Поселкэу ПсышIуапэ игурыт еджапIэу илъэси 120-рэ ныбжь хэкIотагъэр бэмышIэу хэзгъэунэфыкIыгъэм ублэпIэ училищэ цIыкIум щыригъажьи, гъэсэныгъэмкIэ Шъачэ иучреждение анахь инхэм ащыщ хъугъэ.

БлэкIыгъэм къыхищи непэрэм къыхэзыщэгъэ гъогу кIыхьэр къызэрыкIоу зэрэщымытыгъэр, зэрэхьылъагъэр, ушэтыпIабэ къызэрэзэпичыгъэр лъэхъэнэ зэфэшъхьафхэм тырахыгъэ сурэт шIуцIэ- фыжьхэм къагъэлъагъо. Классикым зэриIощтыгъэу, урыс литературэр зэрэщытэу Гоголь и «Шинели» къытекIыгъэмэ, Шъачэ ирайон анахь ин гъэсэныгъэмкIэ исистемэ ПсышIуапэ 1904-рэ илъэсым щагъэпсыгъэгъэ класс цIыкIум къыще­жьагъ.
Революцием ыпэкIэ тырахыгъэгъэ сурэт закъоу хъарзынэщым къыхэнагъэм училищым иапэрэ классэу мэкъумэщ унагъохэм къарыкIыгъэ кIэлэцIыкIу нэбгырэ шъэныкъо имыкъупэщтыгъэмрэ ахэм кIэлэегъэджэ закъоу яIэгъэ Александр Гасаненкэмрэ итых. Ахэм лъытакIэ, тхакIэ арагъашIэщтыгъ, хэгъэгум итарихъ, диным ишапхъэхэр къафаIуатэщтыгъэх.

А лъэхъанымкIэ ар еджэпIэ пэрытыгъ, шIоигъоныгъэ зиIэ пстэумэ агъэфедэн алъэкIынэу тхылъеджапIэ иIагъ. Октябрьскэ революцием ыуж тхакIэ, еджакIэ цIыфхэм ягъэшIэгъэным фытегъэпсыхьэгъэ къэралыгъо политикэу рахьыжьагъэм ишIуагъэкIэ мэкъумэщышIэ ныбжьыкIэхэм яеджапIэ ар ашIыжьыгъагъ. Джащыгъум егъэджэн курсым зэхъокIыныгъэхэр зэрэфашIыгъэхэм имызакъоу, илъэсибл еджапIэ ашIыгъагъ, предметэу арагъа­шIэхэрэм ахагъэхъогъагъ, кIэлэегъаджэу Iоф щызышIэхэрэри щеджэхэрэри нахьыбэ хъугъагъэх.
КъатитIоу зэтет унэу еджапIэр зычIэтыгъэм, гухэкIыми, зыпари илъэуж къэнагъэп. Хэгъэгу зэошхом ыпэкIэ урамэу Победэм, 1946-рэ илъэсым нэс «10-летие Шапсугии» зэреджэщтыгъэхэр, Шапсыгъэ лъэпкъ районым апэрэ еджапIэр щагъэ­уцугъагъ. Ащ ыуж илъэс 15 тешIагъэу, джыри зы егъэджэпIэ корпус къыгуа­шIыхьэгъагъ. Ащ джыдэдэм лицееу N 95-р чIэт. 1984-рэ илъэсым унэжъэу апэ ашIыгъагъэм ычIыпIэкIэ къатиплIэу зэтетэу унакIэ агъэуцугъ.
— Тарихъыр, зэкIэми тэшIэ, цIыфхэр ары зыгъэпсырэр. Арышъ, еджапIэр анахьэу зэрыгушхорэр икIэлэегъа­джэ­хэмрэ ар къэзыухыгъэхэмрэ, — къы­кIегъэтхъы еджапIэм ипащэу Наталья Белаям. — Гъэсэныгъэм иучреждение хэбзэшIоу чIэлъхэр, гъэхъагъэу иIэхэр, текIоныгъэу къыдихыгъэхэр, егъэджэным, пIуныгъэм афэгъэхьыгъэ проект гъэшIэгъонэу кIэщакIо зыфэхъугъэхэр ары кIочIэшхо зышIырэр. Творческэ сэнаущыгъэ зыхэлъ, яIофшIэн гъунэнчъэу фэшъыпкъэ кIэлэегъаджэу, патриот шъып­къэхэу, ныбжьыкIэ IэпэIасэхэр езы­гъэджагъэхэм, зыпIугъэхэм охътэ зэфэшъхьафхэм мыщ Iоф щашIагъ.
