Ленинград шъхьафит зашIыжьыгъэ мафэм ипэгъокIэу блокадэм къыхиубытэгъэ Мальгина (Щукина зипхъухэмкIэ) Валентина Павел ыпхъум зыIудгъэкIагъ. Бзылъфыгъэ од гохь цIыкIур сурэттехыгъэхэр зыдэлъ альбомыр ыпашъхьэ илъэу къытажэщтыгъ.

— Сыд сэ къышъуфэсIотэн слъэкIыщтыр? Мары сянэ-сятэхэр ныбжьыкIэ дэдэхэу мыщ итых, джыри ащ фэдэ зэо мэхъаджэм ижъотыпIэхэм ахэфэщтхэми амышIэу. ГукъэкIыжьэу сиIэм инахьыбэр сянэ къытфиIотыжьыгъэхэр ыкIи зэоуж лъэхъаныр ары, — къыри­гъэжьагъ Валентинэ сурэтхэр къысигъэлъэгъухэзэ.
ИкуупIэм хэтэу
Ленинград дэубытагъэ хъугъэ цIыфхэр къинэу зыхэтыгъэхэм, хьалыгъу такъырым зэрежэщтыгъэхэм, чъыIэм аригъэщэчы­гъэр тигущыIэгъу игукъэкIыжьхэм ащыщых. Ар 1940-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 23-м Ленинград къыщыхъугъ. ЗэрэхъурэмкIэ, Хэгъэгу зэошхор къызежьэм ащ илъэс ныIэп ыныбжьыгъэр. Ау шъхьафит зашIыжьым, илъэ­си 4 хъунэу щытыгъ ыкIи а мафэр нахь дэгъоу къешIэжьы. ЦIыкIугъэ нахь мышIэми, егъэшIэрэу ыгу къинагъэх янэ къиныгъоу зэпичыгъэхэр, гъаблэр, игупсэхэу хэкIодагъэхэр, непэ къызнэсыгъэми ыгу узызэ ахэм ягугъу къешIы.
— Хэгъэгу зэошхор къызэ­режьагъэм тетэу сятэ къеджагъэх. Блокадэм иапэрэ мафэхэм, 1941-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ, ар хэкIодагъ. Тянэ илъэс 21-рэ нахь ымыныбжьэу сшырэ сэрырэ тыцIыкIухэу тыкъыфани, адрэ шъхьэзэкъо бзылъфыгъэ пстэуми афэдэу къиныгъошхокIэ типIужьыгъ. А лъэхъаным сабыйхэр аIаххэти, агъэкощыщтыгъэх, ау тадэжь къызыкIохэкIэ, сянэ тигъэбылъызэ таригъэ­гъотыщтыгъэп. «ЩыIэныгъэм игъогоу» алъытэзэ къытхэнэгъэ гущыIэхэр тщыгъупшэхэрэп: «Ладога, сигупсэу Ладога!». Ащ зэпыращыхэ зыхъукIэ, нэмыцхэм къагъэтакъощтыгъэх е мылым пхырызхэти, бэхэр ытхьалэщтыгъэх. «ЩыIэныгъэм игъогоу» зэрэщытыгъэм дакIоу, ар бэмэ хьадэгъу гъогу афэхъугъ. Джащ пае тянэ таритыгъэп. А лъэхъаным егъашIи тхьаусыхэу, заом икъэбар къыIуатэу зэхытигъэхыгъэп. Нахь ин тыкъэхъуи, зэоуж илъэсхэм нахь зэхэтшIыкIы зэхъум къыд­гурыIожьыгъэр бэ, — къыIуагъ Валентинэ.
Ащ янэу Ольгэ шъузабэу къызэнэм, сабыйхэр ыгъэшхэнхэм фэшI IофшIэн лъыхъун фаеу хъугъэ, Ау ахэр зэриIыгъхэм пае тыди аштэщтыгъэп, тхьагъэпцIыгъэкIэ госпиталым Iухьанэу хъугъагъэ. Ащ пае «дзэ къэлэ цIыкIукIэ» заджэхэрэм щыпсэущтыгъэх. ЯIахьыл пшъэшъэ Iэтэхъо цIыкIур сабыйхэм алъыплъэнэу къыгъанэщтыгъ.
