Пстэуми шIукIэагу къинэжьыгъ
![Image description](images_upload?image_name=2025/01/141-scaled.jpg)
Илъэсыбэрэ «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьэIагъэу, культурэмкIэ РСФСР-м изаслуженнэ IофышIэу Андырхъое Джантэмыр къызытхэмытыжьыр непэ илъэс 35-рэ мэхъу.
ИгъашIэ ызыныкъу пIоми хъунэу, илъэс 73-м итэу дунаим ехыжьыгъ, лъэпкъ гъэзетым, ащыгъум «Социалистическэ Адыгеигъ», икъыдэгъэкIын ащ ритыгъ. ГухэкIыми, сэ ащ Iоф дэсшIэнэу хъугъэп, шъыпкъэмкIи, сыгу хэкIы акъылыгъэ хэлъэу, шъхьэкIэфэныгъэ иIофышIэхэм афыриIэу, нэбгырэ пэпчъ игукъани, игушIуагъуи зэхишIэу, ныбжьыкIи, нахьыжъи жабзэ къадигъотышъоу адыгэ коллективышхор илъэсыбэрэ зезыщэгъэ редакторым сыдэлэжьэнэу зэрэмыхъугъэр.
1999-рэ илъэсым редакцием сыкъызыIохьэм, Джантэмыр редакцием зыIумытыжьыр илъэс тIокI Iэпэ-цыпагъ, зыщымыIэжьыр илъэсибгъу хъугъагъэ. Арэу щытми, Iоф дэзышIагъэу а лъэхъаным джыри Iутыгъэхэм шIукIэ агу къэкIыжьэу, бэрэ игугъу ашIыщтыгъ. Ар зыфэдагъэри ахэр ары къэзыIожьыгъэр.
УзыщымыIэжьыр бэшIагъэу, арэущтэу уигугъу ябгъэшIыжьыныр къызэрыкIоп сшIошIы. ЦIыф Iушхэу, IофшIэкIошхохэу, ясэнэхьат хэшIыкI ин фыряIэу, нэужым шIэныгъэлэжь, журналист цIэрыIо хъугъабэмэ ар япэщагъ. Непэ зэраIоу, «коммунистхэм ялъэхъанэу» зыхэтыгъэхэри къызэрыкIуагъэп, цензурэр пхъэшэ дэдагъ. Арэу щытми, илъэс 31-рэ а IэнатIэм Джантэмыр зэрэIутыгъэм бэ къыбгуригъаIорэр.
«ЦIыфыгъэ дахэ, шъырытыныгъэ хэлъыгъ, зэхэщэкIэ амалэу къыгъотыщтыгъэхэм, IофышIэхэр зэгуригъэIонхэ зэрилъэкIыщтыгъэм осэшхо афэпшIынэу щытыгъ. Джантэмыр укIалэми, къыокIун зекIуакIэ къыпфигъотыщтыгъ, унахьыжъми къыбдэжъын ылъэкIынэу щытыгъ. Ымакъэ Iэтыгъэу зыгорэм дэгущыIэу, ыжэ гущыIэ мыщыу горэ къыдэкIыгъэу илъэс пчъагъэу Iоф зыдэсшIагъэм еслъэгъулIагъэп. АдыгэлI шъыпкъэу, сыд фэдэ лъэныкъокIи щысэтехыпIэу, IофшIапIэмкIи унагъомкIи зыпшъэ умыкIонэу ары сыгу къызэринэжьыгъэр» — «Адыгэ макъэм» илъэсыбэрэ щылэжьагъэу, АР-м изаслуженнэ журналистэу ЛIэхъусэжъ Хьаджэрэтбый (Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет) лъэпкъ гъэзетым ыныбжь илъэс 85-рэ зэхъум тхылъэу къыдигъэкIыгъагъэм мырэущтэу къыритхэгъагъ.
Хьаджэрэтбый редакцием зыштэгъагъэр Джантэмырэу ыIощтыгъ. 1958-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1983-м нэс Iоф зэдашIагъ.
Андырхъое Джантэмыр Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Джамбэчые 1917-рэ илъэсым чъэпыогъум и 26-м къыщыхъугь. Илъэс 18-м итэу Краснодар кIэлэегъэджэ техникумэу дэтыгъэр къыухыгъ. Ащ ыуж къуаджэу Улапэ IофшIэныр щыригъэжьэгъагъ, пэублэ классхэм якIэлэегъэджагъ, етIанэ изавучыгъ.