ЕджапIэм ихъугъэ-шIэгъэ тхыгъэхэм ябаиныгъэ коридорхэм уарыкIо закъомэ олъэгъу. КIэлэегъэджэ ветеранхэу, зищыIэныгъэ мы учреждением езыпхыгъэ­хэм ясурэтхэр тыдыкIи пылъагъэх. Ахэм ащыщхэр, гухэкIыми, щыIэжьхэп, ау шIукIэ ренэу агу къагъэкIыжьых, адрэхэр пенсием щыIэх, ащ пай къэмынэу яеджэпIэ гупсэ бэрэ ихьакIэх.

— ЗыцIэ къепIорэ пэпчъ легендэ псау мэхъу, — арыгушхоу къеIо еджапIэм иветеранэу, Пшызэ шъолъыр изаслуженнэ кIэлэегъаджэу, лIэшIэгъуныкъо фэдизрэ Iоф щызышIэгъэ Бгъэнэ Хьарунэ Къасимэ ыкъом. — Ащыщхэр ясурэтхэмрэ ялъэхъан Iоф адэзышIэщтыгъэхэм ягукъэкIыжьэу зэхэсхыгъэхэмрэ къызэрэсшIэжьыхэрэр. Адрэхэм илъэсипшI пчъагъэрэ садэлэжьагъ. Ахэр, хэгъэхъуагъэу щымытэу, зыми фэмыдэхэу, ясэнэхьат шIу дэдэ зылъэгъурэ цIыфых.
ЕджапIэм ихъугъэ-шIэгъэ тхыгъэ бай адыгэ кIэлэегъаджэу охътэ зэфэ­шъхьафхэм Iоф щызышIагъэхэри къыхэнагъэх. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 60-рэ илъэсхэм еджапIэм ипэщагъ Хъущт Аслъанбый. Я 80-рэ илъэсхэм якIэуххэм, я 90-м якъихьагъу­хэм хы ШIуцIэ Iушъо шапсыгъэхэм я Адыгэ Хасэ игъэпсын ащ иIахьышхо хилъхьагъ, илъэси 8-рэ гъэзетэу «Шапсыгъэм» иредактор шъхьэ­Iагъ.
Учреждением икIэлэегъаджэхэмрэ ар къэзыухыгъэхэмрэ шIукIэ агу къэкIыжьых яIофшIэгъухэу ыкIи езгъэджагъэхэу Нэпсэу Сарэ, Нартшъэо Борисэ, ТIэшъу Людмилэ, Майкъопэрэ Юрэ, КIакIыхъу Салбый, Ушъуху Светланэ. ИлъэсипшI пчъагъэрэ Iутыгъ хы ШIуцIэ Iушъо Шапсыгъэм гъэсэныгъэмкIэ иучреждениехэм адыгабзэр ащарагъэшIэнымкIэ системэм игъэпсын ыкIи изегъэушъомбгъун мымакIэу зиIахь хэзылъхьэгъэ Бэус Нинэ. Ащ ишIушIагъэкIэ мы еджапIэм адыгабзэмкIэ кабинет иIэ хъугъэ, Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щызэхащэх.
Ахэм ашIагъэр лъагъэкIотагъ Iэлалэ Марыет, Чыржьын Саидэ, Гъошъо Заремэ, Оксана Грешниковам (ар адыгэхэм къахэкIыгъ). Непэ еджапIэм чIэтых кIэлэегъэджэ IэпэIасэхэу ТIэшъу Фатимэ, ХъокIон Фатимэ, Шъхьабэ Заур.
