Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ыкIи чIыопс къэкIуапIэхэм якъэухъумэнкIэ Адыгэ Республикэм и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу илъэсыбэрэ щытхъу хэлъэу ыкIи къулыкъум шIуагъэ къыфихьызэ
Iоф зышIэгъэ Ешэ Аслъан «Адыгэ Республикэм изаслуженнэ къэралыгъо гражданскэ къулыкъушI» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къы­фагъэшъошагъ.

ЗэкIэмкIи илъэс 48-у Iоф зэ­ришIагъэм щыщэу илъэс 38-м Аслъан къэралыгъо къулыкъу­шIэу щытыгъ. 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2024-рэ илъэсым итыгъэгъазэ и 27-м нэс ыгуи, ыпси етыгъэу, исэнэхьат хэшIыкI икъу фыриIэу, ищытхъу аригъаIозэ ГъэIоры­шIапIэм Iоф щишIагъ. ИIофшIэн елъытыгъэу цIыф­хэм лъытэныгъэ, цыхьэ къызфаригъэшIын ылъэкIыгъ, зипэщэ купми шъхьэ­кIэфэныгъэшхо къырахыщтыгъ. Ар нафэ къешIы бэмышIэу ащ ыныбжь елъытыгъэу IофшIапIэм IукIыжьынэу мурад зешIым, гуфэбэныгъэшхо хэлъэу ипащэ ыкIи иIофшIэгъухэм зэрагъэкIо­тэжьыгъэм.
Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ыкIи чIыопс къэкIуапIэхэм якъэу­хъумэнкIэ АР-м и ГъэIорышIапIэ ипащэу Сергей Ко­лесник:
— Сэ сцIэкIи, коллективым ыцIэкIи сыпфэгушIо тын лъапIэу къыуатыгъэмкIэ. 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Iоф зэдэтэшIэ, илъэс 18-м ехъурэ IофшIэныр пцIэ епхыгъ. Ар тишIэжь шIукIэ къыхэнэщт. Ас­лъан IудгъэкIыжьыпэщтэп, тиоб­щественнэ Совет хэдгъэхьагъ. УиIэпэIэсэныгъэ ишIуагъэ къызэрэтэкIыщтым тицыхьэ телъ. Псауныгъэу, гу кIуачIэу уиIэм къакIимычэу, уигупсэхэм яхъяр нэмыкI умылъэгъоу ущыIэнэу пфэтэIо.
— Лъэшэу сигуапэ хъугъэ сцIэ къызэрэраIуагъэр. УиIоф­шIэн уасэ къыфашIэу укъызыхагъэщыкIэ, ащ нахь лъапIэ щыIэп. АщкIэ лъэшэу сафэраз АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, сиIофшIэгъугъэхэм. Тхьэм зэкIэми псауныгъэ къарет, — еIо Аслъан.
Ешэ Аслъан 1955-рэ илъэсым Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Улапэ къыщыхъугъ. Ятэу Налбый бухгалтер шъхьаIэу колхозым Iутыгъ. Янэу ГутIэ Сарэ урысыбзэмрэ адыгабзэм­рэкIэ кIэлэегъаджэу гурыт еджа­пIэм щылэжьагъ. Аслъан къызэрэтфиIотагъэмкIэ, Улэпэ гурыт еджапIэм ия 3-рэ класс къы­зеух нэуж, урысыбзэр нахь дэгъоу ышIэным пае, иунэкъощ кIэлэцIыкIур игъусэу къутырэу Штурбиным ятэ ыгъэкIуагъэх. Ащ зы илъэсрэ щеджагъэу Джэджэ районым мэкъу-мэщымкIи Гъэ­IорышIапIэ ибухгалтер шъхьаIэу ятэ загъакIом, унагъори зы­дищэн фаеу хъугъэ. Ащи зы илъэсрэ Iоф къыщишIагъэу Кощхьэблэ районым ащэжьыгъ. Я 7-рэ классым къыщегъэжьагъэу я 10-рэ классым нэс Ас­лъан мыщ щеджагъ.
— 1972-рэ илъэсым гурыт еджапIэр къызысэухым, цIыфхэм яфэIо-фашIэхэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ Шахтинскэ технологическэ институтым иинженернэ-экономическэ факультет сычIэхьагъ. ЕджапIэр къэсыухи сыкъызэкIожьым, 1977-рэ илъэ­сым хэку исполкомым цIыфхэм яфэIо-фашIэхэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ игъэIорышIапIэ экономистэу саштагъ. Ау сянэрэ сятэрэ язакъоу унэм къызе­нэхэм, Кощхьаблэ къэзгъэзэ­жьын фаеу хъугъэ. ФэIо-фашIэ­хэр зыщагъэцэкIэхэрэ комбинатым истаршэ диспетчерэу, пащэм игуадзэу 1984-рэ илъэсым нэс Iоф сшIагъэ, ащ нэмыкIэу комсомол организацием исекретарэу сыщытыгъ, — къе­Iуатэ Аслъан.
