Урысые хэутыным и Мафэ ехъу­лIэу адыгабзэкIэ хэутыгъэ журналистикэм тытегущыIэ тшIоигъу. Мары илъэси 102-рэ хъущтышъ, тиныдэлъфыбзэкIэ Адыгеим ащ щыдэлажьэрэр общественнэ-политическэ гъэзе­тэу «Адыгэ макъэ» закъор ары.

Тигъэзет иапэрэ тедзэгъу гъэтхапэм и 8-м, 1923-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Адыгэ тхыбзэм иуцунрэ адыгэ журналистикэмрэ ягъогухэр ащ дэжьым зэдаублэгъагъэх. Непи «Адыгэ макъэр» егъэ­жьапIэм щытым фэд. Гъэзетхэм якIодыжьыгъоу залъытэрэ лъэхъаным лъэбэ­къукIэхэр щешIых. АдыгабзэкIэ еджэхэрэр бэкIэ нахь макIэ зыщыхъугъэм къызэрэхэфагъэм имызакъоу, щыIэныгъэм, уахътэм къыздахьырэ зэхъокIыныгъэхэм, технологиякIэхэм, цифровизацием ади­штэу Iоф ышIэн фае мэхъу. Къэбарыр лъэтемытэу хъытыумкIэ къызIэкIахьэу есагъэр гъэзетыр къыдэкIыфэ ежэщтэп. Ныдэлъфыбзэр зымышIэрэ ныбжьыкIэхэр еджэхэщтхэп. Арышъ, лъэпкъ хэутыгъэ журналистикэм ыпашъхьэ непэ Iофыгъо­шхохэр илъых: сыдэущтэу лъэхъаным зыкъыщемыгъэнэщта ыкIи еджакIохэм ашIогъэшIэгъонэу Iоф пшIэщта?
МэщлIэкъо Саид — АР-м илъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьаI:
— Бэмэ уинэкIубгъо агъэфедэнэу уфаемэ, шъхьадж щыкIагъэу иIэр, ишIоигъоныгъэ, зылъыхъурэр къэпшIэн фае. Непэ цIыфхэр сыда анахьэу зыфаехэр? Тхыгъэр макIэу, сурэтыр нахьыбэу, видео гъэшIэгъонхэр, ау кIакохэр… Ау щыIэх еджэныр зикIасэхэри. Мы зэпстэури къыдыхэплъытэн фае ыкIи тинэкIубгъохэм къарыдгъахьэхэрэр зэфэшъхьафынхэм тынаIэ тетэгъэты. Лъэхъаным зыкъыщемыгъэнэным пае непэ пшъэрылъ щыт псынкIэу, гъэшIэгъонэу, пстэуми апэу къэбархэр къэптынэу. Мы зэпстэури къыдэтлъытэзэ, «Адыгэ макъэр» тхьапэм щыхэутыгъэ къодыеу щымытыным непэ тыпылъ, интернет амалхэр жъугъэу къыз­фэтэгъэфедэх, адыгабзэм имызакъоу, урысыбзэкIи, тыркубзэкIи къэбархэр зэтэдзэкIых. Тигъэзет лIэшIэгъум къехъу­гъэу бзэр еухъумэ, тарихъыр, культурэр, литературэр жъугъэу къыщыгъэлъэ­гъуагъ, хъурэ-шIэрэм тынаIэ ренэу тет. Социальнэ хъытыухэм нэкIубгъохэр къа­щызэIутхыгъэхэу мы зэпстэури непэ арытэгъахьэ. Тимылъэпкъэгъухэми Iофэу тшIэрэр, адыгэм идунэететыкIэ, икультурэ къагурыIоным, уасэ фашIыным апае урысыбзэкIи къэбархэр бэу къыхэтэутых. Тхьамафэ къэс ахэм къарытэгъахьэх лIэкъо тамыгъэхэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр, урыс гущыIэхэр адыгабзэкIэ зэрятэгъэдзэкIых, адыгэ пшысэхэр къарытэгъахьэх.
ЖакIэмыкъо Аминэт — «Адыгэ ма­къэм» пшъэдэкIыжь зыхьырэ исекретарь. 1989-м IофшIэныр щиублэгъагъ корректорэу. Илъэс 36-м къыкIоцI къэбар тхыгъэ мин пчъагъэ IэкIэкIыгъ, ащ елъы­тыгъэу адыгэ журналистикэм илъэхъан зэфэшъхьафхэм ар яшыхьат.
