Яхэгъэгу шIу языгъэлъэгъугъэ кIэлэегъадж
![Image description](images_upload?image_name=2025/01/144-scaled.jpg)
КIэлэегъэджэ сэнэхьатым зищыIэныгъэ гъогу езыпхыгъэу Гъыщ Заурбэч Яхья ыкъом щылэ мазэм и 25-м къызыхъугъэ мафэр хигъэунэфыкIыгъ, ыныбжь илъэс 80 хъугъэ. Ыныбжь емылъытыгъэу чаны, гуфэбэныгъэр къебэкIэу ищыIэныгъэ гъогу къырэкIо.
КIэлэегъэджэ IофшIэным иветеран зыIудгъэкIагъ, ихъарзынэщ хэлъ сурэтхэм, щытхъу тхылъхэм яплъызэ игукъэкIыжьхэр къытфиIотагъ.
Гъыщ Заурбэч Яхья ыкъор къуаджэу Къунчыкъохьаблэ 1945-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ЛэжьэкIо, зэгурыIожь унагъо къихъухьагъ. Ятэу Яхья къуаджэм дэт колхозым ифермэ ылъэсыбэрэ Iоф щишIагъ, яни илъэс заулэ колхозым щылэжьагъ. Зэш-зэшыпхъухэу Гощсимэ, Гощмаф, Заурбэч, Аслъанбэч ыкIи Гощнагъо зэфэсакъыжьхэзэ къэхъугъэх. Ятэ чэщи мафи IофышIэ къэтыщтыгъ, кIэлэцIыкIухэр ным деIэщтыгъэх.
— Къуаджэм дэтыгъэ еджапIэм я 8-рэ классым нэс ныIэп зэрэщеджэщтыгъэхэр, я 9 — 10-рэ классхэр гъунэгъу къуаджэу Джэджэхьаблэ тыкIозэ къыщытыухыжьыгъ. Пчэдыжьым жьэу тыдэкIыщтыгъ, мэзыр зэпытчызэ километри 7 фэдиз ткIущтыгъ. КIымафэрэ ежь еджапIэр зэтырагъэпсыхьэти, тычIэсыщтыгъ. Я 10-рэ классым сятэ кушъхьэфачъэ къысфищэфи, еджапIэм сынэсыныр нахь IэшIэх къысфэхъугъагъ, — игукъэкIыжьхэм тигущыIэгъу тащегъэгъуазэ.
1963-рэ илъэсым еджапIэр къызеухым ятэшым икIалэу Гъыщ Шумафэ Ибрахьимэ ыкъор зыщеджэщтыгъэ Адыгэ къэралыгъо институтым чIэхьанэу тыригъэгушIухьагъ. Ар ащ дэжьым я 5-рэ курсым исыгъ. КIэлэ ныбжьыкIэр филологиемкIэ факультетым чIэхьагъ, ау бэрэ щемыджагъэу, 1964-рэ илъэсым, дзэм къулыкъу щихьынэу кIуагъэ. Заурбэч Казахстан ащагъ, илъэсищым къыкIоцI ипшъэрылъхэр зэрифэшъуашэу ыгъэцэкIагъ, ащ ыпкъ къикIыкIэ старшина цIэр къыфагъэшъошэгъагъ. Дзэ ухьазырыным ыгукIэ лъэшэу фэщэгъагъ, къэнэжьынэуи ыгу къихьэгъагъ, ау икъоджэ гупсэ къыгъэзэжьыгъ. Институтым еджэныр щылъыпидзэжьыгъ. Студент чанхэм ащыщыгъ, еджэным имызакъоу, апшъэрэ еджапIэм щызэхащэгъэ къэшъокIо купым илъэс пчъагъэрэ хэтыгъ.
![](images_upload?image_name=2025/01/33b5a973-31a6-4517-aa0d-7f829e225408-1024x905.jpg)
— 1971-рэ илъэсым шышъхьэIум и 31-м IофышIэ сызэрэкIогъагъэр дэгъоу сыгу къэкIыжьы. КIэлэегъаджэу сиIагъэхэм Iоф адэсшIэныр сшIопсынкIагъэп, ау сыд фэдэ упчIэ сиIэми IэпыIэгъу къызэрэсфэхъущтхэр сшIэщтыгъ. Шъоджэ Юсыф ХьапIатIэ ыкъор, Пэнэшъу Шухьаибэ Аслъанчэрые ыкъор, Пэнэшъу Гощсэхъу Мэлахъо ыпхъур, Гъыщ Арамбый Амзанэ ыкъор Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэхэу, шъхьакIафэ афашIэу, щысэ атырахэу чылэм дэсыгъэх, — еIо тигущыIэгъу.
Гъыщ Заурбэч еджапIэм зыIохьэм ащ нэбгыришъэрэ тIокIищрэ ирэ зэрэчIэсыгъэр дэгъоу ыгу къэкIыжьы. Урысыбзэмрэ литературэмрэ ыкIи адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэ аригъэхьыщтыгъ, мафэм урок пчъагъэ иIэу къыхэкIыщтыгъ. Апэрэ илъэсныкъом кIэлэ ныбжьыкIэм къин ылъэгъугъ, ау мэзих тешIагъэу бзылъфыгъэ къашти, адыгабзэр ратыжьыгъагъ. ИлъэситIо урысыбзэр аригъэхьыгъэу, а лъэхъаным пащэу тетыгъэр къеджи, еджапIэхэм зэкIэми дзэм фэгъэхьыгъэ егъэджэнхэр зэращызэхащэщтхэр къыриIуагъ ыкIи мы предметыр аригъэхьынэу фаемэ къеупчIыгъ.
