Top.Mail.Ru

УшэтыпIэ мэфэ 900

Image description
iz.ru

Ленинград Хэгъэгу зэошхом илъэхъан къызадзыхьэм, ар шъхьафит зашIыжьыгъэ мафэр тыгъуасэ хэдгъэунэфыкIыгъ. 1941-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 8-м къыщыублагъэу 1944-м ищылэ мазэ и 27-м нэс къалэр хьазабэу зыхэтыгъэр тарихъым хэмыкIокIэжьын лъэужэу къыхэнагъ. Блокадэр чэщ-зымэфэ 900-м кIахьэу Ленинград телъыгъ. Ар зинэрылъэгъугъэхэм гукъэкIыжьхэу къаIотэжьыгъэхэмкIэ тинепэрэ мафэхэм а лъэхъаныр зыфэдагъэм уасэ фэтшIын тэлъэкIы, фэдэ къэмыгъэхъугъэным тырегъэгупшысэ. Ахэм ащыщхэу ыкIи пчъагъэхэу Телеграм-каналэу «80 лет Великой Победе» зыфиIорэм къихьагъэхэм непэ нэIуасэ шъуафэтэшIы.

ГукъэкIыжь IэшIоу къахэнэгъэ ИлъэсыкI
Пыим къалэр зызэфешIым, ащ еджапIэм чIэс кIэлэцIыкIу мин 200-м ехъу къыдэнэгъагъ. Ахэм яеджэн лъагъэкIуа­тэщтыгъэ ыкIи сиренэхэм ябыу макъэ кIэдэIукIхэзэ, бомбэ зыщыухъумапIэхэм ачIэсхэу бэрэ къыхэкIыщтыгъэ еджэхэу. Хьалэмэт шъыпкъэу хъугъагъэ апэрэ блокаднэ ИлъэсыкIэр. 1942-рэ илъэсым ищылэ мазэ кIэлэцIыкIухэм афызэхащэгъагъ къэгъэлъэгъонхэу шIухьафтынхэр защаратыгъэхэр ыкIи шхын стыркIэ щэджэгъуашхэ защарагъэшIыгъэр. Къэ­дзыхьэгъэ Ленинград иеджакIохэм ыужкIэ къызэраIожьыщтыгъэмкIэ, къэгъэлъэгъон­хэр ащ фэдизэу агу къинэжьыгъэхэп – мэлэкIэгъэ кIэлэцIыкIухэр щэджэгъуашхэм лъэшэу ежэщтыгъэх. Ар шхын зэфэшъхьа­фищкIэ зэхэтыгъ: тхьацупс стырыр, хьа­лыгъурэ пIастэрэ, тешхыхьажь IэшIу-IушIуи ахэм ягъусагъ – пхъэшъхьэ-мышъхьэ жъопс пцIагъэр. Мы елкэр къэдзыхьэгъэ къалэм иеджакIохэм анахьыбэмэ щэIэ­хэфэ ащыгъупшагъэп.


Жэхэр — къэдзыхьэгъэ Ленинград инэпэеплъ чэфынчъэх
Электроэнергиемрэ гъэстыныпхъэмрэ зэримыкъущтыгъэхэм ыпкъ къикIэу транспортыр къалэм къыщызэтеуцо­гъагъ, трамвай рыкIуапIэхэми зэрар яхыгъагъ. Жэхэр транспорт папкIэу яIагъэх. Ахэм псымрэ хьап-щыпхэмрэ арызэращэщтыгъэх, эвакуацием игъом цIыфхэм ямы­лъку апышIагъэу зыдащэщтыгъэ. Джащ фэдэу сымэджэщхэм, зыщагъэтIылъы­жьыщтхэм жэхэмкIэ цIыфхэр анагъэсыщтыгъэх.

culture.ru


ЗэфэшIыгъэ Ленинград щаупщэрыхьыщтыгъэ къэбэскъэпсыр («Щи из хряпы» зыфаIощтыгъэр)
Къадзыхьэгъэ къалэм гъомылапхъэ дэлъыжьыгъэп, Ладожскэ хыгъэхъунэм ылъэныкъокIэ къырагъэолIагъэми щыкIагъэу щыIэр къэлэшхом ригъэкъушъунэу щытыгъэп. МэлэкIэгъэ цIыфхэр урамхэми, IофшIапIэхэми къащызэхафэщтыгъэх. Микробиологэу Зинаида Игнатович къэ­бэскъэ тхьэпэ уцышъохэу ычIэгъ шъыпкъэ къычIакIэхэрэм ахэшIыкIыгъэ стырыпсым ишIыкIэ мыщ фэдэу къытыгъ:
«Къэбэскъэ тхьапэр жъгъэеу шъу­упкIатэри, псы чъыIэм хашъулъхь, шъуущыу. Бэдэдэрэ бгъэжъон фае. Курпэ горэ шъуиIэ­мэ, хашъулъхь».
ХэтэрыкIхэр зыщашIэщтыгъэ шъофхэм осэу арылъыр Ленинград дэсхэм зэIагъэ­зыкIыти, къэбэскъэ тхьапэ горэ е щэпкъ къагъотыным щыгугъыхэзэ лъыхъощтыгъэх. Ау бэдэдэрэ агъэжъуагъэми, тхьапэхэр пытэхэу къэнэжьыщтыгъэх ыкIи агъэуцэIухэ зыхъукIэ цышхъ-сышхъ макъэ къапыIукIыщтыгъэ. Ащ къыхэкIыгъ стырыпсым ыцIи – «хряпа».
Узыбэмэ къэлэдэсхэр ащаухъумагъэх
Ленинград къызадзыхьэм, псыкъэтыпIэ станциищмэ Iоф щашIэщтыгъэ, ау ахэм пыир ренэу къяощтыгъэ. Псы къалэм дэтыгъ, ау цIыф псэупIэхэм ар анэсыщтыгъэп. ЗэкIэмэ апэу зэратыщтыгъэхэр дзэ сымэджэщхэр, дзэ Iофым епхыгъэ, хьалыгъугъэжъэ хъызмэт­шIапIэхэр, мэшIогъэкIосэ къулыкъухэр.