— Аминэт, хэутыгъэ адыгэбзэ журналистикэр непэ зэхъокIыгъа?
— ЗызэрихъокIыгъ лъэшэу. АпэрэмкIэ, бзэр. Ыпэм урысыбзэ гущыIэхэр нахьыбэу дгъэфедэщтыгъэх, джы нахь укъэбзыгъ, адыгабзэр нахь къэIэтыгъэ хъугъэ. ЕтIанэ, блэкIыгъэм докладышхохэр, партием иунашъохэр зэкIэ шIокI имыIэу къыхэтыутынхэ фэягъэ, цензурэ лъэш щыIагъ. Iэгу теуагъэхэмэ, теуакIэр зыфэ­да­гъэм нэсыжьэу къэттыщтыгъ… Ау уахътэм дакIоу зызэпхъокIын фае. Хэутыгъэ журналистикэм а зым тетэу Iоф ышIэшъущтэп. Анахь шъхьаIэр а зэхъо­кIыныгъэхэр журналистхэм тэрэзэу къагуры­Iоныр ары. ГущыIэм пае, непэ уахътэр зэкIэми зафэмакIэм зы къэбарыр нэкIубгъошхо пшIын имыщыкIагъэу сэлъы­тэ. Зигугъу пшIырэр, укъызтегущыIэрэр мыинэу къэптымэ, еджэнхэм нахь тегушIухьащтых.
«Адыгэ макъэм» иIофшIэн зеублэм пшъэрылъэу ыгъэцакIэщтыгъэ заулэмэ адакIоу бзэм, тхыбзэм зыригъэушъом­бгъущтыгъэмэ, хахъо ригъэшIыщтыгъэмэ, непэ джы ащ Iофэу ышIэрэм дакIоу адыгабзэр къеухъумэ, зырегъэужьыжьы. 1990 — 2000-рэ илъэсхэм тиныдэлъфыбзэ зыIулъым ипчъагъэ къыщыкIэгъэ къо­дыеп, ащ рылэжьэщтхэри макIэ хъугъэх. Непэ гъэзетым ижурналист анахьыкIэхэм илъэс 40-р аныбжь, 35 — 30 — 25-рэ зы­ныбжьыхэр тыдэ щыIэха? Ти­Iэхэп. Арышъ, а илъэс 20 фэдизыр тшIокIоды­гъах.
— Тиапшъэрэ еджапIэхэм адыгэ журналистикэм щылэжьэщтхэр зэрамыгъэ­хьазырхэрэр гукъао. КъэсэшIэжьы лъэ­хъанхэр студентхэм практикэр тадэжь зэрэщахьыщтыгъэр. Отделхэр зэкIэми ащыIэщтыгъэх, загъасэщтыгъ, Iоф адатшIэщтыгъ. Аужырэ лъэхъаным ащ фэдэ слъэгъужьырэп. Мыбэми, а къытфакIощтыгъэхэм зырыз-тIурытIухэр къахэкIыщтыгъэх. ЕтIани еджэныр къэзыухырэр лэжьэпкIэ ин фаех. IофшIэныр ебгъэжьэгъакIэмэ, тIэкIу уздэлэжьэжьын, узкIырыплъыжьын фаеба?! ИшIыкIэ къыпIэкIахьэмэ, къэблэжьыщтми хэхъонба, — еIо ЖакIэмыкъо Аминэт.
Ары нахь мышIэми, журналистикэм илъэс пчъагъэхэм щылэжьагъэхэм къагурэIо — лъэхъаныкIэмрэ технологиякIэхэмрэ хэутыгъэ къэбарлъыгъэIэс амалхэм кIодыжьыгъоп къафихьырэр, нэмыкIэу, шIыкIакIэхэр ыгъэфедэхэзэ лэжьэнэу, хахъо ышIынэу амал къыреты. «Адыгэ макъэри» ащ ищыс. ТхылъыпIэкIэ къызэрэдэкIырэм имызакъоу, адырэ пстэуми афэдэу хъытыум социальнэ нэкIубгъохэр щыриIэх. Гъэзетым къыхеутыфэ емыжэу ахэм къэбарыр, хъурэ- шIэрэр псынкIэу къарегъахьэ. Сайтыр егъэлажьэ. АдыгабзэкIэ хэутыгъэ журналистикэм имэхьанэ къэзыIэтырэмэ ащыщ къош республикэхэм ягъэзетищ, «Адыгэ макъэр» (Адыгеир), «Черкес хэкур» (КъЧР-р), «Адыгэ псалъар» (КъБР-р), язэдэлэжьэныгъэ зэрагъэлъэшыгъэр. Язэхэт номерхэу къыдагъэ­кIыхэрэм ямызакъоу IофшIэгъу дэкIы­гъом къыдыхэлъытэгъэ зэфеблэгъэныгъэр, зэлъыкIоныр нахьыбэ ашIыгъ. Шъолъырищым арыс адыгэхэр нахь зэрэшIэнхэм, зэгурыIонхэм, адыгабзэм зегъэужьыжьыгъэным ыкIи IэпэIэсэныгъэмкIэ зэхъо­жьынхэм ар иамалышIу.
