ЗекIоным ылъэныкъокIэ илъэ­сым ихъугъэ-шIэгъэ шъхьаIэр сыда? Мы уп­чIэм иджэуап хэткIи нафэ — адыгэ къуаем ифестиваль.

Илъэс къэс гастрономическэ мэфэкIым къыщекIокIырэ ­адыгэ къуаем ибагъэкIи цIыфэу къе­кIуалIэрэм ипчъагъэкIи къэгъэлъэгъон инхэм анэсы. Респуб­ликэм икъоешI анахь дэгъухэр, район гъэлъэгъуапIэхэр, творче­скэ куп пчъагъэхэр, зекIохэр — Дахъо гъэхъунэм щыкIогъэ фестивалым нэбгырэ мин 50-м нахьыбэ мыгъэ къыугъоигъ.
— Адыгэ къуаер лъэпкъ шхы­ныгъо анахь шъхьаIэу тиI, ар республикэм инэ­пэеплъ. ХьэкIэпэгъокIынымкIэ, гъомылэпхъэ шIынымкIэ ижъыкIэ адыгэмэ ахэлъыгъэ шэн-хабзэхэр ащ къегъэнафэх, — къыщи­Iуагъ мыгъэрэ фестивалым АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.
Адыгэ къуаем ифестиваль
къызщежьагъэр
Адыгэ къуаем ифестиваль 2010-рэ илъэсым апэрэу зэхащэгъагъ. Республикэм и Мафэ ехъулIэу Мыекъуапэ игупчэу Лениным ыцIэ зыхьырэм щырагъэкIокIыгъагъ. Адыгэ къуаем ишIынкIэ бысымгощэ пэрытэу къыхагъэщыгъагъ Шэуджэн районым щыщ Хьагъур Мариет. Уахътэм дакIоу мэфэкIым зи­ушъомбгъугъ. Хэлажьэхэрэм, къекIуалIэхэрэм япчъагъэ зэ­рэхахъорэм елъытыгъэу нахь чIы­пIэ ин фыхэхыгъэн, зегъэу­шъомбгъугъэн фаеу упчIэ къэуцугъ. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат игукъэкIкIэ хэкIыпIэ къагъотыгъ — къушъхьэлъэ Адыгеим, зекIо чIыпIэхэм нахь апэблагъэу ар щызэхащэзэ ашIынэу рахъухьагъ.
«Ащ дэжьым адыгэ къуаем ифестиваль изэхэщэн сыдэлэ­жьэнэу КъумпIыл Мурат цыхьэ къысфишIыгъ ыкIи сикуп сигъу­сэу илъэситфырэ Iоф тшIагъэ. Тхьаегъэпсэух ащ дэжьым Iэпы­Iэгъу къысфэхъугъэхэр. Апэ ар мэфэкI цIыкIугъ, ау илъэсхэм адакIоу хэхъуагъ. Гъэ къэс къе­кIуалIэрэр, хэлажьэрэр нахьыбэ хъугъэ. Ковидым илъэхъани фестивалыр зэпыдгъэугъэп, «он­лайн» шIыкIэм тетэу редгъэ­кIокIыгъ. Социальнэ нэкIубгъо­хэм къащыдгъэлъагъощтыгъ, чылэхэм тыкIозэ бысымгуа­щэ­хэм чэмхэр ащыхэу, къуае ра­хэу видеохэр тетхыщтыгъ. ЫужкIэ ащ пае «Серебряный Лучник Юг» зыфиIорэ тыныр къытфагъэшъошагъ. Лъэшэу ти­гуапэ хъугъэ, — къыддэгощагъ шъолъыр общественнэ зэха­хьэу «Туристическая Адыгея» зыфиIорэм хэтэу Ольга Ивановар.
Фестивалыр непэ
Непэ адыгэ къуаем имэфэкI «ЗекIонымкIэ илъэсым и ­Лъэпкъ хъугъэ-шIэгъэ шъхьаI» зыфиIорэ цIэр ехьы. ЗекIонымкIэ Урысыем ипроект анахь дэгъухэм ахалъытэ. Хъугъэ-шIэгъэ зекIонымкIэ къэралыгъо мэ­фэпчъым хэт. Илъэс 13-у зызэхащэрэм къыкIоцI фестиваль къызэрыкIом къыщегъэжьагъэу Урысыем зэрэщытэу къарыкIырэ зекIохэр зажэхэрэ мэфитIу мэфэкIышхо ар хъугъэ. Пэсэрэ шIыкIэкIэ адыгэ къое шъыпкъэр зэрэрахырэр зыщыплъэгъущт ыкIи ыпкIэ хэмы­лъэу зыщыпшхышъущт Iофтхьабз.
Мэтэ къуаем имызакъоу, республикэм къыщыдагъэкIырэ къуаехэм язэмылIэужыгъуагъэ зэкIэ мыгъэрэ фестивалым къыщыгъэлъэгъогъагъ. Къоехьал цIынэхэр, гъэгъугъэхэр, гъоза­гъэ­хэр, кIыхьэхэр, щыхьагъэхэр — ахэм ябагъэ нэм фэплъэкIыщтыгъэп.