Къалэм иеджэпIэ анахь дэгъухэм къылэжьыгъэ шъыпкъэу ахалъытэрэ я 75-м нэбгырэ минрэ ныкъорэ фэдиз чIэс, Iоф щызышIэщтхэмкIи, щеджэщтхэмкIи амалышIухэр къетых. Унэ хъоо-пщаушхом ар чIэт, икабинетхэр иных, шхапIи, зэхэхьэ зэфэшъхьафхэр зыщызэхащэрэ ыкIи спортым, физкультурэм зыщапылъхэ залхэри, тхылъеджапIи хэтых, лъэхъа­ным диштэрэ оборудованиемкIэ зэтегъэ­псыхьагъ, кIэлэцIыкIухэм яегъэджэнкIэ ыкIи япIункIэ шIыкIэ пэрытхэр агъэфедэнхэ алъэкIы. Пстэумэ анахь шъхьаIэр гъэхъэгъэ инхэр ашIынхэм фэIорышIэрэ лъэпсэ пытэу яIэ хэбзэшIухэр ары.
Малышевым ыцIэ зыхьырэ еджапIэр гъэсэныгъэм, егъэджэн ыкIи пIуныгъэ IофшIэным, къыткIэхъухьэхэрэм патриотизмагъэ ахэлъхьэгъэным ягупчэу щыт. Мыщ лъэхъаным къыздихьыгъэ программэ гъэшIэгъонхэр щыпхыращых, икIэлэегъаджэхэми, икIэлэеджакIохэми зэнэ­къокъу ыкIи фестиваль зэфэшъхьафхэм текIоныгъэхэр къащыдахых.
— Илъэси 120-м къыкIоцI нэбгырэ мин 18-м ехъу тиеджапIэ къычIэкIыгъ, — къыIуагъ Наталья Белаям. — Ахэм ащыщэу нэбгырэ 60-мэ «дышъэ» медалькIэ, 45-мэ «тыжьынкIэ» къаухыгъ. Ти­еджапIэ чIэкIыгъэхэм ащыщыбэхэр шIэныгъэлэжь цIэрыIо хъугъэх, политикэм, общественнэ Iофым ахэтых, кIэлэегъа­джэх, врачых, культурэм иIофышIэх, бизнесым гъэхъагъэхэр щашIых, спорт­смен цIэрыIох, лъэныкъо зэфэшъхьафхэм пэщэ IэнатIэ ащызыIыгъхэр къахэкIы­гъэх.
Ахэм ащыщых профессорэу, Ростов июридическэ академие иректорэу Шапсыгъэ Дамиррэ ышэу, зэлъашIэрэ журналистэу, тхакIоу КIакIыхъу Мадинэрэ, спортсменкэ цIэрыIоу, бэнэнымкIэ Мые­къуапэ иеджапIэ къэзыухыгъэу, дзюдомкIэ студентхэм азыфагу дунаим ичемпион хъугъэу Галина Нестеровар, зэлъа­шIэрэ предпринимательхэу Апэщыхьэ Руслъан, БрантIэ Раситэ, нэмыкIхэр.
ЕджапIэм ныбжь иIэп, илъэсхэм уахътэр къалъытэщт. Илъэси 120-рэ ыныбжьыми, ныбжьыкIэу къэнэжьыщт. Ащ яцыхьэ телъэу къыкIагъэтхъы икIэлэегъа­джэхэм. Сыда пIомэ, кIэлэцIыкIу мэкъэ жъгъанчхэм ар сыдигъуи зэлъакIу.
— Гъэсэныгъэм иучреждение зэкIэми зэдытиун, илъэсым илъэсыр кIэлъыкIожьзэ ар икIэлэегъаджэхэм, икIэлэеджа­кIохэм, ны-тыхэм «къашIы», — къыкIегъэтхъы Наталья Белаям. — Мыр лIэ­у­жыбэхэм чырбыщ зырызэу зэтыралъхьэгъэ ун. Ар уахътэм нахь егъэпытэжьы.
НЫБЭ Анзор.
Сурэтхэр авторым иех.