Къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэхэм адезыгъэштэрэ программэхэмрэ тхылъхэмрэ ягъэхьазырыни, якъыдэгъэкIыни охътабэ пэIухьагъ.

Программэхэм ягъэхьазырын тызфежьэгъагъэр 2016-рэ илъэсыр ары. Къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэхэм адиштэрэ зэфэшъхьаф программэхэр я 10 — 11-рэ классхэм апае дгъэхьазырыгъагъэ. Ахэр: шIокI имыIэу кIэлэеджа­кIохэм ашIэн фэе бзэ лъапсэр, бзэшIэныгъэр кIэлэеджакIохэм куоу аIэкIэгъэ­хьэгъэныр, кIэлэеджакIохэм сэнэхьатэу къыхахыщтым фэIорышIэрэ курсыр. 2017-рэ илъэсым апэрэу я 10 — 11-рэ классхэм апае егъэджэн тхылъэу «Адыгабзэ» (Бырсыр Б., КIэсэбэжъ Н., Шумэн З.) зыфиIоу базовэ ыкIи профильнэ шапхъэхэр зыдэтхэр къыдэкIыгъагъ.
А тхылъым ушэтынхэр Москва щикIугъэх, ыкIи тыздэлэжьэжьын фэе лъэныкъохэр къыхагъэщыгъэх.
2019-рэ илъэсым АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ иунашъокIэ (а лъэхъаным министрагъ КIэрэщэ Анзаур) егъэджэн предметхэу «Адыгабзэ», «Адыгэ литератур» зыфиIохэрэм апае программакIэхэр къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэхэм адиштэу тхыгъэнхэм фэшI купхэр зэхищагъэх. Ахэм адэлэжьэнхэм иIахьышIу хишIыхьагъ сэнэ­хьат IэпэIэсэныгъэм хэгъэхъогъэнымкIэ Адыгэ республикэ институтэу Тхьэгъо Фатимэ зипащэм. Купхэм къафагъэуцугъэ уахътэм тефэу япшъэрылъхэри агъэ­цэкIагъэх. Лъэшэу тыфэраз КIэрэщэ Анзаур IофыгъуакIэу тызфежьагъэр чанэу ыпэкIэ зэрэлъигъэкIотагъэмкIэ.

2020-рэ илъэсым программэхэр Федеральнэ учебнэ-методическэ объединением изичэзыу зэхэсыгъо щаштагъэх. А программэхэмкIэ гъэхьазырыгъэ тхы­лъыкIэхэу «Адыгабзэ», «Адыгэ литератур» зыфиIохэрэр 2022-рэ илъэсым къэралыгъо зэпэпчъ тхылъхэм ясатырэ хэуцуагъэх. Апэрэ тхылъэу «Адыгэ ныдэлъфыбз» (Бырсыр Б., КIэсэбэжъ Н., Шумэн З., я 10 — 11-рэ классхэм апае) къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэхэм адиштэрэ егъэджэн-методикэ зэхэубытагъэу 2020-рэ илъэсым къыдэкIыгъ.
2023 — 2024-рэ илъэс еджэгъум тхылъыкIэхэу «Адыгабзэ» зыфиIохэу япчъагъэкIэ мин 16570-рэ хъу­рэр еджапIэу республикэм итхэм аIэкIагъэхьагъэх. Джащ фэдэу Адыгэ Республикэм шIэныгъэмрэ гъэсэныгъэмрэкIэ и Министерствэ тхылъхэр аритыгъэх Пшызэ шъолъыр ит къуаджэу Шъхьащэфыжь иеджа­пIэ, ТIопсэ ыкIи ПсышIопэ районхэм яеджапIэхэм.
