ИшIэжь агъэлъапIэ

Лъэпкъ Iэмэ-псымэхэр пхъэм дахэу хэзышIыкIыщтыгъэ IэпэIасэу СтIашъу Юсыф щылэ мазэм и 19-м 1947-рэ илъэсым къэхъугъ. Культурэм и Унэу Гъобэкъуае дэтым IэпэIасэм ыцIэ зыхьырэ музей хэт. Ащ итворческэ гъогу ащ нафэ кьыщыпфэхъу, IэпэIэсэныгъэ инэу хэлъыгъэр ащ ипкъыгъохэм къаушыхьаты.
Юсыф ифэмэ-бжьымэ пкъыгъо пэпчъ къыхэщы. Джащ фэдэу, къуаджэм щыщхэм яIэшIэгъэ зэфэшъхьафхэри ащ чIэлъых. Музеим иIофышIэу Тхьаркъохъо Хъарет къяуалIэхэрэр СтIашъу Юсыф къыкIугъэ гъогум щегъэгъуазэх, адыгэ Iэмэ-псымэу ышIыгъэхэм апылъ тарихъыр къафеIуатэ. Музеим фэгъэхьыгъэ кружок зэхищагъ.

Мэзаем и 9-м 2006-рэ илъэсым СтIашъу Юсыф идунай ыхъожьыгъ. Ежь щымыIэжь нахь мышIэми, имузей IофшIэныр зэпигъэурэп, мэлажьэ. Ипхъорэлъфэу Тхьаркъохъо Юрэрэ ащ ишъхьэгъусэу Хъаретрэ музеим иIофшIэн лъагъэкIуатэ.
IэпэIасэм
фэгъэхьыгъэу
СтIашъу Юсыф Гъобэкъое гурыт еджапIэр къызеухым, Саратов дэт политехническэ техникумым чIэхьагъ, 1987-рэ илъэсым инженер-нефтяникэу Iоф ышIэнэу ригъэжьагъ. Ыныбжь хэкIотагъэу пхъэм хэшIыкIыгъэ Iэмэ-псымэхэм яшIын зыфигъэзагъ. Тарихъ-археологическэ материалхэр ыгъэфедэхэзэ арфэ плъышъо музыкальнэ Iэмэ-псымэу «пхъуантэпщынэр» зэхигъэуцожьыгъ. Санкт-Петербург щызэхащэгъэ дунэе шIэныгъэлэжь конференцием хэлэжьагъ, пхъонтэпщынэм фэгъэхьыгъэ доклад къыщишIыгъ. ПщынэтIаркъор адыгэхэм зэрагъэфедэщтыгъэм ехьылIэгъэ къэбархэр илъэсыбэрэ СтIашъу Юсыф ыугъоигъэх. Санкт-Петербург дэт къэгъэлъэгъуапIэм музыкальнэ Iэмэ-псымэу ыIэшъхьитIукIэ ышIыгъэхэр къыщагъэлъэгъуагъ.

«Адыгэ макъэр» зыщеблэгъэгъэ мафэм Тхьаркъохъо Хъарет егъэджэн сыхьатэу кIэлэеджакIохэм афызэхищагъэм, Iэмэ-псымэхэм яхъишъэ щыщ пычыгъохэр къыщиIотагъ.
— Ижъырэ музыкальнэ пкъыгъоу пхъонтэпщынэм фэгъэхьыгъэ къэбархэр музеим ыугъоигъэх. ШIэныгъэлэжьэу, археологэу А. Д.Резепкиным пхъонтэпщынэм ипкъыгъохэр къыгъотыжьыгъэу Санкт-Петербург имузееу Эрмитажым чIэлъых. Ар инэпэеплъэу пщынэр IэпэIасэм ышIыжьыгъ. Пхъонтэпщынэр зыхэшIыкIыгъэр къушъхьэ лъагэмэ къащыкIырэ къужъ чъыг лъэпкъ пытэр ары. Струнэ 34-рэ ащ иI. Инструмент хьалэмэтыр мэкъэмитIукIэ зэтекIы. Ижъырэ адыгэ мэкъамэхэр Iэмэ-псымэмкIэ дахэу къэIух. Мыр тихэгъэгу закъоп, IэкIыб къэралхэми ищытхъу ащызэлъашIэ. Ижъырэ музыкальнэ Iэмэ-псымэу пщынэтIаркъоми IэпэIасэм псэ къыпигъэкIэжьыгъ. Ащ ипкъыгъохэу псэупIэу Новосвободнэм къыщагъотыгъэхэм СтIашъу Юсыф атыришIыкIыжьыгъ. ПщынэтIаркъом струнэ 24-рэ иI. Музыкальнэ Iэмэ-псымэм ибзэпсиблыр мэл кIэтIэй гъэгъугъэм хишIыкIыгъэх. Пхъонтэпщынэм фэдэу пщынэтIаркъом мэкъэмитIу иI. Къужъ чъыг пытэ лъэпкъым хэшIыкIыгъ. Непи пщынэр бгъэфедэн плъэкIыщт. ШIухьафтын пшIын плъэкIыщт пхъонтэпщынэ цIыкIоу ышIыгъэхэри музеим чIэлъых, — къыIотагъ Хъарет.

