УшэтыпIэ мэфэ 900
![Image description](images_upload?image_name=2025/01/f360454d-1685-409d-bbe6-6a12667c3844.jpg)
Ленинград Хэгъэгу зэошхом илъэхъан къызадзыхьэм, ар шъхьафит зашIыжьыгъэ мафэр тыгъуасэ хэдгъэунэфыкIыгъ. 1941-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 8-м къыщыублагъэу 1944-м ищылэ мазэ и 27-м нэс къалэр хьазабэу зыхэтыгъэр тарихъым хэмыкIокIэжьын лъэужэу къыхэнагъ. Блокадэр чэщ-зымэфэ 900-м кIахьэу Ленинград телъыгъ. Ар зинэрылъэгъугъэхэм гукъэкIыжьхэу къаIотэжьыгъэхэмкIэ тинепэрэ мафэхэм а лъэхъаныр зыфэдагъэм уасэ фэтшIын тэлъэкIы, фэдэ къэмыгъэхъугъэным тырегъэгупшысэ. Ахэм ащыщхэу ыкIи пчъагъэхэу Телеграм-каналэу «80 лет Великой Победе» зыфиIорэм къихьагъэхэм непэ нэIуасэ шъуафэтэшIы.
ГукъэкIыжь IэшIоу къахэнэгъэ ИлъэсыкI
Пыим къалэр зызэфешIым, ащ еджапIэм чIэс кIэлэцIыкIу мин 200-м ехъу къыдэнэгъагъ. Ахэм яеджэн лъагъэкIуатэщтыгъэ ыкIи сиренэхэм ябыу макъэ кIэдэIукIхэзэ, бомбэ зыщыухъумапIэхэм ачIэсхэу бэрэ къыхэкIыщтыгъэ еджэхэу. Хьалэмэт шъыпкъэу хъугъагъэ апэрэ блокаднэ ИлъэсыкIэр. 1942-рэ илъэсым ищылэ мазэ кIэлэцIыкIухэм афызэхащэгъагъ къэгъэлъэгъонхэу шIухьафтынхэр защаратыгъэхэр ыкIи шхын стыркIэ щэджэгъуашхэ защарагъэшIыгъэр. Къэдзыхьэгъэ Ленинград иеджакIохэм ыужкIэ къызэраIожьыщтыгъэмкIэ, къэгъэлъэгъонхэр ащ фэдизэу агу къинэжьыгъэхэп – мэлэкIэгъэ кIэлэцIыкIухэр щэджэгъуашхэм лъэшэу ежэщтыгъэх. Ар шхын зэфэшъхьафищкIэ зэхэтыгъ: тхьацупс стырыр, хьалыгъурэ пIастэрэ, тешхыхьажь IэшIу-IушIуи ахэм ягъусагъ – пхъэшъхьэ-мышъхьэ жъопс пцIагъэр. Мы елкэр къэдзыхьэгъэ къалэм иеджакIохэм анахьыбэмэ щэIэхэфэ ащыгъупшагъэп.
![](images_upload?image_name=2025/01/80-лет-победа-с-охранным-полем-01-1-584x1024.jpg)
Жэхэр — къэдзыхьэгъэ Ленинград инэпэеплъ чэфынчъэх
Электроэнергиемрэ гъэстыныпхъэмрэ зэримыкъущтыгъэхэм ыпкъ къикIэу транспортыр къалэм къыщызэтеуцогъагъ, трамвай рыкIуапIэхэми зэрар яхыгъагъ. Жэхэр транспорт папкIэу яIагъэх. Ахэм псымрэ хьап-щыпхэмрэ арызэращэщтыгъэх, эвакуацием игъом цIыфхэм ямылъку апышIагъэу зыдащэщтыгъэ. Джащ фэдэу сымэджэщхэм, зыщагъэтIылъыжьыщтхэм жэхэмкIэ цIыфхэр анагъэсыщтыгъэх.
![](images_upload?image_name=2025/01/9e424a46-6d81-4e86-8a04-0e45581ce5c3-1024x669.jpg)
ЗэфэшIыгъэ Ленинград щаупщэрыхьыщтыгъэ къэбэскъэпсыр («Щи из хряпы» зыфаIощтыгъэр)
Къадзыхьэгъэ къалэм гъомылапхъэ дэлъыжьыгъэп, Ладожскэ хыгъэхъунэм ылъэныкъокIэ къырагъэолIагъэми щыкIагъэу щыIэр къэлэшхом ригъэкъушъунэу щытыгъэп. МэлэкIэгъэ цIыфхэр урамхэми, IофшIапIэхэми къащызэхафэщтыгъэх. Микробиологэу Зинаида Игнатович къэбэскъэ тхьэпэ уцышъохэу ычIэгъ шъыпкъэ къычIакIэхэрэм ахэшIыкIыгъэ стырыпсым ишIыкIэ мыщ фэдэу къытыгъ:
«Къэбэскъэ тхьапэр жъгъэеу шъуупкIатэри, псы чъыIэм хашъулъхь, шъуущыу. Бэдэдэрэ бгъэжъон фае. Курпэ горэ шъуиIэмэ, хашъулъхь».
ХэтэрыкIхэр зыщашIэщтыгъэ шъофхэм осэу арылъыр Ленинград дэсхэм зэIагъэзыкIыти, къэбэскъэ тхьапэ горэ е щэпкъ къагъотыным щыгугъыхэзэ лъыхъощтыгъэх. Ау бэдэдэрэ агъэжъуагъэми, тхьапэхэр пытэхэу къэнэжьыщтыгъэх ыкIи агъэуцэIухэ зыхъукIэ цышхъ-сышхъ макъэ къапыIукIыщтыгъэ. Ащ къыхэкIыгъ стырыпсым ыцIи – «хряпа».
