Top.Mail.Ru

Пстэуми шIукIэагу къинэжьыгъ

Image description

Илъэсыбэрэ «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьэIагъэу, культу­рэмкIэ РСФСР-м изаслуженнэ IофышIэу Андырхъое Джан­тэ­мыр къызытхэмытыжьыр непэ илъэс 35-рэ мэхъу.

ИгъашIэ ызыныкъу пIоми хъунэу, илъэс 73-м итэу дунаим ехыжьыгъ, лъэпкъ гъэзетым, ащыгъум «Социалистическэ Адыгеигъ», икъыдэгъэкIын ащ ритыгъ. ГухэкIыми, сэ ащ Iоф дэсшIэнэу хъугъэп, шъыпкъэмкIи, сыгу хэкIы акъылыгъэ хэлъэу, шъхьэкIэфэныгъэ иIофышIэхэм афыриIэу, нэбгырэ пэпчъ игукъани, игушIуагъуи зэхишIэу, ныбжьыкIи, нахьыжъи жабзэ къадигъотышъоу адыгэ коллективышхор илъэсыбэрэ зезыщэгъэ редакторым сыдэлэжьэнэу зэрэмыхъугъэр.
1999-рэ илъэсым редакцием сыкъызыIохьэм, Джантэмыр ре­дакцием зыIумытыжьыр ­илъэс тIокI Iэпэ-цыпагъ, зыщымыIэ­жьыр илъэсибгъу хъугъагъэ. Арэу щытми, Iоф дэзышIагъэу а лъэхъаным джыри Iутыгъэхэм шIукIэ агу къэкIыжьэу, бэрэ игугъу ашIыщтыгъ. Ар зыфэдагъэри ахэр ары къэзыIожьы­гъэр.
УзыщымыIэжьыр бэшIагъэу, арэущтэу уигугъу ябгъэшIыжьыныр къызэрыкIоп сшIошIы. ЦIыф Iушхэу, IофшIэкIошхохэу, ясэнэхьат хэшIыкI ин фыряIэу, нэужым шIэныгъэлэжь, журналист цIэрыIо хъугъабэмэ ар япэщагъ. Непэ зэраIоу, «коммунистхэм ялъэхъанэу» зыхэтыгъэхэри къызэрыкIуагъэп, цензурэр пхъэшэ дэдагъ. Арэу щытми, илъэс 31-рэ а IэнатIэм Джантэмыр зэрэIутыгъэм бэ къыбгуригъаIорэр.
«ЦIыфыгъэ дахэ, шъырытыныгъэ хэлъыгъ, зэхэщэкIэ ама­лэу къыгъотыщтыгъэхэм, Iофы­шIэхэр зэгуригъэIонхэ зэри­лъэкIыщтыгъэм осэшхо афэ­пшIынэу щытыгъ. Джантэмыр укIалэми, къыокIун зекIуакIэ къыпфигъотыщтыгъ, унахьыжъми къыбдэжъын ылъэкIынэу щы­тыгъ. Ымакъэ Iэтыгъэу зыгорэм дэгущыIэу, ыжэ гущыIэ мыщыу горэ къыдэкIыгъэу илъэс пчъагъэу Iоф зыдэсшIагъэм еслъэгъулIагъэп. АдыгэлI шъыпкъэу, сыд фэдэ лъэны­къокIи щысэтехыпIэу, Iоф­шIапIэмкIи унагъомкIи зыпшъэ умыкIонэу ары сыгу къызэринэжьыгъэр» «Адыгэ макъэм» илъэ­сыбэрэ щылэжьагъэу, АР-м изаслуженнэ журналистэу ЛIэхъусэжъ Хьа­джэрэтбый (Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет) лъэпкъ гъэзетым ­ыныбжь илъэс 85-рэ зэхъум тхы­лъэу къыдигъэкIыгъагъэм мы­рэущтэу къыритхэгъагъ.
Хьаджэрэтбый редакцием зы­штэгъагъэр Джантэмырэу ыIощтыгъ. 1958-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1983-м нэс Iоф зэ­дашIагъ.
Андырхъое Джантэмыр Красногвардейскэ районым ит къуа­джэу Джамбэчые 1917-рэ илъэ­сым чъэпыогъум и 26-м къыщы­хъугь. Илъэс 18-м итэу Крас­нодар кIэлэегъэджэ техникумэу дэтыгъэр къыухыгъ. Ащ ыуж къуаджэу Улапэ IофшIэныр щыригъэжьэгъагъ, пэублэ классхэм якIэлэегъэджагъ, етIанэ изавучыгъ.