1939-рэ илъэсым дзэм къулыкъу щихьынэу ащэгъагъ. Ар Хэгъэгу зэошхом, япон милитаристхэм язэхэкъутэн ахэлэжьагъ, Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьым иорден, «Щытхъум итамыгъэ», медаль зэфэшъхьафхэр къыфагъэшъошагъэх.
1946-рэ илъэсым лейтенантыцIэр иIэу къызегъэзэжьым, кIэлэегъэджэ IофшIэным пидзэжьыгъагъ. Къызщыхъугъэ къуаджэм игурыт еджапIэ идиректорыгъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ институтыр заочнэ шIыкIэм тетэу къыухыжьыгъагъ. 1952-рэ илъэсым адыгэ лъэпкъ гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» редактор шъхьаIэ фашIи 1983-рэ илъэсым нэс а IэнатIэм Iутыгъ.
Iоф дэзышIагъэхэм, зышIэщтыгъэхэм къызэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, зэхэщэкIо дэгъоу, цIыфышIоу зэрэщытыгъэм дакIоу, агу къизыгъэнэжьын, игугъу языгъэшIыжьын шэн шIагъоу Джантэмыр хэлъыгъэр исэмэркъэу шIыкI ары.
«Лэжьыгъэ Iухыжьыгъо охътагъ. Лэжьыгъэм иугъоижьын зэрэкIорэр игъэкIотыгъэу къэгъэлъэгъогъэныр гъэзетым ипшъэрылъми, редакцием иотделхэм ащ фэгъэхьыгъэ тхыгъэу къаIэкIэкIырэр мэкIагъэ. Джантэмыр мэгуIэ, яушъыи, ашIэн фаер агурегъаIо шъхьае, зибэ рахьылIэрэр усэ, рассказ, орэд. Джаущтэу джыри зы усэ зыфычIахьэм, фэмыщыIэжьэу «О-у-уиу, тызхэтыр джэгушху! МодыкIэ лэжьыгъэр Iумыхыжь, мыдыкIэ усэ зэхэлъхьан щэхъурэ Iоф редакцием чIэлъыжьэп» ыIогъагъ», — къытхыжьыгъагъ Андырхъуаем Iоф дэзышIагъэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, республикэм шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Тхьаркъохъо Юныс (Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет).
Непэ къызнэсыгъэми, «Джантэмыр иIуакIэу, тызхэтыр джэгушху» аIоу бэрэ редакцием щызэхэохы.
— Сятэжъ Джантэмыр дунаим зехыжьым илъэсих ныIэп сыныбжьыгъэр, ау дэгъоу къэсэшIэжьы сыд фэдизэу Iофыбэ иIэми, тэ уахътэ къызэрэтфыхигъэкIыщтыгъэр, — ыгу къэкIыжьы Джантэмыр ипхъорэлъфэу, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм гъэсэныгъэмкIэ, наукэмкIэ, ныбжьыкIэ IофхэмкIэ, спортымкIэ, къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ ыкIи общественнэ организациехэми адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ и Комитет ипащэу Шэуджэн Тембот. — ТэркIэ шъэбагъэ, ныбжьи къыттекууагъэп, къытфэгубжыгъэп. КъэсэшIэжьы адыгабзэ тигъэшIэным зэрэпылъыгъэр. Тхылъхэр бэу иIэщтыгъэх, ежь еджэныр зэрикIасэм фэдэу тэри ащ тыпищэным пылъыщтыгъ. ЦIыф гукIэгъугъ, зэкIэми ыгу афэгъущтыгъ. Сянэ къыIожьэу пчъагъэрэ зэхэсхыгъ тятэжъ заом зэрэхэлэжьагъэм игугъу ышIынэу зэримыкIасэщтыгъэр. Мамырныгъэм зэрэфэбэнагъэм имызакъоу, тхьамыкIэгъуабэу апэ къикIыгъэр тыгу итыубытэным тыщиухъумэщтыгъ. Арышъ, зэо илъэсхэм тятэжъ ышъхьэ къырыкIуагъэм, наградэхэр къызфыратыгъэхэм, тыркъоу телъыгъэр къыздикIыгъэм, гухэкIыми, хэтшIыкIырэп зыпари. Арэу щытми, сятэжъ сырэгушхо, лъытэныгъэу, шъхьэкIэфэныгъэу къылэжьыгъэр сэркIэ щысэтехыпI.