Узыбэмэ къэлэдэсхэр ащаухъумагъэх
Ленинград къызадзыхьэм, псыкъэтыпIэ станциищмэ Iоф щашIэщтыгъэ, ау ахэм пыир ренэу къяощтыгъэ. Псы къалэм дэтыгъ, ау цIыф псэупIэхэм ар анэсыщтыгъэп. ЗэкIэмэ апэу зэратыщтыгъэхэр дзэ сымэджэщхэр, дзэ Iофым епхыгъэ, хьалыгъугъэжъэ хъызмэтшIапIэхэр, мэшIогъэкIосэ къулыкъухэр.
![](images_upload?image_name=2025/01/61c99112-500b-4c82-b21f-a7f84be00edf-1024x702.jpg)
Ленинград щыпсэухэрэм псыр псыхъохэм къаращыти, жэхэмкIэ зыфащэжьыщтыгъэ. КIымафэрэ осыр агъэжъущтыгъэ, ау бомбэхэу къатыратакъохэрэм ауж яжьэм, апч ыкIи чырбыщ къутафэхэм апкъ къикIэу ар шIоигъэ.
Апэрэ блокаднэ кIымафэм Ленинград ишIоипсрыкIуапIэ Iоф ымышIэжьэу къыублагъ. ШIоипсыр щагухэм ащыракIутыщтыгъэ, осым хакIэщтыгъэ. ПсыуцупIэхэми ар анэсыщтыгъэ ыкIи эпидемиехэр къэхъуным ищынагъо щыIагъ. Джащ пае чIыпIэ хэбзэ къулыкъухэм цистернэхэмрэ пхъэчайхэмрэ арытэу псыр районхэм анагъэсыщтыгъэ, ленинград Водоканалым иIофышIэхэм мафэ къэс псым икъэбзагъэ ауплъэкIущтыгъэ. ЧIыпIэ 40-мэ уплъэкIунхэр ащызэхэщэгъагъэх. ПсырыкIуапIэм къичъырэ псыр аукъэбзыщтыгъэ псышъо хлоркIэ. Нэпкъхэм ыкIи нэмыкI чIыпIэхэм къатыратхэщтыгъэ псыр уешъоным зэрэтемыгъэпсыхьагъэр, урытхьакIэмэ зэрэхъущтыр. Мы зэпстэуми яшIуагъэкIэ эпидемиехэр къамыгъэхъунхэ алъэкIыгъ.
Пхъашэу къяощтыгъэх
1941-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 8-м изакъоу Ленинград фашистхэм кIэзыгъэнэрэ бомбэ минихым ехъу къытыратэкъуагъ.
Iугъор урамхэм ашъхьащытыгъ, унэхэр стыщтыгъэх. Мы мафэхэм ленинград мэшIогъэкIуасэхэм якъулыкъу гъэлъэшыгъэу ахьыщтыгъэ. А лъэхъаным мэшIогъэкIосэ къулыкъум изыплIанэ къэзыгъэпсыщтыгъэхэр бзылъфыгъэх, хъулъфыгъэхэу зэуапIэм Iухьагъэхэм ачIыпIэкIэ. Ар IофшIэн хьылъагъ. Къалэр къэдзыхьагъэу щэтыфэ бомбэ ыкIи ащ нахь гын хьылъэ мини 100-м ехъу фашистхэм къытыратэкъуагъ, машIом мин 13 фэдизрэ зыкъыщиштагъ. Къалэр къагъэгъунэзэ мэшIогъэкIосэ минитIу хэкIодагъ. Ленинград имэшIогъэкIосэ къулыкъу лIыгъэу зэрихьагъэм пае Лениным иорден къыфагъэшъошагъ.
Къалэр къэдзыхьагъэу щэтыфэкIэ сабый мин 95-рэ дунаим къыщытехъухьагъ
Мыщ фэдэ пчъагъэхэр къытыгъэх УФ-м и Следственнэ комитет къалэр шъхьафит зашIыжьыгъэр илъэс 80 зыщыхъугъэ илъэсым. Сабыйхэм анахьыбэр 1941-рэ илъэсым ибжыхьэ ыкIи икIымаф къызыхъугъэхэр.
ШIэныгъэлэжьхэу Ленинград Iоф щашIэнэу къыдэнагъэхэм пшъэрылъыкIэхэр апашъхьэ къиуцуагъэх: гъаблэ зыщыщыIэ лъэхъаным сабыйхэмрэ ахэр къызпыфэгъэ ныхэмрэ къызэрагъэнэжьыщтхэ шIыкIэр. Витамин закъоп къагъотын фэягъэр. КIуачIэ зимыIэжь ныхэм сабый цIынэхэр амыгъэшхэжьышъу хъущтыгъэх. Быдзыщэм ычIыпIэкIэ къарыу къязытырэ шхыныгъо зэхэгъэкIухьагъэхэр щыIэ хъугъэх. Ахэр, гъэлъэшыгъэу лъыплъэхэзэ, сымэджэщхэм афатIупщыщтыгъэх.
1942-рэ илъэсым иятIонэрэ мэзих сабый быдзыщэхэм апае соер зылъэпсэ шхыныгъо зэхэгъэкIухьагъэм ишIыкIэхэр къаугупшысыгъ.