Нэужым, 1984-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1990-рэ илъэсым нэс, партийнэ къулыкъухэм инструкторэу, КПСС-м икъэлэ комитет изэхэщэкIо отдел ипащэ игуадзэу Iоф ышIагъ. Сыд фэдэ IэнатIэ Iутыгъэми, Ешэ Аслъан иIофшIэн гуетыныгъэ фыриIэу пшъэрылъэу къыфашIыгъэр дэх имыIэу ыгъэцэкIагъ, ищытхъу аригъэIуагъ.
— А лъэхъаным цIыфхэм яфэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ къоджэ псэупIэхэм пунктхэр адэтыгъэх. Тэ къытэпхыгъэу ахэм Iоф ашIэщтыгъ. ФэIо-фа­шIэхэм ягъэцэкIэн лъэныкъо 15 хахьэщтыгъ: лъэкъопылъхьэхэм ягъэцэкIэжьын, дэн-бзэныр, шъхьац кIэупхъухьаныр, нэмыкI­хэри. Ахэм къэуцу ямыIэу Iоф ашIэным пае ящыкIэгъэ пкъыгъохэр зэкIэ аIэкIэдгъахьэщтыгъ, — къыIуагъ Аслъан.
1992-рэ илъэсым къыщыу­благъэу 2002-рэ илъэсым нэс къэ­лэ хьакъулахь инспекцием ипа­щэ игуадзэу, отделым ипащэу Iоф ышIагъ.
2000-рэ илъэсым сэнэхьатэу «Къэралыгъо ыкIи муници­пальнэ гъэIорышIапI» зыфи­IорэмкIэ Те­мыр-Кавказ къэ­ралыгъо къулыкъум иакадемие къыухыжьыгъ.
Илъэс 18-м ехъурэ тыкъэзыу­цухьэрэ дунаим ыкIи чIыопс къэкIуапIэхэм якъэухъумэнкIэ Адыгэ Республикэм и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу щытыгъ. Экологием ылъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэу щыIэхэр зыу­къохэрэм лъыплъэн Iофтхьа­бзэхэр адызехьэгъэным, ты­къэзыуцухьэрэ дунаим икъэу­хъумэн, чIыопсым ыкIи псым ягъэфедэнкIэ юридическэ лицэхэм лицензие ятыгъэным афэгъэзагъэу щытыгъ.
— Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, — еIо тигущыIэгъу, — респуб­ликэм ипэщагъэу ТхьакIущынэ Аслъан, джырэ уахътэм АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат республикэ бюджетым мылъкушхо къыхагъэкIызэ, псыр къимыуным фэшI нэпкъхэр дгъэпытагъэх, дамбэхэр дгъэцэкIэжьыгъэх, дгъэкIэжьыгъэх, нэпкъхэм зядгъэушъомбгъугъ. Тыкъэзыуцухьэрэ чIыопсыр къэухъумэгъэныр къиныгъошхоу зэрэщытыр хабзэм зыщигъэгъу­пшэу пфэIощтэп, ащ фэгъэхьыгъэ федеральнэ унашъохэри мызэу, мытIоу къыдагъэкIыгъэ­хэми, щыкIагъэхэр щыIэх. Непэрэ мафэмкIэ анахь мэхьанэ зиIэу ыкIи зэшIохыгъэ мыхъугъэ Iофыгъоу Адыгэ Республи­кэм имуниципальнэ образованиехэм апашъхьэ итыр пыдза­фэхэм ягъэкIодын ыкIи якъыдэгъэкIыжьын ары.
— ТизекIокIэ-шIыкIэхэм, шъхьэкIэфэныгъэу чIыопсым фытиIэм тищыIэныгъэкIэ, ти­псауныгъэкIэ бэ зэрялъытыгъэр, гукъау нахь мышIэми, зэкIэми икъоу къыдгурыIорэп, — лъегъэкIуатэ игущыIэ Аслъан. — ЧIыпIэ зэфэшъхьафхэм хэ­кIыр зэращыратэкъурэм гумэкIыгъуабэ къызэрэпыкIырэр Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет изэхэсыгъо­хэм бэрэ къащаIэты. ЦIыфхэм зызщагъэпсэфырэ чIыпIэхэм, мэзхэм, гъогу гъунэхэм хэкIэу ахэлъыр бэдэд. ГъэрекIо мы гумэкIыгъом фэгъэхьыгъэу дэ­кIыгъохэр тшIыгъэх. Пыдзафэхэр зэращэлIэщт полигонэу Мые­къуапэ иIэр жъы хъугъэ. Санитар шапхъэхэм адиштэу мыщ фэдэ полигон кIэу бгъэпсыным мылъкушхо текIодэщт. Мы гумэкIыгъор зэрэдагъэзыжьыщтым тиреспубликэ иIэшъхьэтетхэр пылъых. Сыда пIомэ чIыопсым изытет зыфэдэщтымкIэ цIыфым бэ елъытыгъэр. Тэр-тэрэу къэб­зэныгъэм тынаIэ тетымыгъэтымэ, типсауныгъэкIэ ащ иягъэ къызэрэтэкIыщтыр зэкIэми къыд­гурыIон фае.