Жыласэ Заурбэч — КъБР-м илъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ псалъэм» иредактор шъхьаI:
— Сыд фэдэрэ IофшIапIэу бзэр зыгъэлажьэрэм мэхьанэшхо иI. Къэбарлъы­гъэIэс амалхэр пштэхэмэ, лъэпкъыбзэкIэ къыдэкIырэ гъэзетхэм чIыпIэшхо щаубыты, шIогъэшхуи апылъ. Къэралыгъом, республикэхэм къащыдэкIырэ гъэзетхэм къэбарыкIэхэр къарыохымэ, тэ тигъэзетхэр тыбзэкIэ къыбдэгущыIэх, ныдэлъфыбзэр къаухъумэ, зырагъэужьыжьы, цIыфыбэхэм ахэхьэ. Бзэр пстэуми апэ исэгъэшъы.
«Зэманым декIурэр лIышIу» ыIуагъ Къэзанэкъо Джэбагъэ. Дунэе хъытыур къежьагъ шъхьае, тиIофшIэн къыкIедгъэ­чыгъэп. Гъэзетым исайт пстэуми апэу зыгъэпсыгъэмэ тащыщ. Электроннэ амалри къызIэкIэдгъэхьан фае зэхъуми ари тфызэшIокIыгъ. «Адыгэ псалъэр» тхьамафэм гъогогъуи 8-рэ къыдэкIы, щыр тхылъыпIэм тедзагъ, тфыр электроннэу. Сэ сшIошъ мэхъу тхылъыпIэ гъэзетым джыри гъогууанэ къыпыщы­лъэу, ащ уасэ фэзышIырэр бэу къыт­хэтэу.
Абидэкъо Люсан — КъЧР-м илъэпкъ гъэзетэу «Черкес хэкум» иредактор шъхьаI:
— Сэ сыдигъуи сэIо, джыри зэ къыкIэсIотыкIыжьыщт — лъэпкъыбзэкIэ хэутыгъэ гъэзетхэр сыдигъуи тищыкIа­гъэх. ЫпэрапшIэу зищыкIагъэр цIыфхэр, лъэпкъыр ары. Тигъэзетхэм бзэм имызакъоу, культурэр, шэн-хабзэхэр къызэтырагъа­нэх. Ахэр зылэжьэрэ илъэси­шъэм къыкIоцI зэIукIэгъэ хъарзынэщхэм ар ренэу къаушыхьаты.
Шъыпкъэ, непэ цифровизацием илъэ­хъан зы чIыпIэ ущытынэу щытэп, арынчъэуи хъущтэп. IофшIэнымкIэ шIыкIакIэхэр дгъэфедэнхэ, тиIофшIакIи зэблэтхъун фае, ау хэутыгъэ гъэзетыр дгъэкIоды хъухэщтэп. Ащ фэдэ гъэзетхэм республикэ хабзэм гъунэ къытлъефы, IэпыIэгъу къытфэхъу.
Арышъ, хэутыгъэ къэбарлъыгъэIэс амалхэр тыгъосэрэ мафэу зыIохэрэр хэукъохэу тэ, ащ щылажьэхэрэм, тэлъытэ ыкIи гъэзет еджэн хабзэр къэухъумэгъэ­ныр типшъэрылъэу зыфэтэлъэгъужьы. Сыда пIомэ мы дунай ехьыжьагъэу тызгъэпшъырэм ренэу удэчъэшъущтэп. Телефоным IапэкIэ щыдэбгъэчъэерэ къэбархэми запэIубдзы пшIоигъощт. Ащ дэжьым гупсэфыгъо хэбгъуатэу узлъы­Iэбэщтыр хэутыгъэ тхыгъэр ары.
Анцокъо Ирин.