Лъэхъан зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэ цIыф цIэрыIохэр къуаджэ пэпчъ иIэх.1890-рэ илъэсым Щынджые къыщыхъугъэ Цэй Ибрахьимэ ахэм ащыщ. Тэ ащ тырэгушхо, тэгъэлъапIэ. Ар зэлъашIэрэ адыгэ тхакIу, усакIу, драматург. Щылэ мазэм и 11-м ащ ыныбжь илъэси 135-рэ хъугъэ.

Цэй Ибрахьимэ адыгэ литературэм лъапсэ фэзышIыгъэхэм ащыщ. Арэущтэу зэрэщытым игъэунэфын дэлэжьагъ зэлъа­шIэрэ шIэныгъэлэжьэу Шъхьэлэхъо Абубэчыр. Ибрахьимэ ытхыгъэхэм тащымыгъуазэу илъэсыбэхэр зэкIэлъыкIуагъэх, ау Абу хъарзынэщ зэфэшъхьафхэм ащылъыхъозэ итхы­гъэхэр къыгъотыжьынхэ, зэригъэзэфэжьынхэ ыкIи адыгэ ли­тературэм ифэшъошэ чIыпIэр щаригъэубытыжьын ылъэкIыгъ. Ар зымыуасэ щыIэп. Ащ ытхыгъэхэм ащыщхэм егъэджэн программэм, я 5-рэ классым къыщегъэжьагъэу я 10-рэ классым нэс, чIыпIэшхо щаубыты. ГущыIэм пае, я 5 -рэ классым усэу «Пшыз», баснэу «Ата­къэмрэ чэткъуртэмрэ» зыфиIо­хэрэр щызэрагъашIэх. Адыгэ литературэм баснэм ылъапсэ щызыгъэуцугъэхэм Цэй Ибра­хьимэ ащыщ.
Я 6-рэ классым пшысэ-­поэмэу «ТхьакIумкIыхьэм ихьа­дэIус» щызэрагъашIэ. Мыщ емрэ шIумрэ щыIэныгъэм зэрэщызэутэкIхэрэр къегъэлъагъо ыкIи ем шIур зэрэщытекIорэри нафэ къытфешIы.
Я 8-рэ классым повестэу «Шъхьэзакъу» зыцIэр щакIу. Повестым дэгъу дэдэу къыщытыгъ обществэм щызэпэуцурэ кIочIэ зэфэшъхьафхэр ыкIи зэкъоныгъэм итхьамыкIагъо. Адыгэ гущыIэжъэу «УтIумэ уз, узымэ ущымыIэ папкI» зыфиIорэм имэхьанэ къыщегъэ­лъагъо.
Я 9-рэ классым — рассказэу «Фатмэм игушIуагъу». Мыр анахьэу къызтегущыIэрэр я ХХ-рэ лIэшIэгъум иублапIэ адыгэ бзылъфыгъэр унагъоми, общест­вэми чIыпIэу ащиубытыщтыгъэр ары.
Я 10-рэ классым — тарихъ-­драмэу «КъокIас». Мыщ хъугъэ-шIэгъэ шъыпкъэр ылъапс. Социальнэ зэфэмыдэныгъэмрэ зэтемыфэрэ дунэееплъыкIэмрэ драмэм ылъапсэ хъугъэх нахь мышIэми, ежь тхакIом къэбар шъыпкъэмрэ къэугупшысы­гъэм­рэ сюжетым дахэу, IупкIэу щы­зэригъэкIугъэх. Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм непэ къызнэсыгъэми ар зыцIэ пьесэр къыщагъэлъагъо.
Октябрьскэ революцием ыпэкIэ къуаджэм щыпсэущтыгъэхэу еджакIи, тхакIи зымы­шIэщтыгъэхэм сыд фашIэныя Цэй Ибрахьимэ литературэм ижанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ зэ­рэтхэщтыгъэр?! ХэшIыкI фыря­Iагъэп, ау ахэм дэгъоу ашIэщтыгъ Цэй Ибрахьимэ хэгъэгу цIыфэу зэрэщытыгъэр.
Нахьыжъхэм къызэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, тыгъэкъокIыпIэмкIэ укъикIэу къуаджэу Щынджые удахьэ зыхъукIэ, апэрэ урамэу узыIукIэрэм Ибрахьимэ яуна­гъокIэ щыпсэущтыгъэх, ары нэ­ужым а урамым ащ ыцIэ зыкIыфаусыгъэри. А урамым тэри тиунагъокIэ тыщыпсэу­щтыгъ. Тихьэблэ нахьыжъхэм бэрэ Цэй Ибрахьимэ игугъу шIукIэ, дахэкIэ ашIэу зэхэсхыщтыгъ. А лъэхъаным (1965 — 1967-рэ илъэсхэм) сэ ар зы­фэдэри сшIэщтыгъэп, ау къэбарэу къаIуатэщтыгъэхэм узIэпащэщтыгъ, сигуапэуи сядэIущтыгъ. Ахэм ащыщхэр сыгу къинагъэх: «Цэй Ибрахьимэ хэгъэгу цIыфыгъ! КъэтIысынышъ, бэрэ къыбдыщысынэу, къэуцунышъ, бэрэ къыбдэ­гущы­Iэнэу уахътэ иIагъэп, хэгъэгу Iофышхохэр зэрифэщтыгъ. Арэу щыт нахь мышIэми, цIыф­хэр зэгъэгумэкIыхэрэмкIэ яупчIыщтыгъ, унагъохэм аIу­хьэзэ якъэбар къаригъэIуатэ­щтыгъ». Анахьэу хагъэунэфыкIыщтыгъэр чылэм шыоу къызэрэдахьэщтыгъэр ыкIи ежь имызакъоу, ренэу шыу гъусэхэри зэрэкIыгъущтыгъэхэр ары. Джащ фэдэу тихьаблэ щы­псэущтыгъэ нахьыжъхэм Цэй Ибрахьимэ изекIокIэ-шIыкIа­гъэхэр, исурэт дахэу сынэгу къыкIагъэуцощтыгъ, ау зэхэугуфыкIыгъэу зэрихьэрэ Iофым, иIофшIагъэхэм къатегущыIэн къахэкIыщтыгъэп. Нэужым къы­зэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, анахь Iофыгъо шъхьаIэу зыгъэгумэкIыщтыгъэмэ ащыщыгъ тхэкIэ-­еджакIэ цIыфхэм ягъэшIэгъэныр. Ау игъашIэ кIыхьэ хъугъэп, илъэс 46-рэ ныIэп къыгъэшIагъэр. Гухэлъэу иIагъэхэри икъу фэдизэу ыгъэцэкIэнхэу хъугъэп. Арэу щыт нахь мышIэми, Цэй Ибрахьимэ непи къытхэт. КIэлэеджэкIо жъугъэхэри итхыгъэ­хэмкIэ тэпIух, тэгъасэх.
Цэй Ибрахьимэ лъэуж дахэ къэгъэнагъ, адыгэ лъэпкъыр щэ­Iэфэ ыцIэ дахэкIэ раIощт. Ащ урымыгушхон плъэкIыщтэп.
КIэухым къасIомэ сшIоигъор щылэ мазэм и 18-м сыхьатыр 12-м Цэй Ибрахьимэ къызы­хъу­гъэр илъэси 135-рэ зэрэ­хъугъэм ехъулIэу къуаджэу Щын­джые пчыхьэзэхэхьэшхо зэрэщырекIокIыщтыр ары. Фэе пстэури зэхэщакIохэм къырагъэблагъэх.
КIэсэбэжъ Нэфсэт.