Ащи изакъоп. Район ыкIи къалэ пэпчъ ыгъэпсыгъэгъэ гъэ­лъэгъуапIэхэм гъэшIэгъон дэдэу Iоф ашIагъ. КъоехэкI гъо­мылым имызакъоу, фэшъхьаф лъэпкъ шхыныгъохэри ащаупщэ­рыхьыгъэх. Къушъхьэжь къабзэм къыгъэущырэ мэлэкIалIэр щыпс, пIэстэ стырхэм къапихырэ мэ IэшIумэ агъэлъэшыщтыгъ. А пстэумэ адакIоу мастер-класс зэфэшъхьафхэр, джэгукIэхэр, спортивнэ зэнэкъокъухэр, шъо­лъырым итворческэ купхэм якъэгъэлъэгъонхэр рекIокIыгъэх.
Зэрэхабзэу, адыгэ къуаем ишIынкIэ анахь Iазэхэр зэнэ­къокъугъэх. Теуцожь районым щыщ Iэшъынэ Нэфсэт мыгъэ пстэумэ анахь бэлахьэу къы­чIэ­кIыгъ. ТекIоныгъэр ащ ­ыхьыгъ.
— «ОгушIуа?» пIомэ, сэгушIо. Ау мы текIоныгъэр сэ сизакъоп зиер. Районым ий, районым ынап. СиIофшIэгъоу фес­тивалым къэкIуагъэхэм акIуачIэ хэлъ. Мыгъэ Теуцожь районыр илъэси 100 зэрэхъурэм фэсэгъэхьы, — изэхашIэхэмкIэ къыддэгощэгъагъ Iэшъынэ Нэфсэт.
Адыгэ хьалыжъом ишIынкIэ апэрэ чIыпIэр къыдэзыхыгъэр Мыекъуапэ щыщэу Сет Саид.
МэфэкI рекордхэр
Адыгэ къуаем ифестиваль къекIолIагъэхэр, хабзэ зэрэхъу­гъэу, рекордыкIэ горэм ежа­гъэх. Джэджэ щэ заводым мыэыгъэгуми ахэр ыгъэнэтIупцIагъэхэп. Метри 189-рэ зикIыхьэгъэ ыкIи килограмми 195,8-рэ хъугъэ къое благъэр ащ къыгъэхьазырыгъ. Щэ тонн минитIурэ ны­къорэм ар хашIыкIыгъ. Ащ фэдэ Урысыем джырэ нэс щамышIыгъэу рекордхэм я Тхылъ ща­тхыгъ. Къуаер Iахь-Iахьэу зэ­пауп­кIи, фестивалым къекIо­лIэгъэ хьакIэхэм атырагощагъ. БлэкIыгъэ илъэс­хэм фестивалым анахьыбэ къэзыщэчырэ адыгэ къуаер, килограмми 140-м къе­хъоу, къыращэлIэгъагъ, анахь хьалы­жъо иныр щагъэжъэгъагъ, адыгэ къуаер, зэдэзышхырэ нэбгырэ пчъагъэмкIи зыфэдэ къыхэмыкIыгъэ пчъагъэ агъэу­нэфыгъагъ.

Неущырэ мафэр
Адыгэ къуаем ифестиваль зиушъомбгъущт, сыда пIомэ ар цIыфхэм зэрящыкIагъэр илъэс пчъагъэхэм къэнэфагъ. Къа­кIо­рэмэ ябагъэ имызакъоу, къызэ­рыкIхэрэми ахэхъо. Зэгорэм Лениным ыцIэ зыхьырэ гупчэр фэмакIэ хъугъагъэмэ, джы зыщызэхащэрэ Дахъо гъэхъунэри фестивалым фэзэжъу. Арышъ, непэ зэтырагъэпсыхьэрэ ДжэгокIо гъэхъунэм тапэкIэ ар щы­рагъэкIокIын ягухэлъ. Ащи изакъоп. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат бэмышIэу иIэгъэ зэнкIэ зэдэгущыIэгъум къы­зэрэщиIуагъэмкIэ, Пшызэ шъо­лъыр нахь пэблагъэу чIыпIэ къыфыхахыщт.
— Илъэс 13-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, зыщедгъэжьэгъагъэм къыщыублагъэу, адыгэ къуаем и Мафэ илъэс къэс нахь хэд­гъа­хъозэ, нахь дахэу тшIыгъэ. Зы мафэп, мэфитIурэ хэтэгъэунэфыкIы. БлэкIыгъэм нэбгырэ мин 35-рэ фэдиз къекIолIэ­гъагъ. Мыгъэ ащ нахьыбэ къекIолIэнэу тыщэгу­гъы. ЦIыфхэм, хьакIэу республикэм къа­кIохэрэм агу рехьы, арышъ, хэдгъа­хъозэ нахь тылъыкIотэнэу тыпылъ. Мы чIы­пIэр икъужьырэп. ДжэгокIо гъэ­хъунэм фестивалыр тхьы­жьыным тыпылъ. Ащ нэмыкIэу Тэхъутэмыкъое районым е Адыгэкъалэ чIыпIэ къыщыхэтхынышъ, мыщ фэдэ фести-
валь щытшIэу едгъэ­жьэщт, Краснодар игъунэгъоу. ЦIыфхэм якъе­кIолIэни нахь IэшIэх хъущт, — хигъэу­нэфыкIыгъ ЛIышъхьэм.
Анцокъо Ирин.