— Дзэм къулыкъу щысэхьыфэ мы лъэныкъом сыгукIэ сыфэщагъэ хъугъэти, бэрэ сегупшысагъэп. Сиегъэджэн сыхьатхэр зэрэгъэшIэгъоныщтхэм, ныбжьыкIэхэм яхэгъэгу шIу зэрязгъэлъэгъущтым сыпылъыгъ. Илъэс пчъагъэрэ, 1981-рэ илъэсым нэс пэублэ дзэ ухьазырыныр язгъэшIагъ, 1991-рэм ОБЖ-мкIэ ар зэблахъужьыгъагъ. 2012-рэ илъэсым нэс Iоф сшIагъэ, — къытфеIуатэ тигущыIэгъу.
Заурбэч Яхья ыкъом исэнэхьат фэшъыпкъэу илъэс пчъагъэрэ рылэжьагъ. КIэлэеджакIохэм яхэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэм иIахьышIу хэлъ.
Гурыт еджапIэм къызыIокIыжьыми ыуж, къоджэ псэупIэм иветеранхэм я Совет ипэщагъ, илъэси 9-рэ ищытхъу аригъаIозэ Iоф ышIагъ.
1972-рэ илъэсым Заурбэчрэ Пэнэшъухэм япхъоу Раерэ унагъо зэдашIагъ. Бзылъфыгъэр илъэсыбэрэ ищытхъу аригъаIоу колхозым бухгалтерэу щылэжьагъ. Зэшъхьэгъусэхэм сабыиплI зэдапIугъ. Анахьыжъэу Заремэ илъэс 32-рэ хъугъэу Адыгэ республикэ гимназием Iоф щешIэ, кIэлэегъэджэ пэрыт. Саниети ятэ фэдэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ, дэгъу дэдэу еджагъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм кIэлэпIу шъхьаIэу илъэс пчъагъэ хъугъэу Iоф щешIэ. Тыр шъэожъыехэм нахь пхъашэу апылъыгъ, лIыгъэ ахилъхьагъ. Хъызыр дзэм къулыкъу зыщехьым ОМОН-м хэхьагъ, Чэчэным щыкIогъэ зэо-зэпэуцужьым хэлэжьагъ, ветеран хъугъэ. Джы хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием щыI. Мыхьамоди Чэчэным щыкIогъэ заом лIыхъужъныгъэ щызэрихьагъ, ветеран хъугъэ.
Зэшъхьэгъусэхэм ясабыйхэм шъыпкъагъэ, цIыфыгъэ ахэлъэу агъэсэнхэм пылъыгъэх ыкIи ар дэгъоу къадэхъугъ. Нэбгырэ пэпчъ ищыIэныгъэ гъогу дахэу рэкIо, сабыйхэри къапыфагъэх. Рае коронавирусым ыпкъ къикIыкIэ непэ ахэмытыжьыми, тым, тыжъым исабыйхэр, икъорэлъф-пхъорэлъфхэр ыгъэнэтIупцIэхэрэп, игуфэбэныгъэ апегъохы. Ежьыри ибын хаплъэ зыхъукIэ насыпышIоу зелъытэжьы, мы дунаим хьаулыеу зэрэтемытыр зэхешIэ, ягъэхъагъэхэм арэгушхо.
Хъулъфыгъэ нэгушIом орэд къеIо, къэшъо, сэмэркъэу дахэ хэлъ ыкIи усэхэр етхых. Ихэгъэгу, иныбджэгъухэм, илIакъо апае бэ ытхыгъэр. Ипшъэшъэ нахьыжъэу Заремэ ыныбжь илъэс 50 зыщыхъущтым ехъулIэу усэ шъэныкъо зыдэт тхылъ къыфыдигъэкIыгъ.
Заурбэч ригъэджагъэхэм ащыщэу Къэтбамбэт Инвер медицинэ колледжым Iут, илъэс пчъагъэхэм студентхэм ОБЖ-р арегъэхьы.
— Заурбэч Яхья ыкъом иIофшIэн зэрэзэхищэщтыгъэр сыдигъуи сыгу илъ, ащ фэдэ кIэлэегъаджэ сыхъумэ сшIоигъу. ШIэныгъэу къытитыгъэр къытшъхьэпэжьыгъ. Иегъэджэн сыхьатхэр гъэшIэгъонэу кIощтыгъэх. Тихэгъэгу шIу тлъэгъуным, типшъэрылъхэр дгъэцэкIэнхэм тафипIугъ. Автоматэу Калашниковым иугъоин пылъ шъэфхэр тигъэшIагъ. Зэнэкъокъухэм ренэу тахигъэлэжьагъ, нэмыкIхэм такъыхэщыщтыгъ. Ригъэджагъэхэм ацIэкIэ тикIэлэегъаджэ имэфэкIкIэ тыфэгушIо, илъэсыбэрэ джыри къытхэтынэу фэтэIо, — къыIуагъ Инвер.
Гъыщ Заурбэч Яхья ыкъом къызыхъугъэ имэфэкIкIэ тыфэгушIо, псауныгъэ пытэ иIэу ибын унагъо датхъэу щыIэнэу тыфэлъаIо.
ДЕЛЭКЪО Анет.
Сурэтхэр: унагъом ихъарзынэщ.