Гъэпщынэн зытыралъхьагъэу Адыгэ Республикэм пшъэдэкIыжь щызы­хьыхэрэр щыIэныгъэм нахь псынкIэу хэгъэгъозэжьыгъэнхэм епхыгъэ IэпыIэгъур зэрагъэгъотын алъэкIыщт къэралыгъо фэIо-фашIэхэр зы­щагъэцэкIэрэ порталым лъэIукIэ зызыфагъазэкIэ.

УФ-м и Президент пробацием фэгъэхьыгъэ унашъоу зыкIэтхагъэм кIуачIэ иIэ хъугъэ. Хьапсым къычIэкIыжьыгъэхэу щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэу­цуагъэхэм социальнэ IэпыIэгъу афэхъугъэным, нэмыкI бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэм мы къулыкъур фэIорышIэ.
Мы унашъор тиреспубликэ зэ­рэщагъэцакIэрэм фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ бзэ­джа­шIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэ­хьыгъэнымкIэ федеральнэ къулы­къум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм
ипащэ игуадзэу, хэгъэгу кIоцI къулы­къум иполковникэу ШIуцIэ Юрэ.
— Юр, «пробацием» сыд къикIырэр? Хьапсым къы­чIэкIыжьыгъэхэр ­обществэм хэгъэгъозэ­жьыгъэнхэмкIэ сыдэущтэу мы унашъом ишIуагъэ къэкIощта?
— «Пробацием» къикIырэр уголовнэ-правовой нэшанэ иIэу хьапс зытыралъхьагъэхэу, джащ фэдэу бзэджэшIагъэ зышIагъэ­хэр зыщагъэпщынэхэрэ учреж­дениехэм къачIэкIыжьыгъэхэу щыIэныгъэм чIыпIэ къин ри­гъэуцуагъэхэм IэпыIэгъу афэ­хъугъэныр ары. Джащ фэдэу ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ купым хахьэхэрэм яфитыныгъэ­хэр унэшъуакIэр фэIорышIэ.
Мы къулыкъум исубъектхэм, ыпэкIэ зэрэщытыгъэм фэдэу, уголовнэ-гъэцэкIэкIо системэм имызакъоу, джы гъэцэкIэкIо хэ­бзэ къулыкъур, цIыфхэм Iоф­шIэпIэ чIыпIэхэр языгъэгъотырэ къулыкъур, джащ фэдэу социаль­нэ ыкIи медицинэ фэIо-фашIэхэр афэзыгъэцэкIэрэ учреждениехэр хэхьагъэх. Мы унэшъуа­кIэм мэхьанэшхо раты, сыда пIомэ зэгорэм хэукъуагъэхэм, хьапсым къачIэкIыжьыгъэхэм IэпыIэгъу ящыкIагъэу макIэп къы­зэрэхэкIырэр. Ахэм икIэрыкIэу бзэджэшIагъэ зэрамыхьанымкIэ, щыIэныгъэм хэгъэгъозэ­жьыгъэнхэмкIэ мы къулыкъур амалышIоу щыт. Ары унашъом мэхьанэ шъхьаIэу иIэр. 2025-рэ илъэсым, щылэ мазэм и 1-м къыщыублагъэу Урысыем мы унашъор щагъэцакIэу аублагъ.
— Уголовнэ-гъэцэкIэкIо системэ закъор ара пробацием иIофыгъохэр зыгъэцакIэхэрэр?
— Хьау. Хэбзэгъэуцугъэм къы­зэрэдилъытэу, мы программэм игъэцэкIэн епхыгъэ Iоф­тхьабзэхэм субъектхэр къыхэлажьэх. Ахэр: федеральнэ гъэцэкIэкIо къулыкъухэр, Урысыем юстициемкIэ и Министерствэ бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъур, Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ, IофшIэнымкIэ, гъэсэныгъэмкIэ, псауныгъэр къэу­хъумэгъэнымкIэ иминистерствэхэр, шъолъыр къэралыгъо хэбзэ къулыкъухэр, IофшIапIэ языгъэгъотырэ гупчэхэр, со­циальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ организациехэр, нэ­мыкIхэри.
— АдыгеимкIэ сыд фэдэ организациехэр ара мы программэм хэлажьэ­хэрэр?
— Мы мафэм ехъулIэу организации 108-мэ зэзэгъыныгъэ къыддашIыгъ. Ахэм ахэтых са­тыу, общественнэ, дин организациехэр, унэе предпринимательхэр, шIушIэ фондхэр, къэралыгъо ыкIи муниципальнэ къулыкъухэр.