1939-рэ илъэсым дзэм ­къулыкъу щихьынэу ащэгъагъ. Ар Хэгъэгу зэошхом, япон милитаристхэм язэхэкъутэн ахэлэжьагъ, Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьым иорден, «Щытхъум итамыгъэ», медаль зэфэшъхьафхэр къыфагъэшъошагъэх.
1946-рэ илъэсым лейтенантыцIэр иIэу къызегъэзэжьым, кIэлэегъэджэ IофшIэным пи­дзэжьыгъагъ. Къызщыхъугъэ къуаджэм игурыт еджапIэ идиректорыгъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ институтыр заочнэ шIыкIэм тетэу къыухыжьыгъагъ. 1952-рэ илъэсым адыгэ лъэпкъ гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» редактор шъхьаIэ фашIи 1983-рэ илъэсым нэс а IэнатIэм Iутыгъ.
Iоф дэзышIагъэхэм, зышIэщтыгъэхэм къызэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, зэхэщэкIо дэгъоу, цIы­фышIоу зэрэщытыгъэм да­кIоу, агу къизыгъэнэжьын, игу­гъу языгъэшIыжьын шэн шIа­гъоу Джантэмыр хэлъыгъэр исэмэркъэу шIыкI ары.
«Лэжьыгъэ Iухыжьыгъо охътагъ. Лэжьыгъэм иугъоижьын зэрэкIорэр игъэкIотыгъэу къэгъэлъэгъогъэныр гъэзетым ипшъэрылъми, редакцием иотделхэм ащ фэгъэхьыгъэ тхы­гъэу къаIэкIэкIырэр мэкIагъэ. Джан­тэмыр мэгуIэ, яушъыи, ашIэн фаер агурегъаIо шъхьае, зибэ рахьылIэрэр усэ, рассказ, орэд. Джаущтэу джыри зы усэ зыфы­чIахьэм, фэмыщыIэжьэу «О-у-уиу, тызхэтыр джэгушху! Мо­дыкIэ лэжьыгъэр Iумыхыжь, мыдыкIэ усэ зэхэлъхьан щэхъурэ Iоф ре­дакцием чIэлъыжьэп» ыIогъагъ»,къытхыжьыгъагъ Андырхъуаем Iоф дэзышIа­гъэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, республикэм шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Тхьаркъохъо Юныс (Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет).
Непэ къызнэсыгъэми, «Джан­тэмыр иIуакIэу, тызхэтыр джэгушху» аIоу бэрэ редакцием щызэхэохы.
Сятэжъ Джантэмыр дунаим зехыжьым илъэсих ныIэп сыныбжьы­гъэр, ау дэгъоу къэсэшIэ­жьы сыд фэдизэу Iофыбэ иIэми, тэ уахътэ къызэ­рэтфыхигъэкIыщты­гъэр,ыгу къэкIыжьы Джан­тэмыр ипхъорэлъфэу, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм гъэсэныгъэмкIэ, наукэмкIэ, ныбжьыкIэ IофхэмкIэ, спортымкIэ, къэбар ­жъугъэм иамалхэмкIэ ыкIи общественнэ организациехэми адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ и Комитет ипащэу Шэуджэн Тембот.ТэркIэ шъэбагъэ, ныбжьи къыттекууагъэп, къытфэгубжыгъэп. КъэсэшIэжьы адыга­бзэ тигъэшIэным зэрэпылъыгъэр. Тхылъхэр бэу иIэщтыгъэх, ежь еджэныр зэрикIасэм фэдэу тэри ащ тыпищэным пылъыщтыгъ. ЦIыф гукIэгъугъ, зэкIэми ыгу афэгъущтыгъ. Сянэ къы­Iожьэу пчъагъэрэ зэхэс­хыгъ тятэжъ заом зэ­рэхэлэжьагъэм игугъу ышIынэу зэримыкIасэщтыгъэр. Мамырныгъэм зэрэфэбэнагъэм имыза­къоу, тхьамыкIэгъуабэу апэ къикIыгъэр тыгу итыубытэным тыщиу­хъумэщтыгъ. Арышъ, зэо илъэсхэм тятэжъ ­ышъхьэ къырыкIуагъэм, наградэхэр къызфыратыгъэхэм, тыркъоу те­лъыгъэр къыздикIыгъэм, гухэкIыми, хэтшIыкIырэп зыпари. Арэу щытми, сятэжъ сырэгушхо, лъы­тэныгъэу, шъхьэкIэфэныгъэу къылэжьыгъэр сэркIэ щысэтехыпI.