ТГ «80 лет Великой Победе»


Ленинград щыпсэухэрэм псыр псыхъо­хэм къаращыти, жэхэмкIэ зыфащэжьыщтыгъэ. КIымафэрэ осыр агъэжъущтыгъэ, ау бомбэхэу къатыратакъохэрэм ауж яжьэм, апч ыкIи чырбыщ къутафэхэм апкъ къикIэу ар шIоигъэ.
Апэрэ блокаднэ кIымафэм Ленинград ишIоипсрыкIуапIэ Iоф ымышIэжьэу къыублагъ. ШIоипсыр щагухэм ащыракIутыщтыгъэ, осым хакIэщтыгъэ. ПсыуцупIэхэми ар анэсыщтыгъэ ыкIи эпидемиехэр къэхъуным ищынагъо щыIагъ. Джащ пае чIыпIэ хэбзэ къулыкъухэм цистернэхэмрэ пхъэчайхэмрэ арытэу псыр районхэм анагъэсыщтыгъэ, ленинград Водоканалым иIофышIэхэм мафэ къэс псым икъэбзагъэ ауплъэкIущтыгъэ. ЧIыпIэ 40-мэ уплъэ­кIунхэр ащызэхэщэгъагъэх. ПсырыкIуапIэм къичъырэ псыр аукъэбзыщтыгъэ псышъо хлоркIэ. Нэпкъхэм ыкIи нэмыкI чIыпIэхэм къатыратхэщтыгъэ псыр уешъо­ным зэрэтемыгъэпсыхьагъэр, урытхьакIэмэ зэрэхъущтыр. Мы зэпстэуми яшIуагъэкIэ эпидемиехэр къамыгъэхъунхэ алъэкIыгъ.
Пхъашэу къя­ощты­гъэх
1941-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 8-м изакъоу Ленинград фашистхэм кIэзыгъэ­нэрэ бомбэ минихым ехъу къытыратэ­къуагъ.
Iугъор урамхэм ашъхьащытыгъ, унэхэр стыщтыгъэх. Мы ма­фэхэм ленинград мэшIогъэкIуасэхэм якъу­лыкъу гъэлъэшыгъэу ахьыщтыгъэ. А лъэ­хъаным мэшIогъэкIосэ къулыкъум изыплIанэ къэзыгъэ­псыщты­гъэ­хэр бзылъфыгъэх, хъулъфыгъэ­хэу зэ­уапIэм Iухьагъэхэм ачIыпIэкIэ. Ар Iоф­шIэн хьылъагъ. Къалэр къэдзыхьа­гъэу щэтыфэ бомбэ ыкIи ащ нахь гын хьылъэ мини 100-м ехъу фашистхэм къытыратэкъуагъ, машIом мин 13 фэдизрэ зыкъыщиштагъ. Къалэр къагъэгъунэзэ мэшIогъэкIосэ минитIу хэкIодагъ. Ленинград имэшIогъэ­кIосэ къулыкъу лIыгъэу зэрихьагъэм пае Лениным иорден къыфагъэшъошагъ.
Къалэр къэдзыхьагъэу щэтыфэкIэ са­бый мин 95-рэ дунаим къыщыте­хъухьагъ
Мыщ фэдэ пчъагъэхэр къытыгъэх УФ-м и Следственнэ комитет къалэр шъхьафит зашIыжьыгъэр илъэс 80 зыщыхъугъэ илъэсым. Сабыйхэм анахьыбэр 1941-рэ илъэсым ибжыхьэ ыкIи икIымаф къызыхъугъэхэр.
ШIэныгъэлэжьхэу Ленинград Iоф ща­шIэнэу къыдэнагъэхэм пшъэрылъыкIэхэр апашъхьэ къиуцуагъэх: гъаблэ зыщыщыIэ лъэхъаным сабыйхэмрэ ахэр къызпыфэгъэ ныхэмрэ къызэрагъэнэжьыщтхэ шIы­кIэр. Витамин закъоп къагъотын фэя­гъэр. КIуачIэ зимыIэжь ныхэм сабый цIынэхэр амыгъэшхэжьышъу хъущты­гъэх. Быдзыщэм ычIыпIэкIэ къарыу къязытырэ шхыныгъо зэхэгъэкIухьагъэхэр щыIэ хъугъэх. Ахэр, гъэлъэшыгъэу лъыплъэ­хэзэ, сымэ­джэщхэм афатIупщыщтыгъэх.
1942-рэ илъэсым иятIонэрэ мэзих сабый быдзыщэхэм апае соер зылъэпсэ шхыныгъо зэхэгъэкIухьагъэм ишIыкIэхэр къаугупшысыгъ.