Хабзэ зэрэхъугъэу, диндэлэжьапIэхэм шъолъыр къулы­къухэм зэпхыныгъэ адыряIэу пробацием епхыгъэ Федеральнэ унашъом къыдилъытэрэ Iофыгъохэр агъэцакIэх. Ащ нэмыкIэу, народнэ дружинэхэм, общественнэ ыкIи лъэпкъ организациехэм, къэзэкъхэм зэзэгъыныгъэ адытиI. ЗищыкIагъэ­хэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ шIушIэ фондхэр тигъусэу Iоф­тхьабзэхэр зэхэтщагъэх, Мые­къуапэ иучет щытхэу условнэу хьапс зытелъхэм кIымэфэ щы­гъынхэр аIэкIэдгъэхьагъэх.
Шъон пытэхэр, наркотикхэр амыгъэфедэнхэм дэлэжьэрэ ор­ганизациехэм яIофышIэхэр ренэу хьапсым макIох, пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр адызэрахьэх, ащ къыдэкIыжьыгъэхэр гъогу занкIэ тегъэуцожьыгъэнхэм фэIорышIэх. Нафэу щыт, мылъкум имызакъоу, гушъхьэбаиныгъэ зыхэлъ IэпыIэгъоу ядгъэгъотырэм общественностым ынаIэ тыридзагъ. Непэ тэ IэпыIэгъу зищыкIагъэм тыдэIэпыIэ, неущ ар обществэм ицIы­фэу, IофшIэкIо ыкIи гъунэгъу дэгъоу къытхэуцожьынэу ты­щэгугъы.
— Пробацием игупчэхэм яIофшIэнкIэ шапхъэу щы­Iэхэм афэгъэхьыгъэу Урысыем юстициемкIэ и Министерствэ иунашъо мы илъэсым щылэ мазэм къыщыублагъэу кIуачIэ иIэ хъугъэ. ­Адыгеим мыщ фэдэ гуп­чэхэр итха?
— А гупчэхэр хэушъхьафыкIыгъэ организациеу щытых. Хьапсым къычIэкIыжьыгъэхэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэн­хэм, ахэм щыIэкIэ тэрэз яIэу псэунхэм афэшI зэкIэми тызэгъусэу тишIуагъэ ядгъэкIын фае. Ащ нэмыкIэу, къэралыгъо е са­тыушI организациехэм ащыла­жьэхэрэр мы унашъом игъэцэ­кIэн къыхэлэжьэнхэ алъэкIыщт.
АдыгеимкIэ мыщ фэдэ организацие, шIушIэ фондэу «Рука помощи»» зыфиIорэр щыI. Ащ наркотикхэм ыкIи шъон пытэхэм апыщагъэхэм, хьапсым къычIэ­кIыжьыгъэхэм, зыщы­псэущт чIы­пIэ зимыIэхэм, Iэта­хъохэу чIыпIэ къин ифагъэхэм IэпыIэгъу арегъэгъоты. Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, ахэм афэдэхэм апае шъхьэегъэзыпIэу «Дом милосердия» зыфиIорэр Мыекъопэ районым ит станицэу Къурджыпс шIушIэ фондым къы­щызэIуихыгъ. Мы мафэхэм ащ чIэсых зыщыпсэущт чIыпIэ зи­мыIэхэр. Ахэм ахэтых хьапсым къычIэкIыжьыгъэхэр, уголовнэ-­гъэцэкIэкIо инспекцием иучет щытхэр. Мыхэм ящыкIэгъэ ме­дицинэ ыкIи юридическэ Iэпы­Iэгъур арагъэгъоты.
— Гъэпщынэн зытелъхэм IэпыIэгъу шъуафэ­хъугъэу щысэхэр щы­Iэха?
— Хьапсым чIэсыгъэ цIыфыр ащ къызычIэкIыжькIэ, Iоф зыщишIэн иIэн, медицинэ фэIо-фа­шIэхэр, гъэсэныгъэ ыкIи сэ­нэхьат зэригъэгъотын, кIэкIэу къэпIон хъумэ, щыIэныгъэм зы­хигъэгъозэжьын, хьапсым чIэсыфэ шIокIодыгъэ социальнэ зэпхыныгъэхэр зыпкъ ригъэуцо­жьынхэ фае. Зыпари къыдемы­Iэу изакъоу къызынэкIэ, зытетыгъэ бзэджэшIэ гъогум техьа­жьын ылъэкIыщт. Ащ фэдэхэм социальнэ IэпыIэгъу тафэхъуныр, обществэм ыкIи щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэмкIэ тишIуагъэ ядгъэкIыныр типшъэ­рылъ шъхьаIэхэм ащыщ.