«Адыгабзэ» зыфиIорэ тхы­лъыкIэхэр ыпшъэкIэ дгъэфедэщтыгъэ тхылъхэм атекIых. Ар егъэджэн-методикэ зэхэубытагъэу гъэпсыгъэх: тхылъри, ащ иэлектроннэ шъуаши, кIэлэегъаджэхэм апае методикэ Iэпы­Iэгъури, ублэпIэ классхэм апае тхылъхэм IофшIэнхэмкIэ тетрадьхэри акIыгъух. Адыгэбзэ тхылъхэм апэрэ классым къыщегъэжьагъэу япшIыкIу­зэнэрэм нэс адэлэжьагъэхэм Iофышхо зэшIуахыгъ. Ахэр класс зэфэшъхьафхэм апае атхыгъэ тхылъхэм яавторхэу Апыщ Фатим, КIэсэбэжъ Нэфсэт, Мэрэтыкъо Тэмар, Анцокъо Сурэт, Мамый Марет, Блыпэшъэо Мир, Темзэкъо Марин, Мурад ГощлъапI, Шъхьэлэхъо Светлан, ХьакIэмызэ Мир, Шумэн Замир, Бырсыр Батырбый.
Тхылъхэм ятеплъэ дахэ. Къэралыгъо тхылъхэм ясатырэ зэрэхэуцуагъэхэм ишыхьатэу шъолъыр логотип атет. Ар тхылъым ышъхьагъ иджабгъукIэ тет. Ащ тешIыхьагъэх тижъогъо пшIыкIутIу, ти­къушъхьэхэм ядэхагъэ къизыIотыкIырэ сурэтыр ыкIи адыгэ лъэпкъымкIэ мэхьанэшхо зиIэ гущыIэжъэу «Бзэр — лъэпкъым ыпс». Тхылъхэм егъэджэн материалэу адэтхэм адырагъаштэхэу сурэтхэри шIыгъэх, класс пэпчъ япчъагъэхэмкIи зэфэшъхьафых.

2024 – 2025-рэ илъэс еджэгъум иятIонэрэ илъэсныкъо агъэфедэнхэ алъэкIыщт бэрэ тызэжэгъэ «Адыгэ литератур» зыфиIоу я 5 — 11-рэ классхэм апаехэр. Ахэри егъэджэн-методикэ зэхэубытэгъэ тхылъых. ЯпчъагъэкIэ 15300-рэ мэхъух, зэкIэ еджапIэмэ аратыгъэх. Тхылъхэм адэт текстхэр, кIэлэеджакIохэми аныбжь ялъытыгъэу, сурэтхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэх.
КIэлэегъаджэхэм апае методикэ IэпыIэгъухэри, егъэджэн пособиехэри Iэрыфэгъу дэдэ хъущтых. Тхылъхэм адэлэжьагъэх кIэлэегъаджэхэр ыкIи шIэныгъэлэжьхэр. Ахэр: Унэрэкъо Рай, Темзэкъо Марин, Шъхьэлэхъо Дарико, ЖакIэмыкъо Зарим, Шэуджэн Тамар, Къуныжъ Мыхьамэт (Тхьэм джэнэт къы­рет), Мамый Мариет, Дэрбэ Тимур, Гъыщ Нахьмэт, ХъокIо Светлан, Шумэн Замир, Ахъмэт Джульет, Цэй Белл, Хьамыр­зэкъо Нуриет.
А 1 – 4-рэ классхэм апае «Адыгэ литератур» зыфиIорэми Iоф дэзышIэрэр Апыщ Фатим. А тхылъыкIэхэри шIэхэу къыдэкIыщтых.
Мы тхылъхэм яуплъэкIужьын ежь авторхэм ямызакъоу, научнэ редакторхэм, рецензентхэм Iофышхо дашIагъ. Ау зэкIэми анахь пшъэ­дэкIыжь ин зиIагъэр Адыгэ республикэ тхылъ тедзапIэм иIофышIэу, корректорэу Шъхьа­фыжь Сафиет. Ащ зэкIэ тхылъхэр IэкIэкIыгъэх. Электроннэ тхылъхэм адэ­лэжьагъэр типографиеу «Качествэм» идизайнерэу Сергей Никифоров. ЗисурэтшIыгъэхэр тхылъхэм къадэхьагъэ­хэр: Татьяна Кондрашовар, Марина Перлик, Надежда Фотиевар, Аркадий Кирнос, Сергей Трепет. Редакторыр типографием иIофышIэу Татьяна Кондрашовар. Тхылъхэр къыщыхаутыгъэх типографиеу «Качество» зыфиIоу Алексей Педченкэр зипащэм. Нафэ къызэрэтфэхъугъэу, тхылъхэм ягъэхьазырыни, якъыдэгъэкIыни IэшIэхэп, нэбгыраби хэлажьэ ыкIи охътаби, мылъкуби текIуадэ. КъэIогъэн фае, программэхэм, тхылъыкIэхэм ягъэ­хьазырынкIи, якъыдэгъэкIынкIи ренэу ынаIэ къыттетыгъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.
