ЗыфасIорэр адыгэ литературэм иапэрэ лъэпсэхэщэу, СССР-м и Къэралыгъо шIухьафтын апэрэу Темыр КавказымкIэ къызфагъэшъошэгъэ тхэкIошхоу КIэрэщэ Тембот имузей ары.

ТхакIор къызыхъугъэр илъэси 100 зэхъум, республикэ пащэхэм игъоу алъыти, къызэIуахыгъагъ. Илъэс 20-м ехъугъэу джы музеир мэлажьэ. Мыр якIуапI литературэр, адыгэ лъэпкъым итарихъ зикIасэхэу ныбжь зэфэ­шъхьафхэм арытхэм. Музей экспозицием тхакIом ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогушхо къыщиIотыкIыгъ. 2024-рэ илъэ­сымкIэ ащ IофшIагъэу иIэр зэдгъашIэ тшIоигъоу музеим теблэгъагъ. Ащ илъэ­си 5 хъугъэу Iоф щешIэ Хъот Саидэ.
— ИкIыгъэ илъэсым цIыфыбэ къышъуфэкIуагъа, ахэр хэтха?
— ТхэкIошхом имузей къэкIох кIэлэеджакIохэр, студентхэр, зыныбжь чъэпхъыгъэхэр. Илъэсым нэбгырэ 1973-рэ къычIэхьагъ. Ахэм ащыщэу 516-р студентых, кIэлэеджакIохэу 1139-рэ. Илъэсым экскурсиеу тшIыгъэхэм япчъа­гъэ шъэ Iэпэ-цыпэм нэсы.
Темэ шъхьаIэу «КIэрэщэ Тембот ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу» зыфиIорэр афэтэIуатэ. Ау ныбжьым телъытагъэу экскурсиехэри зэтетэутых. ГущыIэм пае, «ЛIыгъэ шапхъэр романэу «Шыу закъом» къызэрэщыгъэлъэгъуа­гъэр», мыщ пыгъэщагъэу мы произведением хэт адыгэ гущыIэжъхэу лIыгъэм епхыгъэхэми ягугъу тэшIы, — къеIуатэ музеим инаучнэ IофышIэу Хъот Саидэ.
— Сыдэущтэу экскурсиехэм шъуадэлажьэра?
— Темэ шъхьаIэу къэсIуагъэм тхэкIошхом ищыIэныгъэ ыкIи илитературнэ творчествэ кIэкIэу, нафэу къыреIотыкIы. Ащ тыкъыпкъырыкIызэ, тхакIор цIыфхэм ыгукIэ апэблагъэу зэрафакIощтыгъэми игугъу тэшIы. КIэрэщэ Темботрэ композиторэу Тхьабысымэ Умарэрэ зэмылэгъугъэхэми, зэчIыпIэгъугъэх, зэрэшIэщтыгъэх, дахэу зэфыщытыгъэх. Мы творческэ нэбгыритIури а зы мафэм (шышъхьэIум и 16-м) къэхъугъэх, уп­чIэжьэгъу сыдигъуи зэфэхъущтыгъэх. Лъытэныгъэ, шъхьэкIафэ зэфыряIагъ. Умарэ Тембот къыфатхэщтыгъ «Моему отцу от вашего сына» ыIозэ, ятэм фэдэу еплъыщтыгъ. Творческэ кIочIэ инэу ахэлъым мы нэбгыритIур зэфищэщтыгъэх.
— НыбжьыкIэхэм ателъытэгъэ экскурсиехэр, къиIотыкIынхэр зэтекIха, сыд лъэныкъохэмкIэ ахэр гъэзагъэха?
— Илъэсым къыкIоцI, ыпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, тилитературнэ музей ныбжь зэфэшъхьафхэм арытхэр – цIыкIухэр, еджакIохэр ыкIи студентхэр къытфэкIох, тэри ахэм джащ фэдэ къаб­зэу гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо уахътэм тафэкIо, таIокIэ: экскурсиехэр ыкIи къиIотыкIынхэр ащытиIагъ зыгъэпсэфыпIэхэу «Горная легенда», лагерэу «Лань» зыфаIохэрэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу Мыекъуапэ дэтхэм ащыщ заулэми тащыIагъ. Мы аужыхэрэм этнографие купкI зиIэ музей пкъыгъохэр зыхэт къэгъэлъэгъонэу «Нэнэжъ ипхъуант» цIэу зыфэтшIыгъэр щядгъэлъэгъугъ. Ащ пэсэрэ адыгэ псэуалъэхэу тхъууалъэр, къоехылъэр, адыгэ Iанэр, адыгэ къуаем имакет, музыкэ Iэмэ-псымэхэу къамылыр, шыкIэпщынэр, пхъэкIычыр, пщынэр хэтыгъэх. КIэкIэу, гурыIогъошIоу ахэм афэгъэхьыгъэу афэтIотагъ ыкIи агу зэрэрихьыгъэр мыгъуащэу, бэрэ «тхьашъуегъэпсэу» къытаIуагъ.