«ЗэкIэ лъэпкъ гъэзетым щылажьэхэрэм яцIыфыгъэ, ягу­кIэгъу, ягукъэбзагъэ кIэщакIо, щысэ афэхъущтыгъэр редакторэу Андырхъое Джантэмыр ары. Сыд ыIоми, сыд ышIэми зыдэплъыхыжьэу, лIы гъэтIы­лъыгъэ цIыфышIоу ар илъэс пчъагъэм гъэзетым иIофышIэхэм апэ итыгъ»,ащ фэдэ гукъэкIыжь­хэр къыгъэнагъэх Адыгэ Рес­публикэм инароднэ тхакIоу, Джантэмыр дэгъоу зышIэщтыгъэ Кощбэе Пщымафэ (Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет).
Андырхъое Джантэмыр Iоф дишIагъэу непэ гъэзетым щы­лэжьэрэ тиIофшIэгъоу, АР-м изаслуженнэ журналистэу Тхьар­къохъо Сафыет игукъэ­кIыжьхэмкIэ мы тхыгъэр зэ­фэсшIыжьмэ сшIоигъу.
«Гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакцие письмэхэмкIэ иотдел цIыф ищыкIагъэшъ, Iоф щыпшIэ­нэу уфаемэ, редактор шъхьаIэу Андырхъое Джантэмыр ыдэжь чIахь» къысаIуи, сыкIуагъ. Редакторым икабинет пстэумэ апэу сызIухьагъэр. Сытещыны­хьэзэ пчъэм сызытеом, «КъакIо, къычIахь» лIы горэм къыIуагъ. СыукIытэзэ пчъэр Iусщэигъ, лIы хэкIотэгъэ лъэпэ-лъагэу щысыгъэр къэтэджи, «Къеблагъ, къэ­тIыс» зеIом, сшъхьэ еуфэхыгъэу «Уапашъхьэ сыщытIысыныр къезгъэкIурэп» зесэIожьым ма­кIэу щхыгъэ ыкIи нахь теубытагъэ хэлъэу къыIуагъ упчIэ го­рэхэр къыситы зэрэшIоигъор.
Апэу къызкIэупчIагъэр къэсыухыгъэр ары. «Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым илъэси 5-рэ сыщеджагъ, етIанэ тIэкIурэ хэку еджэпIэ-интернатым Iоф щысшIагъ» — джэуап естыжьыгъ. «Хэтмэ уащыщ?» зеIом, «Нэхаемэ сыряпхъу, Тхьэркъуахъомэ сахэхьагъ» ес­Iожьыгъ. Зи къымыIоу тIэкIурэ къысэплъи, «Нэхэе Нэшъэрди­нэрэ Сарэрэ ошIэха?» зеIом сыкъэгушIуи «СымышIэхэ хъуна, сятэрэ сянэрэ укъызкIэупчIа­гъэхэр. О сыдым фапшIэра ахэр?» — сыгу нахь къихьажьыгъэу сеупчIыгъ. «ТIуми саде­джагъ, ахэр кIэлэегъэджэ техникумэу Краснодар дэтыгъэм къыщыздеджагъэх. Ахэр тшIодахэхэу, тIэкIукIэ тапэ итыгъэ­хэми, тапыплъыхьэщтыгъ». Сэри нэшIукIэ а гущыIэхэм ауж редактор шъхьаIэм сеплъыгъ, «Тхьэм ыIуагъэр хъун, сянэрэ сятэрэ ешIэхэмэ, нахь къысфэсакъынкIи хъун» зэсIожьыгъ.
Сыдэу щытми, упчIэхэм зэрэ­сфэлъэкIэу джэуапхэр ястыжьхэзэ, тIэкIурэ гуфаплъэу къы­сэплъи «АдыгабзэкIэ дэгъоу отха?» зеIом, «Уфаемэ, диктант сэгъэтх» зесэIожьым ышъхьэ дигъэзыйи лъэшэу щхыгъагъэ…
Илъэсэу Iоф зыдэсшIагъэхэм шэн дэхабэ ащ еслъэгъулIагъ: Iэдэбышхо хэлъыгъ, тятэм фэдэу ынаIэ къыттетыгъ, шъэбагъэ ыкIи цIыфхэм дэгъоу агурыIон ылъэкIыщтыгъ, уасэ афишIы­щтыгъ.
Непэ къызнэсыгъэм дахэ ехъукIэ игугъу тшIырэп, тилъапIэу, шъхьэкIэфэшхо зыфэтшIыщтыгъэ Джантэмыр.

Зыгъэхьазырыгъэр
ХЪУТ Нэфсэт.

Сурэтыр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.