«ЗэкIэ лъэпкъ гъэзетым щылажьэхэрэм яцIыфыгъэ, ягукIэгъу, ягукъэбзагъэ кIэщакIо, щысэ афэхъущтыгъэр редакторэу Андырхъое Джантэмыр ары. Сыд ыIоми, сыд ышIэми зыдэплъыхыжьэу, лIы гъэтIылъыгъэ цIыфышIоу ар илъэс пчъагъэм гъэзетым иIофышIэхэм апэ итыгъ», — ащ фэдэ гукъэкIыжьхэр къыгъэнагъэх Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIоу, Джантэмыр дэгъоу зышIэщтыгъэ Кощбэе Пщымафэ (Тхьэм джэнэт лъапIэр къырет).
Андырхъое Джантэмыр Iоф дишIагъэу непэ гъэзетым щылэжьэрэ тиIофшIэгъоу, АР-м изаслуженнэ журналистэу Тхьаркъохъо Сафыет игукъэкIыжьхэмкIэ мы тхыгъэр зэфэсшIыжьмэ сшIоигъу.
— «Гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакцие письмэхэмкIэ иотдел цIыф ищыкIагъэшъ, Iоф щыпшIэнэу уфаемэ, редактор шъхьаIэу Андырхъое Джантэмыр ыдэжь чIахь» къысаIуи, сыкIуагъ. Редакторым икабинет пстэумэ апэу сызIухьагъэр. Сытещыныхьэзэ пчъэм сызытеом, «КъакIо, къычIахь» лIы горэм къыIуагъ. СыукIытэзэ пчъэр Iусщэигъ, лIы хэкIотэгъэ лъэпэ-лъагэу щысыгъэр къэтэджи, «Къеблагъ, къэтIыс» зеIом, сшъхьэ еуфэхыгъэу «Уапашъхьэ сыщытIысыныр къезгъэкIурэп» зесэIожьым макIэу щхыгъэ ыкIи нахь теубытагъэ хэлъэу къыIуагъ упчIэ горэхэр къыситы зэрэшIоигъор.
Апэу къызкIэупчIагъэр къэсыухыгъэр ары. «Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым илъэси 5-рэ сыщеджагъ, етIанэ тIэкIурэ хэку еджэпIэ-интернатым Iоф щысшIагъ» — джэуап естыжьыгъ. «Хэтмэ уащыщ?» зеIом, «Нэхаемэ сыряпхъу, Тхьэркъуахъомэ сахэхьагъ» есIожьыгъ. Зи къымыIоу тIэкIурэ къысэплъи, «Нэхэе Нэшъэрдинэрэ Сарэрэ ошIэха?» зеIом сыкъэгушIуи «СымышIэхэ хъуна, сятэрэ сянэрэ укъызкIэупчIагъэхэр. О сыдым фапшIэра ахэр?» — сыгу нахь къихьажьыгъэу сеупчIыгъ. «ТIуми садеджагъ, ахэр кIэлэегъэджэ техникумэу Краснодар дэтыгъэм къыщыздеджагъэх. Ахэр тшIодахэхэу, тIэкIукIэ тапэ итыгъэхэми, тапыплъыхьэщтыгъ». Сэри нэшIукIэ а гущыIэхэм ауж редактор шъхьаIэм сеплъыгъ, «Тхьэм ыIуагъэр хъун, сянэрэ сятэрэ ешIэхэмэ, нахь къысфэсакъынкIи хъун» зэсIожьыгъ.
Сыдэу щытми, упчIэхэм зэрэсфэлъэкIэу джэуапхэр ястыжьхэзэ, тIэкIурэ гуфаплъэу къысэплъи «АдыгабзэкIэ дэгъоу отха?» зеIом, «Уфаемэ, диктант сэгъэтх» зесэIожьым ышъхьэ дигъэзыйи лъэшэу щхыгъагъэ…
Илъэсэу Iоф зыдэсшIагъэхэм шэн дэхабэ ащ еслъэгъулIагъ: Iэдэбышхо хэлъыгъ, тятэм фэдэу ынаIэ къыттетыгъ, шъэбагъэ ыкIи цIыфхэм дэгъоу агурыIон ылъэкIыщтыгъ, уасэ афишIыщтыгъ.
Непэ къызнэсыгъэм дахэ ехъукIэ игугъу тшIырэп, тилъапIэу, шъхьэкIэфэшхо зыфэтшIыщтыгъэ Джантэмыр.
Зыгъэхьазырыгъэр
ХЪУТ Нэфсэт.
Сурэтыр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.