Top.Mail.Ru

Освенцим. Тщыгъупшэ хъущтэп

Image description

«Унэ къеIэрэм ыпсэ еIэжь»
ГущыIэжъ

2025-р — Урысыем и Президентэу В. В. Путиным игъо шъыпкъэу Хэгъэгум иухъу-
макIо и Илъэсэу ыгъэнэфагъ. Ащи изакъоп, мы илъэсыр зэошхом илъэхъан тихэгъэгу нэмыц-техакIохэр рафыжьхи, ТекIоныгъэшхор къызыдахыгъэр илъэс 80 зэрэхъурэм афэгъэ­хьыгъэщт.
Хэгъэгум ышъхьэ къырыкIуа­гъэр, итарихъ куу дэгъоу ашIэу, блэкIыгъэм акъыл хахэу ныбжьыкIэхэр пIугъэнхэр, шIэныгъэ дэгъухэр ягъэгъотыгъэнхэр Адыгэ Республикэм итхылъеджа­пIэ щылэ мазэм и 24-м щы­кIогъэ ЛIыхъужъныгъэм идесэ ипшъэрылъыгъ.


Советскэ дзэкIолIхэм, дзэ пэщэшхохэм ыкIи народым япсэемыблэжьныгъэ ихьатыркIэ щыIэкIэ-псэукIэ тынчыр, мамырныгъэр ухъумагъэ хъу­гъэх. Ауми, Хэгъэгу зэошхоу илъэси 4-м тичIыгу щыхъушIагъэм хьазаб макIэп цIыфхэм щащэчыгъэр; фашистхэр — къумал-нэпэнчъэ дэдагъэх, зэ­фэдэкIэ гуегъур ахэм зыщыщ амышIэу, цIыф хые къызэрыкIохэм ахэм «хьэр псашъо арагъэщагъ».
Лъэпкъ тхылъеджапIэм щыкIогъэ Iофтхьабзэр зэрэ Урысыеу щызэхащэрэ «Неделя памяти жертв Холокоста» зыфиIорэм изы Iахьыгъ — «Освенцим. Без срока давности. Это надо помнить» зэреджа­гъэ­хэр, фашист гъэр IыгъыпIэ лагерэу Освенцим (Аушвиц — нэмыцыбзэкIэ) шъхьафит зашIыжьыгъэр илъэс 80 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъагъ.


ЛIыхъужъныгъэм идесэ ана­хьэу зыфэгъэхьыгъагъэр, цIыфыр бадзэу къащымыхъоу, Поль­шэм итыгъэ концентра­ционнэ лагерэу «Освенцим» хьа­заб мыухыжьэу цIыф лъэпкъ­хэм, анахьэу джуртхэм, щащэчыгъэр ары. Ини, цIыкIуи, жъи, кIи — зэхэдз яIагъэп фашистхэм, зэ­фэдэу зэтырау­кIыхьэщтыгъэх.
Ауми, цIыф хыехэм янасып жъалымыгъэм текIуагъ. Щылэ мазэм и 27-р — советскэ дзэ­кIолIхэм Освенцим гъэр лагерыр шъхьафит зашIыжьыгъэм ыкIи Холокостым екIодылIагъэхэм зафэшъыгъохэрэ шIэжь маф.
Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх Мыекъопэ гимназиеу N 5-м иеджакIохэр, Росгвардием илIыкIохэр, Адыгэ къэралыгъо университетым икIэлэегъаджэхэр, истудентхэр, ежь лъэпкъ тхылъеджапIэм иIофышIэхэр.
ШIэжь урокыр «Освенцим — надо помнить» зыфиIорэ темэр къызэIуихэу гъэпсыгъагъ. АР-м итхылъеджапIэ иотдел ипащэу Марина Волковец ипэублэ гущыIэ зэошхом ихъугъэ-­шIэгъэ анахь гуихымэ Холо­костыр зэращыщыр, гъэрыпIэ лагерэу Освенцим цIыфхэм
а охътэ жъалымым хьазабэу щащэчыгъэр, анахьэу джуртхэм, щысэхэмкIэ, пчъагъэхэмкIэ къы­риIотыкIыгъ. Освенцим ыкIи Хо­локостыр зэфэдэу цIыфыр зыгъэкIодэу зэрэщытыгъэр тарихъым къеIуатэ ыкIи тхьа­мыкIэгъо гуимыкIыжьэу непи къыт­хэнагъ. ГухэкIми, непи зэо лыгъэр плъыкъорэп…
Освенцим хьадэгъу кIодыпIэ чIыпIагъ. Фашистхэм якъэрарынчъэ-хьайуаныгъэ зэошхом дэгъоу къыщылъэгъуагъ. Мыщ фэдэ цIыфгъэкIод лагерьхэр, зэфэдэкIэ Польшэми, Европэми арытыгъэх.
Освенцим ехьылIэгъэ гущыIэ кIэкI къышIыгъ Адыгэ къэра­лы­гъо университетым идоцен­тэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докто­рэу Нэджыкъо Схьатбый Адыл­джэрые ыкъом. Холокостыр къызщежьагъэр Гитлер 1933-рэ илъэсым хабзэр зеубытыр ары ыкIи 1945-м нэс ар кIуагъэ. Мы уахътэм къыкIоцI нацистхэм джурт миллиони 6 фэдиз гъэ­ры­пIэ лагерьхэм адэсыгъэу агъэ­кIодыгъ. Джуртхэм ямызакъоу, мы уахътэм мыщ фэдэ лагерьхэм ачIадзэхи, Европэм зэфэдэкIэ, хьадэгъур къызфахьы­гъэхэм СССР-м ицIыф миллиони 10 фэдиз ахэтыгъ. Нацистхэм анахь мурад бзаджэу зыдаIыгъыгъэр, Советскэ Союзым инэбгырэ миллион 20 — 30-р (лыеу алъытагъэхэу) гъэкIодыгъэнхэр ары. Холокостым екIодылIагъэхэм апэдэдэ ащыщы­гъэх советскэ дзэкIолIхэр ыкIи джуртхэр.
Адыгэ къэралыгъо университетым итарихъ факультет истудентхэу Анастасия Соколенкэм блэкIыгъэ зэошхо хьазабыр пчъагъэхэмкIэ къыриIотыкIыгъ.