— Сэ джыри сыгущыIэшъу­щтыгъэп, ау сшэу Володе илъэситIум ехъукIэ сэщ нахьыжъыгъ. ТыкъызыущыжьыкIэ а къытлъыплъэщтыгъэм «Тышхэнэу тыфай» зетIокIэ, «шхыныр цыгъохэм ашхыжьыгъ» къытиIощтыгъ. Аущтэуми, тянэ мэкIэ дэд къытфихьын ылъэкIыщтыгъэр, а хьалыгъу такъырыри а пшъэшъэжъыем IэкIэшхыхьажьыщтыгъ. ЕтIанэ къэсымаджи къэмыкIонэу зэхъум, нэмыкI гъунэгъу горэм елъэIунэу зеIом, Володе ыдагъэп, тизакъомэ нахьышIунэу ылъытагъ, — къеIотэжьы В. Мальгинам.
ГукъэкIыжьхэр
ТигущыIэгъу янэ къыIотэжьыщтыгъэу къышIэжьыхэрэм ащыщ бомбэхэр къызэрэрадзыхыщтхэр мэкъэгъэIухэмкIэ къызатыкIэ, цIыфхэр елбэтэу гъэбылъыпIэхэм зэрэчъэщтыгъэхэр. Янэ топыщэхэм ахэтэу сабыйхэм адэжь къэчъэжьыщтыгъ, щыри зэдыхэкIуадэхэмэ нахь тэрэзэу ащ ылъытэщтыгъ.
Джащ фэд, кIымафэу щыIэщтыгъэри фыртынэ дэдэщтыгъ. Заом хэкIуадэхэрэм ямызакъоу, ащыгъын хъатэ зэрямыIэм къы­хэкIыкIэ цIыфхэр гъогум рыкIохэзэ, къызэхафэхэти, лIэщтыгъэх. Хьадэу щылъхэм аблэкIы­хэрэр ахэм ащыщтэжьыщты­гъэхэп. Машинэ гъэнэфагъэхэр къекIокIыхэзэ, ахэр аугъойхэти, Пискаревскэ къэхалъэм далъхьэ­щтыгъэх.
— Нахь такъыр сызэхъум дэ­гъоу къэсшIэжьыщтыгъэр «лэ­гъэ шIуцIэкIэ» заджэщтыгъэхэ радиом ехьыщырэу тидэпкъ пы­лъэгъагъэр ары. Охътэ гъэ­нэфагъэр къызысырэм, ащ са­быйхэм апае пшысэхэр къыIуа­тэщтыгъэх. Сэ сычъыягъэми, Володе едэIути, сыкъызыущыжькIэ къысфиIотэжьыщтыгъ. Сыд джыри къэсшIэжьырэр? Топыщэ е нэмыкI щэрыон макъэхэр къэс­шIэжьыхэрэп. Ау щагум сы­зикIыкIэ, ошъогур шIуцIэ дэ­дэу, зэхэлъэшъуагъэу зэрэщытыгъэр джы къызнэсыгъэм сы­нэгу кIэт. Тхъурбэ зэхэтхэмкIэ хъуагъэм фэдагъ, — еIо Валентинэ.
Блокадэр тырахыгъ
Валентина Мальгинам анахь мэфэ дахэу, гушIуагъоу ыгу къи­нагъэхэм ащыщ Ле­нинград блокадэр зытырахыжьыгъэр.
— ЦIыфхэр зэкIэ зэ­хэтхэу урамхэм къа­техьагъэх, — ынэхэм гушIор къакIихэу къе­Iуатэ ащ, — ар дэгъоу сынэгу къыкIэуцожьы. Ини цIыкIуи лъэшэу гушIохэзэ куощтыгъэх: «Ура, ура, блокадэр тырахыгъ!». Ау ащ къикIырэр къызгурыIощтыгъэп, а ошъопщэ шIуцIэхэу ошъогум те­тыгъэхэр зэбгырафыгъэхэу ары къысшIошIыгъэр. Сэри сыкъи­кIыгъэу уашъом сыдэплъыещтыгъ.
Зэоуж
илъэсхэр
Нэужым игъорыгъо­зэ щыIэныгъэр зэтырагъэуцожьэу фежьагъэх, зэкIэри тхьамыкIэ дэдэу псэущтыгъэх. КарточкэхэмкIэ гъо­мылапхъэхэр ащэфыщтыгъэх. Блокадэр зэпызычыгъэ Валентинэ дэгъоу къешIэжьы янэ тучаным зыздищэкIэ, чэзыушхо­хэм зэрахэтыщтыгъэхэр.
— Зы чIыпIэм зэкIэри щащэщтыгъэп. Нахь шIэхэу тыкъы­зэрэщэфэщтым пае сянэ зы чэ­зыум сэ сыкъыхигъэуцоти, адырэм ежьыр кIощтыгъ. Бэрэ сызыщытыкIэ, сянэ кIодыгъэу къысшIошIыти, лъэшэу сыгъыщтыгъ. Къачъэу сегъэIэсэжьыфэ чэзыуитIуми такъыхэзэу бэрэ къыхэкIыгъ, — гушысэхэм ахилъэсагъэу ащ къеIуатэ.