— Тематическэ экскурсиехэр ыкIи лекциехэр шъошIыха?
— Илъэсым тIогъогогъо — Тембот къызыхъугъэ мафэм ыкIи зыщымыIэжьым яхъулIэу зэIукIэгъу фабэхэр зэхэтэщэх. Ахэм Т. КIэращэм итворчествэ зылэжьырэ шIэныгъэлэжьхэм, сурэтышIхэм, апшъэрэ еджэпIитIум якIэлэегъаджэхэр къятэгъэблагъэх, ашIэрэмкIэ къадэгуащэх.
— Сыдигъуи анахь чанэу музеим къакIохэрэр?
— Ахэм ацIэ сигуапэу къесэIо: Адыгэ республикэ гимназием, Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжым, медколледжым, МКъТУ-м иполитехническэ колледж ыкIи Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет ащеджэхэрэр ары. Тыпсаумэ, тапэкIэ нахьыбэ къызэрэтфэкIощтым тынаIэ тедгъэтыщт. Ащ елъытыгъэу КIэрэщэ Тембот ищыIэныгъэкIэ ыкIи итворчествэкIэ афэтIуатэрэм бэрэ пIэлъэ-пIалъэу сыдэлажьэ, хэсэ­гъахъо, сэгъэкIэжьы.
Тембот итворчествэ ылъапсэр адыгэ фольклорыр ары, ащ къыхэщэу сыди­гъуи бэ гупшысэу къэуцурэр, ипроизведениехэр зэкIэ тхакIом щыIэныгъэр зэрэрилъэгъукIыщтыгъэм фэкIожьы, а зэкIэми уагъэIушы.
— Мы илъэсымкIэ анахь узыгъэ­рэзэгъэ Iофтхьабзэхэр?
— АпэрэмкIэ, цIыфмэ уашIэныр ыкIи уашIоIофэу къыпфэкIонхэр ыпэ исэгъэшъы. КъытфэкIох бэрэ хьакIэхэр, тигуа­пэу хэти тыпэгъокIы, ау тилъэпкъэгъоу хэхэс хъугъэхэм ащыщхэр къызыкIохэкIэ тагъэгушIо. Тыркуем адыгэ кIэлэкIитIу къикIи ягуапэу Тембот имузей зы­щаплъыхьагъ, итхылъэу «Шапсыгъэ пшъашъ» лъэшэу зэрагъэгъотынэу фэягъэх, ау ащ фэдэ амал тиIагъэп, ау ядгъэлъэгъугъ, яупчIэхэм зэрэтлъэкIэу джэуап яттыгъ. Ащ ыужми Сирием къи­кIыгъагъ Гъыщ Бибарс, ар Кавказ заом ихъугъэ-шIагъэхэм нахь агъэгумэкIыщтыгъ. «Шапсыгъэ пшъашъэр» шIэныгъэ­лэжьэу Хъуажъ Фахьри тыркубзэкIэ зэридзэкIыгъэу зэрэщыIэр есIуагъ, тиэкспозицие мы тхылъыр зэрэхэлъыри езгъэлъэгъугъ. Сэ сфэлъэкIыщтыр арыти, кIалэм титхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ итарихъ ироманэу «Мыжъо­шъхьал» зыфиIорэр еджэнэу естыгъ, игуапэ хъугъэ.
Илъэсым тшIэрэ Iофтхьабзэхэм ащыщ «Один день в музее» зыфиIоу Адыгэ Республикэм ирайонхэм къарыкIырэ купхэр зыхэлажьэхэрэр, ащ зэкIэ райониблымэ ащыпсэухэрэри чанэу, зышIуа­гъэIофэу къеблэгъэнхэу сяджэ.
— Тхьауегъэпсэу тызэрэбгъэ­гъозагъэмкIэ.
Мамырыкъо
Нуриет.
Сурэтыр: Iэшъынэ Аслъан.