Къыблэ федеральнэ университетымрэ ащылэжьэрэ шIэныгъэлэжьхэм апэрэу Урысыем икъыблэ къыщагъотыгъэ мамонтым имитохондриальнэ ДНК ауплъэкIугъ. Ижъырэ пыл лъэпкъым и ДНК къеджэнхэм фэшI, шIэныгъэлэжьхэм мамонтым икъупшъхьэ-лъашъхьэхэр агъэфедагъэх. Къупшъхьэхэр къаIэкIэзыгъэхьагъэхэр Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей ипащэу Джыгунэ Фатимэрэ АКъУ-м и Геолого-минералогическэ музей иIэшъхьэтетэу Янина Волкодаврэ.
Мамонтым икъупшъхьэхэр 1997-рэ илъэсым Нэчэрэзые дэжь къыщагъотыгъагъ. Зэ­кIэмкIи пкъыгъо 50 къычIатIы­кIы­гъагъэр, ар ижъырэ пылым икъупшъхьэхэм япроцент 60. Археологхэм къызэраIорэмкIэ, мамонтым биологическэ ныбжьэу иIагъэр — илъэс 50 — 55-рэ, хъу лъэпкъыгъ, къупшъхьэмэ ялъэгагъэ метри 3-рэ сантиметрэ 20-м нэсыщтыгъ. Илъэс мин 20-кIэ узэкIэбэжьмэ, ащ фэдэ пыл лъэпкъхэр рес­публикэм ишъолъыр итыгъэх.
Нэчэрэзые мамонтым и ДНК иуплъэкIун хэлэжьагъэх АКъУ-м Комплекснэ IофыгъохэмкIэ ишIэныгъэ ушэтыпIэ институт хэт иммуногенетическэ лабораторием иIофышIэу, биологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Дмитрий Шумиловыр, Урысыем шIэныгъэхэмкIэ и Академие и Къыблэ научнэ гупчэ палео­географиемкIэ илабораторие инаучнэ IофышIэу, биологие шIэ­ныгъэхэмкIэ кандидатэу Ольга Арамовар, ахэм япэщагъэу биологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Тыгъужъ Аминэт.
Мамонтым икъупшъхьэхэмкIэ ДНК-р апэрэ зэрауплъэкIугъэр, ар къазкIыдэхъугъэр АКъУ-м хэт иммуногенетическэ лабора­торием Iэмэ-псымакIэу ДНК-м хэхьэрэ нуклеотидхэм язэкIэлъыкIуакIэ къэзыгъэнафэрэр
иIэ зэрэхъугъэм ишIуагъэкIэ ары. Iэмэ-псымакIэм икъэщэфын тефэгъэ сомэ миллион 41-р УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэу Михаил Мишустиным иунашъокIэ къатIупщыгъагъ.
Ушэтынхэм язэфэхьысыжьхэр шъыпкъэнхэм фэшI къупшъхьэу къычIатIыкIыжьхэрэр укъэбзы­жьыгъэнхэмкIэ инновационнэ шапхъэу рахьылIэрэр РАН-м и Къыблэ научнэ гупчэ щылэжьэрэ Ольга Арамовам зэхигъэуцуагъ. Ащ ишIуагъэкIэ къупшъхьэ кIыIум тежъэгъогъэ щымыщ микроорганизмэхэр тырахы­жьы­шъух.
— Ом изытет къыхэкIэу, ижъырэ лъэхъаным щыIэгъэ мамонтхэм якъупшъхьэ-лъа­шъхьэхэу непэрэ Урысыем икъыблэ шъолъыр къыщагъотыжьхэрэм ягенетикэ уплъэкIугъуае мэхъу. КъэпIон хъумэ, темыр лъэныкъом къыщагъотыжьырэ ижъырэ пыл лъэпкъхэр ары нахьыбэрэмкIэ ауплъэ­кIу­шъухэрэр. Ахэр егъэшIэрэ мы­лым хэлъыгъэх, нахь дэгъоу къызэтенагъэх. БлэкIыгъэм щы­Iэгъэ методикэхэмкIэ къыблэ мамонтхэр зыфэдагъэхэр уушэтышъунэу щытыгъэп, джырэ Iэмэ-псымакIэхэм ащ фэдэ амал тагъэгъотыгъ. Тэ ДНК-м имитохондриальнэ Iахь къыхэтхынышъ, ащ и ДНК иэволюционнэ-консервативнэ зытет дгъэу­нэфын тлъэкIыгъэ, адрэ псэу­шъхьэмэ ягенэу тихъарзынэщ хэлъхэм ядгъэпшэшъугъ. Тэ пшъэрылъэу тиIэр къыблэ мамонтхэмрэ темырым щыIагъэ­хэмрэ зэрэзэтекIыщтыгъэхэр дгъэунэфынэу ары, енэгуягъо ятеплъэ фэшъхьафхэмкIи ахэр зэфэмыдагъэхэкIэ, — къыIо­тагъ Ольга Арамовам.
ДНК-м имолекулэу пкъышъо­лым фэгъэхьыгъэ къэбарыр къэ­зыухъумэрэр ин дэд, нуклео­тид миллиард пчъагъэу зэхэт, ахэм язэкIэлъыкIуакIэ къэбарыр хэушъэфагъ. Илъэс мин пчъагъэхэм ДНК-м имолекулэхэр мэфыкъох, Iахь цIыкIубэу зэхэтэкъух. Непэрэ екIолIакIэхэм, Iэмэ-псымакIэхэм амалэу къатырэм елъытыгъэу нуклеотидхэм язэкIэлъыкIокIэ тэрэз агъэу­нэфы ыкIи пкъышъолыр зыфэдагъэмкIэ къэбарыр зэрагъашIэ.
ШIэныгъэлэжьхэм джащ тетэу генетическэ зэкIэлъыкIуакIэр зэрагъэшIагъ, нэчэрэзые пылыр цышхо зытет якутскэ пылмэ «яIа­хьылэу» къы­чIэкIыгъ, я ДНК-хэр процент 76,24-м нэсэу зэтефагъэх. ТапэкIэ къыблэ мамонтым и ДНК нэмыкI псэу­шъхьэхэу ижъырэ лъэхъаным щыIагъэхэм арагъэ­пшэныр шIэ­ныгъэлэжьхэм ямурад.
Адыгэ къэралыгъо университетым ипресс-къулыкъу.