Валентинэ къызэриIуагъэмкIэ, яунагъо янасып къыхьыгъэр янэ­кIэ игупсэхэм хатэ яIэу Ле­нинград игъунапкъэ дэжь щытыгъэ псэупIэу Ручьи зэрэщы­псэущтыгъэхэр ары. ХэтэрыкIэу агъэтIысхьэхэрэмкIэ къадэгуащэщтыгъэх. Джаущтэу янэ икIэ­литIу къыIэтыгъ.
Ащ ыуж Ольгэ ятIонэрэу шъхьэгъусэ фэхъугъэр Григорий Василий ыкъом госпиталым нэIуасэ щыфэхъугъагъ, ар дзэ­къулыкъушIэу щытыгъ.
— ТынэпIосми тшIэщтыгъэп, ар дэгъоу къытфыщытыгъ, шIу дэдэ тилъэгъущтыгъ. Тэщ нэ­мыкIэу ахэм етIани сабыиплI къа­фэхъужьыгъагъ. Ар Адыгеим щы­щыгъ, 1948-рэ илъэсым ятэшыр зэрэсымаджэм фэшI къелъэIуи, Шэуджэн районым ит къутырэу Дукмасовым ты­къэкIожьынэу хъугъагъэ, — къы­Iуагъ тигущыIэгъу.
Унагъор
Валентинэ классипшI къыу­хыгъ, ау еджэныр лъигъэкIотагъэп, шIохьылъагъ. 1958-рэ илъэсым ащ илъэс 18 ыныбжьэу къызщы­хъугъэ къэлэ гупсэм ыгъэзэ­жьыгъагъ. Ишъхьэгъусагъэм ащ нэIуасэ щыфэхъуи, къэзэрэщагъэх, 1965-рэ илъэсым пшъа­шъэу Наталье къа­фэхъугъ. Ау бэрэ зэхэмысхэу зэхэкIыжьыгъагъэх.
— Ленинград лъэшэу сыгу къэкIыгъэу, сыфэзэщэу зэхъум, сянэ-сятэхэр къезгъэшIухи, ся­нэшым дэжь сыщыпсэунэу сы­кIожьыгъагъ. Заводхэм Iофы­шIэхэр ящыкIагъэу щытыти, къи­ныгъо къыпымыкIэу сыIу­хьагъ. Илъэс 20-рэ Ленинград сыщыпсэугъэу Мыекъуапэ зыкъэзгъэзэжьыгъ. «Адыгоблгаз» зыфиIощтыгъэм пенсием сэкIофэ сыщылэжьагъ, — къыIуагъ Валентинэ.
Ащ непэ имафэхэр къыфэзыгъэчэфхэрэм ащыщ ыпхъу закъо ипшъашъэу Викторие къыкIэхъухьажьыгъэ пшъашъэм­рэ кIалэмрэ.
ТигущыIэгъу зыщыпсэущтыгъэ лъэхъаным ицIыфхэр ары зэо ужым тихэгъэгу зыпкъ изыгъэу­цожьыгъэхэр. Ахэр ыкIи Хэ­гъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къыщыдэзыхыгъэхэу, лIыхъужъныгъэ зезыхьагъэхэр непэ тищысэтехыпIэх.
Тикъэралыгъо итарихъ инэ­кIубгъохэм Ленинград блокадэр зытырахыжьыгъэр мэхьанэ зиIэ мафэу къызэрэхэнагъэм фэдэу, зикIэлэцIыкIугъо а охътэ къиным тефэгъэ нэбгырэ мин пчъагъэ­хэмкIи, Валентини ахэтэу, ар мэфэкI шъыпкъэ хъугъэ.
Джыри тарихъым къытыри­гъэзэжьи, къэралыгъуабэ Урысыем къыпэуцугъэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер зэрэ­кIорэм В. Мальгинар щыгъуаз. Ары пакIошъ, ащ щыхъурэ-­щышIэхэрэм агъэгумэкIэу мафэ къэс телевизорым къытырэ къэбархэм ядэIу. Сыд фэдэрэ лъэхъани мэхьанэшхо зиIэ Курскэ щыхъурэр ащ игукъау. Валентинэ къызэриIуагъэмкIэ, ыш икIалэ ыпхъу, ащ ишъхьэгъусэ дзэкъулыкъушIэх, связистхэу дзэ операцием хэлажьэх.
Iэшъынэ Сусан.