1984-рэ илъэсым Аслъан унэгъо дахэ ышIагъ. Ишъхьэгъу­сэу Сусанэрэ (Андырхъуаемэ япхъу) ежьыррэ яунагъо нэхъой­рэ зэгурыIоныгъэрэ илъэу зы щыIэныгъэ гъогу зырыкIохэрэр илъэс 41-рэ хъугъэ. «Бын-унэгъо Iужъур гъэбэжъу» аIо адыгэхэм. Ешэ зэшъхьэгъусэхэм уяхъопсэ­нэу сабыиплI зэдагъотыгъ: За­рем, Мурат, Ислъам ыкIи Дари­нэ. Лъэпкъ шэн-зэ­хэтыкIэхэм адэмыхыхэу, на­хьыжъхэм шъхьэкIафэ афашIэу ахэр агъэ­сагъэх. НахьыжъитIум унагъо ашIагъ, къорэлъф-пхъо­рэлъфхэу 5 яI.
Унэгъо зэгурыIожьым акъы­лыр ыкIи гукIэгъур зэрилъапсэр къыкIигъэтхъыгъ Аслъан.
— Илъэсыбэхэм къинэуи, гушIуагъоуи тапэ къикIыгъэр бэ, — къытфеIуатэ Аслъан. — Ау сыдигъуи тызэдэIужьыщтыгъ. ШъхьэкIэфэныгъэ зэфытиIэу тызэдэпсэугъ. Амалэу тиIэмкIэ тызэдеIэжьыщтыгъ, тиунагъо ихахъо нахьыбэ зэрэхъущтым тыпылъыгъ. ТызэгурыIоу, тIэ зэкIэдзагъэу унагъор дгъэпсыгъэ, тылэжьагъ, сабыйхэр зэ­дэтпIугъэх. Тишэнхэр зэтефагъ, акъылэгъу тызэфэхъужьыгъ. Джары анахь шъхьаIэр.
— Унагъо пэпчъ хэбзэ-­зэфыщытыкIэ гъэнэфагъэ илъ. ШъуиунагъокIэ ащ фэдэу сыда къыхэ­жъу­гъэщын шъулъэкIыщтыр?
— Егъэлыягъэу нэмыкIхэм такъыхэщэу сIоныр тэрэзэп. Тя­нэ-тятэхэм адыгагъэм, цIыфы­гъэм афэгъэхьыгъэу бэ къытхалъхьагъэр. Тятэ унагъом ха­бзэ илъыным лъэшэу пы­лъыгъ. Тяни адыгабзэмкIэ ригъаджэщтыгъэх, шэн-хабзэхэм яхьылIагъэу тхылъ къыдигъэ­кIыгъ. КъызэрэсIорэр мытэрэзынкIи хъун, ау сятэ акъылышIоу щытыгъ. Сыд фэдэрэ IофкIи упчIэжьэгъу ашIыщтыгъ, урысыбзэр дэгъоу зэришIэрэм къы­хэкIэу тхылъхэр афигъэпсы­щтыгъ. Сянэ-сятэхэр сищысэтехыпIэх, ахэм къысагъэлъэ­гъугъэ гъогум сырэкIо, лъэшэу сафэраз. ЛIэшIэгъубэм адыгэ­хэм лъэпкъ хэбзэ дахэу зэра­хьагъэхэр дгъэлъэпIэнхэу ахэм тагъэсагъ, тапIугъ.
ПIуныгъэм джары мэхьанэ­шхоу иIэр, адыгэхэм амышIэу «Адыгагъэм унагъор егъэпытэ» аIуагъэп. Тятэрэ тянэрэ щысэу къытагъэлъэгъугъэр сикIалэхэми ахэслъхьаным сыпылъ. Уянэ-­уятэхэм афэпшIырэ намысыр уибын къыпфишIыжьыщт.
ЦIыфхэм лъытэныгъэ къыпфашIэу, сыдигъуи ахэм урящыкIагъэу, уиIофшIагъэ осэ икъу къыраты хъумэ, сэ сишIошIыкIэ, насыпышху. Аслъан ащ фэдэхэм ахэплъытэ хъущт. Тын лъапIэу къыфагъэшъошагъэмкIэ тыфэгушIо. ШIоу щыIэр игъогогъоу, гу кIуачIэу иIэм къыкIимычэу, игупсэхэм адэтхъэжьэу щыIэнэу тыфэлъаIо.
КIАРЭ Фатим.