— Лъэпкъ проектхэм яшIуагъэкIэ культурэм зэхъокIыныгъэшIухэр зэрэфэхъухэрэм ты-
рэгушхо. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм ялъэпкъ культурэ уасэ фашIэу пIугъэнхэм, ар къаухъумэным, хагъэхъоным тыдэлажьэ. Тарихъ пкъыгъо гъэшIэгъонхэр зыщызэхэугъоегъэ музеир цIыф кIуапI. Культурэм и Унэ кружокыбэ щэлажьэ. Гъобэкъое гурыт еджапIэм щеджэхэрэм, кIэлэцIыкIухэм Iоф адэтэшIэ. Пхъэм хэшIыкIыгъэ пкъыгъохэр IэпэIэсэ цIыкIухэм ашIых. АщкIэ Тхьаркъохъо Хъарет Iофтхьэбзэ гъэшIэгъоныбэ зэхещэ, — къыIуагъ культурэм и Унэ ипащэу Тхьаркъохъо Дариет.
НэмыкI пкъыгъоу музеим чIэлъхэр гъэшIэгъон дэдэх. Юсыф ыIэшъхьитIукIэ ышIыгъэ «пщы пхъэнтIэкIукIэ» зэджагъэр хьалэмэтэу гъэпсыгъ. Ащ СтIашъу лIакъом итамыгъэ тыришIыхьагъ. Чъыг пытэ лъэпкъым хэшIыкIыгъэ пхъэнтIэкIум ылъакъохэр дахэу хэбзыкIыгъэх. Адыгэ унагъом анахь ыгъэлъэпIэрэ джэныкъо машIом чIыпIэ гъэнэфагъэ музеим щыриI. Ащ ышъхьагъ чыифым хэшIыкIыгъэу етIэ гъожькIэ игъэ онджэкъыр ит. СтIашъу Юсыф ыIэшъхьитIукIэ хьаку онджэкъыр ыигъ.
ПщынэтIаркъомрэ пхъонтэпщынэмрэ испунэм къыщагъотыжьыгъэу тарихъым хэт. Ахэм чIыпIэ гъэнэфагъэ музеим щыряI.

ТилъэпкъкIэ мэхьанэшхо зиIэ Iэнэ лъэкъуищыр IэпэIасэм ышIыгъэу пчэгум ит, ар Iэнай чъыг лъэпкъым (анай аIоуи мэхъу) хэшIыкIыгъ, ылъакъохэм тхыпхъэ кIэракIэхэр ахэбзыкIыгъ. IэпэIасэм ар кIэракIэу ыгъэпсыгъ. Iэнэ лъэкъуищым ыкIыIу шыу Iанэ тет. ИжъыкIэ зекIо кIорэ шыумэ ар агъэфедэщтыгъ. Iанэм ыкIыIу лагъэр щыхэупкIыгъ, шыур къемыпсыхэу щышхэн амал иIагъ.
— Адыгэ пщынэм уедэIумэ, лъэпкъым ыбзи, иорэди зэхэпхыщт. ПщынэтIаркъор, пхъонтэпщынэр, шыкIэпщынэр, Iэпэпщынэр — мы музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр адыгэ лъэпкъым идунай иIотакIох. Ахэм тарихъэу апылъыр лIэужыкIэм лъыдгъэIэсыжьыныр пшъэрылъ шъхьаIэу тиI. СтIашъу Юсыф къытфигъэнэгъэ кIэныр лъэшэу тэгъэлъапIэ, — къыIуагъ Хъариет.
2025-рэ илъэсым СтIашъу Юсыф зыщымыIэжьыр илъэс 20 мэхъу, ащ фэгъэхьыгъэу Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэхащэщтых.
— «Лъэпкъ IэпэIасэу СтIашъу Юсыф икIэн» зыфиIорэр ащ ишIэжь мафэ тефэу редгъэкIокIыщт. Ащ иунагъо къедгъэблэгъэщт. ШIушIэгъабэ зиIэ СтIашъу Юсыф ищыIэныгъэ гъогу зэхахьэм къыщитIотыкIыщт. Лъэхъаныр, IэшIагъэр ыкIи цIыфыр зэгопчынхэу зэрэщымытхэр, пытэу зэрэзэпхыгъэхэр Юсыф ищысэ хэхыгъэкIэ къэдгъэлъэгъощт, — къыIуагъ Хъарет.
ГъашIэ бгъэшIэныр къызэрыкIо Iофэу зэрэщымытыр, уауж лъэуж дахэ къэбгъэнэн фаеу зэрыщытыр IэпэIасэм ищыIэныгъэ гъогу къеушыхьаты.
Лъэпшъыкъо
Фатим.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.