БзэмкIэ, литературэмкIэ шIэныгъэхэр кIэлэеджакIохэм аIэкIэгъэхьэгъэнымкIэ мы тхылъыкIэхэр Iэрыфэгъу дэдэ хъущтых. Арышъ, лъэшэу тащэгугъы тикIэлэеджакIохэм яшIэныгъэхэр нахь куу хъунхэу, гуетыныгъэу яIэми хэхъонэу, яадыгэ лъэпкъ идахэ арагъэIонэу, къаухъумэнэу.
КIэлэегъаджэхэм мы зэхэубытэгъэ егъэджэн-методикэ тхылъхэр шIухьафтын дэдэ афэхъунэу къысшIошIы. Илъэс пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, мыщ фэдэ зэхэубытэгъэ тхылъхэр а зы уахътэм, илъэсым къызэдыдагъэкIыхэу къыхэкIыгъэп. ТапэкIэ шIэныгъэлэжьхэр, методистхэр, кIэлэегъаджэхэр зыдэлажьэщтыгъэхэ егъэджэн тхылъхэр, кIэлэегъа­джэхэм апае методикэ IэпыIэгъухэр зэгъусэхэу къыдагъэкIынхэу хъущтыгъэп. Ар Iофыгъо зэфэшъхьафхэм япхыгъагъ ыкIи ушъхьагъуби иIагъ. НахьыбэрэмкIэ кIэлэегъаджэхэм апае методикэ IэпыIэгъум икъыдэгъэкIын ренэу ыуж къинэщтыгъ. Ащ къыхэкIэуи тхылъхэр зэкIэ­рычыгъэ хъущтыгъэх ыкIи къиныгъо зэфэшъхьафхэри къыздихьыщтыгъэх. Ащ пае тхылъ горэ класс гъэнэфагъэм пае къыдэкIыгъэ зыхъукIэ, кIэлэегъаджэхэм апае курсхэр, семинархэр тиинститут зэхищэщтыгъэх. КIэлэегъаджэхэм апае методикэ IэпыIэгъур къыдагъэкIыфэ тхылъым Iоф зэрэдэпшIэщтым ахэр нэIуасэ фашIыщтыгъэх. А Iофыгъохэр непэ щыгъэзыягъэ хъугъэх къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэм ыпкъ къикIыкIэ.
ЫпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, тхылъхэр нэбгырабэмэ аIэкIэкIыгъэх. Ащ къыхэкIэу зыгорэм IэкIэзыгъэу хэукъоныгъэ гори къахэкIынкIи мэхъу. Ащ фэдэу зыгорэ къыхэзыгъэщыхэрэм лъэIу къы­шъуфытиI: тхылъыр зыщагъэфедэрэ классыр, нэкIубгъоу зытетыр гъэунэфыгъэу къытфэжъугъэхь. Тхылъхэр тхылъы­кIэх, арышъ, ятIонэрэ къыдэгъэкIыжьыгъом зигугъу къашIыгъэхэр къыдэлъытэгъэнхэу амал щыIэ хъущт. Шъуитхыгъэхэр къыздэжъугъэхьыщтхэр: къ. Мыекъуапэ, Лениным ыцIэ зыхьырэ урам, 15. Приемнэр. Эл.п. ipk-ra@yavdex.ru
КIэсэбэжъ
Нэфcэт.
Сурэтхэр: авторым ихъарзынэщ.