Iофтхьабзэм тхылъ къэгъэ­лъэгъон инэу «Преступление против человечества» зыфиIоу къыщагъэхьазырыгъэр тхылъ­еджапIэм ибиблиограф шъхьаIэу Александр Данильченкэм IупкIэу еджакIохэм къафыриIотыкIыгъ.
Гъэтхапэм, 1944-рэ илъэсым румынхэм ашIыгъэ гъэрыпIэу Украинэм итыгъэм тидзэхэм къыдащыжьхи, джурт мин 50 фэдиз, джащ фэдэу Венгрием — Будапешт гъэр мин 95-рэ шъхьафит ащашIыжьыгъагъ.
ШышъхьэIум, 1945-рэ илъэсым, СССР-р, Франциер, США-р зэзэгъыныгъэм кIэтхагъэх ыкIи Нюрнберг Дунэе дзэ трибуналыр щызэхащэгъагъ. Ащ елъытыгъэу нацист къумалхэр шэкIогъум и 20-м, 1945-рэ илъэсым аумысыгъэх. Нэбгырэ 19-у тэмэтелъ инхэр зиIагъэхэм укI атыралъхьагъ. Холокостыр зэхэщэгъэныр зигукъэкIхэр ыкIи ащ хэлэжьагъэхэр агъэтIысыгъэх.
Щылэ мазэм и 27-м, 2025-рэ илъэсым Дзэ Плъыжьым нацист лагерэу Освенцим дэсыгъэхэр, — (Аушвиц Европэм зэрэща­шIэрэр) шъхьафит зашIыжьы­гъэхэр илъэс 80 мэхъу, ащ епхыгъэу шIэжь Iофтхьабзэхэр тыди щэкIох.
Советскэ дзэкIолIхэр фашизмэм тезгъэкIуагъэхэр язэ­фэгъэ-хыягъ, яхэгъэгу шIулъэгъу ин. Зэошхом лъыр псыхъоу щычъагъ, нэбгырэ миллион 27-рэ нахьыбэ хэкIодагъ, ау советскэ цIыфхэм Родинэм паекIэ апсэ атызэ, напэр ащэфыгъ. Хэгъэгу зэошхом ифронтхэм ащыфэхыгъэхэм япчъагъэ процент 80-у къалъытэ, ахэм ащыщэу советскэ дзэкIолIхэм къаготхэу, джурт дзэкIолI мин 200-р зэуагъэ, нэбгыри 148-рэм Советскэ Союзым и ЛIыхъу­жъыцIэр къалэжьыгъ.
Мамырыкъо
Нуриет.

Сурэтхэр: тхылъеджапIэм щы­тырахыгъэх.