Щысэ къэтхьын. ЫпэкIэ хьапс зытелъыгъэ Мыекъуапэ щыщ Руслъан. А. инспекцием икъулы­къушIэ къыриIуагъ чIыпIэ къин зэритыр, хьапс зэрэтелъыгъэм фэшI ар IофшIапIэм зэрамы­штэ­рэр. Ащ лъэIоу къытхыгъэм къыпкъырыкIхэзэ, уголовнэ гъэ­­цэкIэкIо инспекцием иIо­фышIэхэм хъулъфыгъэм Мые­къуапэ ипредприятие горэм IофшIапIэ къыщыфагъотыгъ.
Инспекторхэм Адыгеим имуниципалитетхэм ащыIэ гупчэхэу IофшIапIэ языгъэгъотыхэрэм зафагъазэ, къякIущт IофшIэныр ахэм къафагъоты. ГущыIэм пае, 2024-рэ илъэсым тыгъэгъазэм агъэмысэгъэ Андрей А. инспекциер иIэпыIэгъоу пхъэр къызщыдагъэкIырэ цехым Iухьагъ. Ащ IофшIэкIо дэгъоу зыкъыгъэ­лъэгъуагъ, шъыпкъагъэ хэлъэу Iоф ышIэзэ, игупсэхэм ишIуагъэ аригъэкIын елъэкIы. Агъэмысэгъэ Юлия К. ышъхьэ фэлэжьэ­жьынэу, ежь ибизнес ыгъэпсы­нэу къэралыгъо ахъщэу сомэ мин 270-рэ къыратыгъ. А мылъ­кум­кIэ ищыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр къыщэфыгъэх.
— БлэкIыгъэ илъэсым пробацием иIофыгъохэм язэшIохын республикэм щырагъэжьагъ. 2025-рэ илъэсым мы лъэныкъом епхыгъэу зэхъокIыны­гъэхэр щыIэщтха?
— Ары. Федеральнэ уна­шъоу «О пробации в Российской Федерации» зыфиIорэм къызэригъэнафэу, 2025-рэ илъэсым щылэ мазэм къыщыублагъэу ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ купым къыхиубытэхэрэм Iэпы­Iэгъу аратыным ыкIи социальнэу щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэм афэшI къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ порталэу «Гос­услуги» зыфиIорэм лъэIукIэ зыфагъэзэн алъэкIыщт.
— Агъэмысагъэхэм фэгъэкIотэныгъэ горэхэр яIэха?
— Ары, мы купым хахьэхэрэм фэгъэкIотэныгъабэ яI. Къэралы­гъо порталыр къызфагъэфедэзэ, зыщыфэе уахътэм ыкIи чIыпIэу зыдэщыIэхэм емылъытыгъэу, интернетымкIэ лъэIу тхылъ къа­тын алъэкIыщт. Джащ фэдэу охътэ кIэкIым ялъэIухэмкIэ джэуапхэр къаратыжьыщтых.
— Къэралыгъо фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ сыдэущтэу порталым зыфэбгъэзэн плъэ­кIыщта?
— Ащ зыпари къин хэлъэп. АпэрапшIэу порталым зыщып­тхын, пфэгъэхьыгъэ къэбарыр иптхэн фае, нэужым лъэIур птхын плъэкIыщт.
— Ары шъхьаем, компьютерыр зэкIэми яIэп ыкIи бэмэ агъэфедэшъу­рэп. Ахэм сыда ашIэщтыр?
— Мыщ фэдэ амал зимыIэ­хэм бзэджашIэхэм пшъэдэ­кIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм зыфагъэзэн ыкIи упчIэжьэгъу афэхъунхэ алъэкIыщт. Къыхэгъэ­щыгъэн фае, цIыфым ежь ишIои­гъоныгъэкIэ пробациер къыз­фигъэфедэн ылъэкIыщт, сыда пIомэ ащ пшъэрылъ шъхьаIэу иIэр ыужкIи бзэджэшIагъэ зэри­мыхьаныр, ежьыри игупсэхэми анаIэ ащ тырагъэтыныр ары.
КIАРЭ Фатим.